İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 2

Osmanlıların ilk müderrisi Davud-ı Kayserî önde gelen bir Türk bilim adamı ve düşünürüdür. İlk tahsilini Karaman beldesinde yaptıktan sonra Kahire’ye gitmiş ve orada hadis, tefsir ve fıkıh usûlü ilimlerini öğrenmiştir. Mısır’da ancak birkaç sene kalmış, Anadolu’ya gelişinde bir müddet Bursa’da ikamet etmiştir. Tasavvuf üzerine geniş bilgisi olan Davud-ı Kayserî, Muhyiddin İbn Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem adlı ünlü eserine geniş bir şerh yazmış ve bu şerhin başına bir de mukaddime eklemiştir. Bu eserde tasavvuf ilminin esaslarını açıklamıştır. 1351 yılında vefat etmiş olup kabri İznik’tedir. Hadis, tefsir, fıkıh ve tasavvuf ilimlerine dair yirmiyi aşkın eseri vardır. A’dır.

İlk dönem medreseleri yirmili, otuzlu, kırklı, hariç, dâhil şeklinde derecelerle anılıyordu. Bunlar, bir bakıma ders veren müderrislerin aldıkları günlük ücretleri gösteriyordu. Yirmi akçe ile başlayan müderris yevmiyeleri, altmış ve hatta bazı özel durumlarda daha da yükseğe çıkabiliyordu. En düşük yevmiyeli bir medresede görev alan bir müderrisin maaşı, herhangi bir mescitte görev yapan imamın 4-5 katına eşitti. Aldıkları ücrete ek olarak her gün verilen yemek ve sağlanan lojman imkânı, müderrislerin eğitim-öğretimde performanslarının en üst düzeye çıkmasını sağlıyordu.

Osmanlı medreselerinin hiyerarşisi müderrislerin bir günde aldıkları ücretlere göre düzenlenmişti. Medreselerin en düşüğü yirmili adını almış, en yükseği ise Kanuni dönemiyle birlikte Dârülhadis olarak belirlenmişti. Doğru cevap C’dir.

Osmanlı medreselerinin bir sistem içinde kurulmasında ve teşkilâtın işlemesinde, ilk önemli adım Fatih Sultan Mehmed tarafından atılmıştır. Kurduğu medreselerle Osmanlı ilim tarihine adını yazdıran Fatih, medreseler teşkilatının ve ders programlarının düzenlenmesi görevini, bilimsel kariyere sahip bir heyete havale etmişti. Ali Kuşçu, Molla Hüsrev ve Mahmud Paşa’dan oluşan komisyonun hazırladığı tüzük, padişah tarafından “kanun” haline getirilmişti. Doğru cevap E’dir.

Mekteb-i Mülkiye-i Şâhâne, Osmanlıda açılan ilk sivil yüksek okuldur. Kaymakamlık, müdürlük gibi mülkiyede istihdam olunacak elemanları yetiştirmek üzere l859’da İstanbul’da açıldı. Doğru cevap A’dır.

Enderun, orduya kurmay yetiştirmek üzere açılmış bir yükseköğretim kurumudur. Burada eğitim ve öğretim, Büyük ve Küçük Oda, Doğancı Koğuşu, Seferli Koğuşu, Kiler Koğuşu, Hazine Odası ve Has Oda denilen bölümlerde yapılırdı. Doğru cevap E’dir.

Osmanlı toplumunda ortaya çıkan kurumlardan biri de Encümen-i Dâniş’tir. Başta Ahmed Cevdet Paşa olmak üzere devrin Osmanlı aydınlarının öncülüğünü yaptığı bu encümen, Abdülmecid’in iradesiyle Fransız ilimler akademisi örneğinde oluşturulmuş Osmanlı’nın ilk ilimler akademisidir. Doğru cevap D’dir.

Zekâtlar; Allah’tan bir farz olarak yoksullara, düşkünlere, onu toplayan memurlara, kalpleri müslümanlara ısındırılacaklara verilir; kölelerin, borçluların, Allah yolunda olanların ve yolda kalanların uğrunda sarfedilir.

Zekât almaya hakkı olanların başında; 1. Fakir ve yoksullar, 2. Düşkünler, 3. Daha sonra, âmiller (zekât işlerinde çalışan ve çalıştırılanlar), 4. Müellefe-i kulûb (kalpleri müslümanlığa ısındırılacaklar) geliyor, 5. Ayrıca kölelikten kurtulacaklar, 6. Borçtan kurtulacaklar, 7. Allah yolunda çalışmakta olanlar ve 8. Yolda kalanlar da zekât almayı hak edenler arasındadır.

Miskinler, zillet içinde dilenen ve sağlıklı olsa da ihtiyaç içinde kıvranan, çalışmaya gücü yettiği halde nisab miktarından az, fakat kendine yetmeyecek kadar varlığı bulunanlar veya fakirin aksine hiç bir şeyi bulunmayanlar yahut da gayrimüslim olan fakirlerdir.

Müslüman olmadığı halde, Müslümanlığa meyilleri ve İslâmiyet’i kabulleri umulan ya da Müslümanlara eza ve cefa etmelerinden korkulup yapacakları eziyet ve kötülüklerin önlenmesi düşünülen kişiler müellefetü'l kulüp kavramıyla açıklanmaktadır.

İslâm dünyasında en gelişmiş ve yaygınlaşmış olan müesseselerden biri şüphesiz va- kıflardır. Günlük hayatla sıkı bir bağlılığı bulunan, sosyal yaşayış üzerinde derin etkiler yapan ve kurucuları tarafından, kendilerine iyi bir gelecek hazırlama, bu dünyada ve ahirette mutluluğa ve refaha kavuşma, mallarını arttırıp çoğaltma, manevî ve sosyal mevkiini yükseltme, adını kendisi öldükten sonra da yaşatma, kıyamet günü için azık hazırlayıp Cehennem azabından korunma, Cennet nimetlerini elde etme ve mümkün olduğu ölçüde Allah’a yaklaşma gibi dinî, psikolojik, sosyolojik ve ekonomik düşünce ve niyetlerle kurulan vakıfların, toplumun sosyal dayanışmasını temin eden kurumlar olduğunda kuşku yoktur. Ancak vakıflar müslüman ya da gayri-müslüman ayırt etmeksizin ihtiyacı olan tüm insanlara yardım etme amacıyla kurulurlar.

Sözlükte; durdurma, alıkoyma, ayırma, bağlama gibi manalara gelen, vakıf kelimesi ıstılahta; “bir malı veya mülkü satılmamak kaydıyla bir hayır işine bağışlama, bırakma” anlamına gelmektedir.

İmaret: Devrin üniversite öğrencilerinin de yararlandığı ve yoksullarla yolcuların yemek ihtiyacının temin edildiği ve dar manasıyla “aşevi” demek olan imaret terimi geniş anlamıyla, bir şehrin veya kasabanın nüvesini teşkil eden külliye diyebileceğimiz bu müesseselerin kapsamına giren cami, med- rese, bîmârhane, aşevi, tâbhane, mektep, kervansaray, kütüphane, hângâh, arasta, hamam, meşrûta binâlar vs. gibi insanlara faydalı tesisler anlamına gelmektedir. İmaret (külliyenin) kapsamına giren tesislerin azlığı veya çokluğu, vakfın imkânlarına göre değişmektedir.

İslam medeniyetinde tıbbi amaçlarla kurulmuş olan vakıf müesseleri darüşşifa olarak tanımlanmaktadır.

Allah hakkı olan ibadetleri, normal zamanlarda azimete; acz, hastalık veya yolculuk hallerinde ise ruhsata uyarak ifa etmek mümin için bir hak ve görevdir. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Allah hakkı olan ibadetleri, normal zamanlarda azimete; acz, hastalık veya yolculuk hallerinde ise ruhsata uyarak ifa etmek mümin için bir hak ve görevdir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Medine Sözleşmesi, Muhacirler, Medineli Müslümanlar (Ensar), Yahudiler ve onların dışındaki Müşrikler arasında akdedilmiştir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Onun sağlığında fetva vermekle meşhur olan erkek ve kadın sahabilerin sayısı 100’ü aşmıştır. Bunlardan arasında yedisi ünlenmiştir: Ömer b. Hattâb, Ali b. Ebî Tâlib, Hz. Aişe, Abdullah b. Mesûd, Zeyd b. Sabit, Abdullah b. Ömer ve Abdullah b. Abbas’dır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Günümüzde bilinen anlamıyla hapishane, Hz. Peygamber ve Hz. Ebubekir devrinde mevcut değildi. Bildiğimiz şekildeki hapishane, ancak Hz. Ömer devrinde ortaya çıkmıştır. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

İslâm ülkesi vilâyetlerine kadılar tayin eden ilk kişi Hz. Ömer’dir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.