İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 15

Hukuk alanında Abbasi devrinin önceki dönemden farklılığının en önemli yanı, her vilayette dört mezhebi temsil eden kadıların bulunmasıydı. Bu kadılardan her biri, kendi mezhebinin mensupları arasında çıkan anlaşmazlıklara bakardı.Doğru cevap D seçeneğidir.

Osmanlı döneminde mahkemelerde, çeşitli konularda kadılara vekalet eden ve kadılar tarafından geçici veya daimi olarak belirli bir iş için görevlendirilen naibler vardı. Naibler, kadı adına keşif yapar veya mahkemenin yetki alanındaki davaların görürlerdi. Nâibin bir veya birden çok olması, kadının tayin edildiği bölgenin büyüklüğüne ve işlerin yoğunluğuna göre değişirdi.ş Doğru cevap ;B seçeneğidir.

Mezalim mahkemesi hakiminin görevi kadı ve muhtesiblerin hükümlerine yapılan itirazlara bakmaktı. Bu nedenle doğru cevap C seçeneğidir.

Zekâtın farziyeti İslâm’ın ana delilleriyle sabittir. Kur’ân-ı Kerim’de yirmi sekiz yerde zekât kelimesi müstakil olarak, altı ayette de namazla birlikte; “Namazı kılın, zekâtı verin” tarzında yer almaktadır.

Zekât almaya hakkı olanların başında; 1. Fakir ve yoksullar, 2. Düşkünler, 3. Daha sonra, âmiller (zekât işlerinde çalışan ve çalıştırılanlar), 4. Müellefe-i kulûb (kalpleri müslümanlığa ısındırılacaklar) geliyor, 5. Ayrıca kölelikten kurtulacaklar, 6. Borçtan kurtulacaklar, 7. Allah yolunda çalışmakta olanlar ve 8. Yolda kalanlar da zekât almayı hak edenler arasındadır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Vakıf tabiri, aslında “mevkûf ” anlamında kullanılır. Çoğulu “evkâf ” ve “vukûf ” olarak gelir. Ayrıca vakıf deyimi, “ihtisab, tahbis ve tesbîl” şeklinde de ifade edilmektedir. Doğru yanıt “B” şıkkıdır.

Fatih imarethanesinde nâzırından aşçısına, ekmekçisinden kapıcısına kadar değişik hizmet ve görevleri ifâ eden kırk dört kişiye iş imkânı sağlanmıştı. Bunlar arasında, imaret duvarlarına tebeşir, boya, kömür vs. ile yazı yazıp resim yapan çocukların karalamalarını silmekle görevli “Mâhi’n-Nukûş” (duvar yazılarını temizleyici) gibi ilgi çekici bir görevli de bulunmaktadır. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Sağlık yurdu demek olan dârüşşifâdan başka, aynı manada kullanılan diğer isimleri şöyle sıralayabiliriz: Dâru’s-Sıhha, Dâru’l-Âfiye, Dâru’r-Râha, Dâru’t-Tıb, Mâristan, Bîmârhâne, Tâbhâne, Şifâiye vb. Doğru yanıt “A” şıkkıdır.

Devrin üniversite öğrencilerinin de yararlandığı ve yoksullarla yolcuların yemek ihtiyacının temin edildiği ve dar manasıyla “aşevi” demek olan imaret terimi geniş anlamıyla, bir şehrin veya kasabanın nüvesini teşkil eden külliye diyebileceğimiz bu müesseselerin kapsamına giren cami, medrese, bîmârhane, aşevi, tâbhane, mektep, kervansaray, kütüphane, hângâh, arasta, hamam, meşrûta binâlar vs. gibi insanlara faydalı tesisler anlamına gelmektedir. Doğru yanıt “E” şıkkıdır.

Selçuklu devrine ait vakfiye, kitabe ve kroniklerde bunlara, kervansaray ve han tabirlerine eş olarak ribat da denilmektedirler. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Çeşme, sebil, sarnıç, havuz, kuyu, hatta göl gibi tesislerle yolların tamirleri ve düzeltilmeleri maksadıyla toplumun birçok ihtiyacına cevap veren vakıf eserleri görülmektedir. Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

İslâm dünyasında halk yararına veya vakıf esasına göre kurulan dârüşşifâların yanında sonraları tıp medreseleri de açılmıştır. Abbasiler devrinde başlayan bu kurumların ilk büyük örneğini Tolunoğlu Ahmed’in Mısır’da 875 yılında yaptırdığı dârüşşifâ teşkil etmektedir. Doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Selçuklular döneminde Anadolu’da yapılan önemli dârüşşifâlar arasında Kayseri’de Gevher Nesibe (1206), Sivas’ta İzzeddin Keykâvus Şifahanesi (1217), Divriği’de Turan Melik Dârüşşifâsı (1228), Konya Dârüşşifâsı (1219-1236), Çankırı’da Atabey Cemâleddin Ferruh (1235) dârüşşifâları önde gelen hastahanelerdir.  Doğru yanıt “D” şıkkıdır.

Osmanlılarda kadılık görevine getirilme işi ilk kez Osman Gazi tarafından kayın pederi Şeyh Edebali’nin damadı ve talebesi Dursun Fakih ile başlar. Doğru cevap A seçeneğidir.

İslâm medeniyetinde müesseseleri böyle iç içe ve girift olmakla birlikte biz İslâm medeniyetinde varlığını devam ettiren iktisadî kurumları aşağıdaki şekilde bir tasnife tabi tutabiliriz:
• Beytülmal
• Divan
• İhtisab
• Vakıf
• Ahilik

İslâm medeniyetinde iktisadî kurumlardan bahsederken her şeyden önce “mal evi” mânâsına gelen Beytülmal’dan söz etmek gerekir. Devlet hazinesi olan beytülmal, devlete ait malların muhafaza edildiği fizikî mekânı ifade ettiği gibi devlete ait taşınır taşınmaz malların bütününü ve bunların idaresiyle ilgili hukukî kurumu da ifade etmektedir. Bu geniş anlamıyla beytülmal, devlete ait her türlü mal varlığının ve gelirlerin toplandığı, harcamaların yapıldığı, haklara ve borçlara ehil bağımsız bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. Onun tesbit edilmiş bir hukuku ve bu hukuku uygulayacak görevlileri vardır.

İslâm’ın üzerine bina kılındığı beş temel esastan biri zekâttır. Kelime, Kur’ân’ın birçok âyetinde tek başına kullanıldığı gibi namazla birlikte de birçok yerde geçer. Sadaka anlamında da kullanılan zekât kelimesi, sözlükte ziyadelik, temizlik ve güzel zikir manalarına gelmektedir. Medine döneminde farz kılınmıştır.

İslâm vergi sisteminde Müslüman vatandaşı yakından ilgilendiren vergilerden biri de öşür, yani ziraî ürün vergisidir. Sözlük olarak onda bir veya on cüzde bir cüz anlamını taşımakla birlikte terim olarak mutlaka onda bir yerinde kullanılmaz. Öşrün oranı, elde edilen ziraî üründeki insan emeğinin durumuna göre değişir. Öşürde de zekâtta olduğu gibi ibadet mânâsı olduğundan Müslüman olmayanlar bununla yükümlü değildirler.

İslâm hukukuna göre cizye, İslâm devletinin Müslüman olmayan vatandaşından askerlik hizmeti karşılığında alınan bir vergidir. Bu bakımdan kadınlar, çocuklar, yaşlılar ve din adamları bu vergi ile yükümlü değildir. Zimmî adı verilen ve Müslüman devlet tarafından bütün hakları koruma altına alınmış bulunan gayrimüslimler, insanî bütün haklara sahiptirler. Onlar da devletin bütün imkânlarından istifade ederler. Yılda bir defa alınan cizye mükellefi, mâlî durumuna göre fakir, orta halli ve zengin olmak üzere üç sınıfa ayrılır. Cizye de gayrimüslim vatandaşların mâlî durumlarına göre alınır.

İslâm hukukuna göre harac, arazi-i haraciyeyi ekip biçen vatandaşı ilgilendirmekle birlikte daha çok Müslüman olmayan vatandaşı ilgilendirir. Arazi vergisi olarak harac, tarihin eski dönemlerinden beri bilinmektedir. Haracu’l-arz denilen arazi haracı da harac-ı mukasem ve harac-ı muvazzaf olmak üzere iki kısma ayrılır.