İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 5

Hz. Peygamber, Medine’de inanç kardeşliği çerçevesinde Ensar ve Muhaciri kardeş yaparak hayatı paylaştı ve paylaştırdı. İnsanlık kardeşliği çerçevesinde Yahudiler ile siyasi birlik anlaşması yaparak yaşanan hayatı ortak bir zeminde buluşturdu. Yine insanlık kardeşliği çerçevesinde Hıristiyanlar ile inanç hürriyeti bağlamında farklı inanca saygı ilkesini yerleştirdi.Doğru cevap D'dir.

İslâm medeniyetinin özü genel anlamda İslâmdır. Özel anlamda da İslâm’ın da özü olan tevhiddir. Çünkü İslâm inancında, kendisinden başka hiçbir ilâh olmayan Allah’ı hoşnut etmeye yönelik her girişim ve davranış ibadet olarak kabul edilmiştir. Doğru cevap C'dir.

A,B,D ve E seçeneğinde verilenler sosyal ilişkiye örnekken; C seçeneği fiziksel ilişkiye örnektir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Arapçada da es-sekafe kelimesi kültür manasında kullanılmaktadır. Bu kelime, maharetli ve zeki olmak, ilim ve sanatta maharet kazanmak anlamındaki sekafe (ثقف (fiilinden gelmektedir. Türkçede ise ilk zamanlarda yazarlarımız kültürü ifade etmek için yeri geldikçe irfan kelimesini kullanırlardı. Bazen ilm ü irfan şeklinde ikili bir kullanıma başvurdukları da görülür. Ziya Gökalp, kültür kelimesine karşılık olmak üzere, toprağı sürmek anlamında Arapça bir kelime olan hars (حرث (kelimesini kullanmış ve bir süre bu kelime yaygınlık kazanmıştır. Ekin kelimesi de kültüre karşılık olarak kullanılıyorsa da kültür,
Batı’dan geldiği şekliyle Türkçeye yerleşmiş ve hemen herkes tarafından benimsenip kullanılan bir kelime olmuştur. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

C. Wissler: Kültür, bir halkın yaşama tarzıdır

Tozzer; Kültür, toplumsal olarak öğretilen ve aynı yoldan yeni kuşaklara aşılanan davranış türleri ya da kalıplarıdır

R. Thurnwald: Kültür, bir toplulukta örf ve adetlerden, davranış tarzlarından, teşkilat ve tesislerden kurulu ahenkli bir bütündür.

Ziya Gökalp: Kültür, bir milletin dinî, ahlâkî, hukukî, aklî, bediî, lisanî, iktisadî, fennî hayatlarının aklî bir bütünüdür.

E.Sapir:  Kültür, varlığımızın yapısını belirleyen, ictimai yoldan tevarüs ettiğimiz maddi ve manevi unsurlar birliğidir

A,B,C ve E seçenekleri tam tersi şekilde değiştirilmeyi gerektirmektedir. D seçeneği ise doğrudur. Dolayısıyla doğru cevap D seçeneğidir.

Verilen açıklamaya en uygun seçenek manevi kültürün içerisinde yer alan eğitimdir. Çünkü eğitim bireyleri kasıtlı olarak kültürleme yoluyla kuşaktan kuşağa aktarımını sağlamaktır. Din maddi değil manevi kültür unsurlarından biridir.

Kültür tarihidir ve süreklidir: Bütün hayvanlar öğrenme kabiliyetine sahiptirler. Fakat canlılar arasında yalnız insan, edindiği alışkanlıkları ve elde ettiği bilgileri yavrusuna öğretebilen bir varlıktır ve bunu diliyle yapabilmektedir. Her toplumda kültür muhtevası eğitim yoluyla kuşaktan kuşağa geçer. Bu durum kültür muhtevasının nesiller boyu akıp gitmesi demektir. Böylece kültür hem bir geçmiş hem bir gelecek kazanmış olur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yayılma teorisi  kültür ve medeniyetlerde gördüğümüz gelişmenin kökenini ve asıl sebeplerini kültür temaslarında ve bunun sonucunda alınan kültür unsurlarında arar. Bu görüşü benimseyenlere göre insan, yeni bir şey keşif ve icat etmekten çok taklit
etmeye eğilimlidir. Medeniyet, belirli bir bölgede, belli bir dönemde ve belli bir toplumda bir kere ortaya çıkınca oradan komşu toplumlara ve giderek dünyaya yayılır. Tıpkı suya atılan bir taşın sebep olduğu halkaların genişleyerek dağılıp yayılması gibi.
Bu görüş sahiplerine göre medeniyetin ortaya çıkabilmesi için uygun bir ortama ihtiyaç vardır. Mısır, bunun için gereken bütün imkanlara sahiptir. Öyleyse medeniyet Mısır’dan dünyaya yayılmıştır. Ancak bazı eleştirilerden sonra Mısır yerine veya Mısır’la birlikte Mezopotamya, Hindistan, Anadolu gibi başka medeniyet alanları da kabul edilmiştir. Kültür ve medeniyetler kendi kaynaklarında ne kadar güçlü ve canlı olursa olsunlar, kaynaklarından uzaklaştıkça zayıflar, özgünlüklerini kaybeder ve çok defa basit bir taklit konusu haline gelirler. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

İslam medeniyetinin özünün İslam olduğu yahut İslam’ın esasının tevhid, yani Allah’ın her şeyin tek, mutlak ve üstün yaratıcısı olduğu anlayışı tevhidle açıklanır. Dolayısıyla doğru cevap A seçeneğidir.

Kültürün ve medeniyetin doğuş ve yayılmasını vahye göre açıklayan dini görüşe göre, Hz. Adem’in ilk insan ve vahye mazhar ilk peygamber olması, ilk kültürün de vahye dayalı olmasını gerektirmektedir. Yüce Allah, Kur’anı Kerim’de Bakara suresinin 31. ayetinde, “Allah, Âdem’e bütün isimleri öğretti” buyuruyor. “Gerçekten Hz. Âdem’in kendisine yönelik hitabı anlayabilmesi, anladıklarını çocuklarına iletebilmesi bir dile sahip olmasıyla mümkündü. Aksi halde ne babalık, ne de peygamberlik görevini yapamazdı. Ve bu durum (dilsizlik) yaradılışın mantığıyla uzlaşmazdı. Sorumluluk altındaki bu insan, belli davranışlar içine girecek ve bunları çocuklarının hayatına geçirecekti. Bu da bilgi ve kültürle mümkündü. Nitekim o, bilgi ve kültüre sahip kılınmıştı. Buradan da anlaşılacağı üzere en önemli unsur dinle birlikte vahiydir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Doğuşu ve gelişmesi esnasında İslâm, birbirinden tamamen farklı dört medeniyet ve kültür alanı ile karşılaştı. Bunlar:Roma (Bizans), İran, Hint, Çin'dir. Doğru cevap E'dir.

İslâm kültür ve medeniyetinin en önemli kaynağı olan Kur’ân-ı Kerim'dir. Kitabın kendisine gönderildiği Hz. Peygamber de ümmetine bu yolda talimat veriyordu. Kur’ân ile Hz. Peygamber’in okuma ve öğrenmeyle ilgili emirlerini göz önünde bulunduran Müslümanlar, daha İslâm’ın ilk yıllarından itibaren öğrenmek için bütün imkânlarını seferber ediyorlardı. Doğru cevap A'dır.

Dinî bilgilere sahip olunmadan ibadet yapılamazdı, ancak ibadetler için gerekli olan bilgilerin sadece dinî bilgiler olmadığını da belirtmek gerekir. Zira namaz kılmak veya oruç tutmak isteyen bir Müslüman, başını yerden kaldırıp gökleri araştırmak ve ay ile güneşin hareketlerini takip etmek zorundadır. Bu da basit bir şekilde de olsa bir astronomi bilgisine; zekât vermek isteyenin matematik bilgisine; hacca gitmek veya namaz kılmak için kıble yönünü tayin etmek isteyen kişinin en azından coğrafya bilgisine sahip olma zaruretini duyar. Bütün bunlar, zamanla Müslümanların değişik branşlardaki ilimlerle uğraşmalarına sebep oldu. Özellikle bazı hadislerin genel anlamda ilmi teşvik etmeleri, Müslümanların asırlar boyu her türlü ilmî faaliyette bulunmalarına vesile oldu. Doğru cevap C'dir.

Kur’ân-ı Kerim’de ilimden bahsedip araştırmayı ve buna bağlı olarak tefekkürü (düşünce) teşvik eden pek çok ayet bulunmaktadır. Biz, örnek olması bakımından bunlardan sadece birkaçının mealini vermekle yetinmek istiyoruz:

“De ki, hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (Zümer, 39/9)
“Rabbim, ‘benim ilmimi artır’ de!” (Tâhâ, 20/114)
“Şayet bilmiyorsanız ilim ehline sorun” (Nahl, 16/43)
“Kalem ve yazdıklarına yemin ederim ki,” (Kalem, 68/1).
Görüldüğü gibi burada işaret edilen ayetler ile benzeri daha birçok ayet, ilmi, araştırmayı ve düşünmeyi teşvik etmektedir. Doğru cevap B'dir.

“Hiçbir gölgenin bulunmadığı bir günde Allah, yedi zümre insanı kendi (arşının) gölgesinde barındırır ki, bunların ilki adaletle hükmeden ve âdil davranan yöneticidir.”

Hz. Peygamber’in titizlikle uygulamaya çalıştığı ve bu yolda ümmetine emirler verdiği adalet, sadece mülkün değil, her şeyin temeli olarak kabul ediliyordu. Bu sebeple, kendisinden sonra gelen halifeleri ve daha sonraki Müslüman hükümdarlarca da aynı titizlikle uygulanmaya çalışılıyordu. Bunun içindir ki, Hz. Peygamber’den sonra adaletin dağıtımı görevini halifeler bizzat kendileri yürüttüler. Doğru cevap B'dir.

Bazı devlet görevlilerinin şu veya bu şekilde halka karşı sergiledikleri haksızlıkları ortadan kaldırmaya yönelik faaliyetlerin sonucu ortaya çıkan ve günümüz hukuk anlayışına göre İstinaf mahkemesi, Temyiz, Danıştay, Ağır Ceza mahkemesi veya Adalet Bakanlığı gibi terimlerin karşılığı olarak kullanabileceğimiz mezalim, insan haklarının korunmasına büyük bir rol oynamıştır. Bu müessese İslam dünyasında özellikle halkın şikâyetlerini dinleme ve bir anlamda onu devlete karşı koruma hususunda küçümsenmeyecek bir hizmeti yerine getirmiştir. Doğru cevap C'dir.

Osmanlılar döneminde insan hakları, birbirinden ayrı gibi görünen ve farklı isimlerle anılan müesseselerce korunmakta idi. İster devlet adamları tarafından haksızlğa uğramış olsun, isterse ticarî hayatta bir şekilde aldatılmış olsun insanlar bu tür sıkıntılarını çeşitli makamlara götürebilirlerdi. Hatta bazen haksızlığa uğramış olan kişinin haberi olmadan da onun adına gerekli yerlere müracaat edilirdi. Bu makamlar arasında Divan-ı hümâyûn, meşîhat makamı (şeyhülislamlık), normal mahkemeler, ihtisâb ve ahîlik gibi teşkilâtlar sıralanabilir. Hılfü’l-fudûl cahiliye dönemine ait bir oluşumdur. Doğru cevap A'dır.

Osmanlılar, İslâm’dan aldıkları ilhamla fethettikleri yerlerdeki halkla kaynaştılar. Onların dinî, örfî ve sosyal gibi iç yapılarına karışmayarak vicdan hürriyetine saygı gösteriyorlardı. Hatta onlar, kendilerinden önceki Hıristiyan yöneticiler tarafından ağır vergiler vermek zorunda kalmış olan gayrimüslim tebaasından belli bir vergi (cizye) almakla yetinerek mevcut kanunlara aykırı olarak keyfî hiçbir muameleye izin vermemişti. Doğru cevap C'dir.