İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 3

Terim olarak vezir, padişahın hemen hemen bütün işlerini yüklenen ve hükümdarlıkla ilgili konularda ona görüşleri ve idaresi ile yardımcı olan kimse demektir.

Terim olarak divan, devlet idaresindeki muhtelif idarî, askerî ve malî hizmetlerin ye- rine getirilmesinde kullanılan defterlere; bunların ve devlet memurlarının bulundukları yere verilen isimdir. İslâm ülkelerinde devlet işleri ile alâkalı en yüksek idarî makamı ifade eder. Günümüz Arapçasında “devlet dairesi, yönetim bürosu, memurluk yapılan yer, sekreterlik” anlamlarında da kullanılmaktadır.

Kendisinden sonra gelecek halifeyi tayin etmek halifenin temel sorumlukları arasında yer almaz. Zira Hz. Muhammed kendisinden sonra gelecek olan halifeyi tayin etmemiştir.

Devlet memuru olarak vezir, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kayıtsız şartsız elinde bulunduran ve hükümdarın vekili sıfatı ile devletin bütün işlerini yürüten ve idare eden en yüksek dereceli bürokrattır.

Divânu’l-Harâc: Şam’da merkezî divan konumunda idi. Toprak vergilerinin takdiri ve toplanmasıyla ilgili işleri yürütmekteydi.

Muaviye, Hz. Hasan ile yaptığı anlaşmada kendisinden sonra halifeyi şuranın seçmesini öngören maddeye uymamış ve oğlu Yezid’i veliaht tayin etmiştir. Sadece tayinle de yetinmemiş, Arap dâhilerinden biri olan danışmanı Mugire b. Şu’be’nin de katkılarıyla, Yezid’in halifeliğini sağlama almak için, muhatabın durumuna göre bazen ikna ederek iyilikle bazen de tehdit ederek zorla bizzat kendisi oğluna biat almıştır.

Abbasiler Dönemi'nde divânü’l-Ezimme devletin gelir-giderlerinin teftiş görevini yürütür.

Selçuklularda divan teşkilâtının başında bü- tün devlet işlerinin yürütüldüğü “Büyük Divan” veya “Divân-ı ‘lâ” vardı. Buna “divân-ı vezâret” de denirdi.

Ziya Gökalp’in kültür tarifi şöyledir: Kültür, bir milletin dinî, ahlâkî, hukukî, aklî, bediî, lisanî, iktisadî, fennî hayatlarının aklî bir bütünüdür. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bu usul ve davranış kurallarına kurum (müessese) denir. Başka bir anlatımla, bir menfaat birliğini meydana getiren fertlerin, bu birliği yürütebilmek, fonksiyonlarını yerine getirebilmek üzere kurdukları veya kurulmuş olarak buldukları usullere kurum (müessese) denir.

Coğrafî çevrenin işte bu etkisiyle; nehir tipi, yayla tipi, takımadalar tipi, bataklık tipi veya kara tipi medeniyetler ortaya çıkmıştır.

Kurumları oluşturan unsurlar arasında organik bir bağ vardır. Doğru cevap E şıkkıdır.

Bodley (1546-1613) “Rönesansı İslâmiyet’e borçluyuz” sözünü söylemiştir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Kültürün başlıca özellikleri şunlardır: Kültür öğrenilmiş davranışlar topluluğudur: Sosyal mirasın tümü olarak değerlendirilebilecek olan kültür, içgüdüsel ve biyolojik kalıtım sonucu kazanılmış bir değer olmayıp her ferdin doğumundan sonraki hayatı içinde kazandığı alışkanlıklardır, yani davranış ve tepki eğilimleridir. Kültür tarihîdir ve süreklidir: Bütün hayvanlar öğrenme kabiliyetine sahiptirler. Fakat canlılar arasında yalnız insan, edindiği alışkanlıkları ve elde ettiği bilgileri yavrusuna öğretebilen bir varlıktır ve bunu diliyle yapabilmektedir. Her toplumda kültür muhtevası eğitim yoluyla kuşaktan kuşağa geçer. Bu durum kültür muhtevasının nesiller boyu akıp gitmesi demektir. Böylece kültür hem bir geçmiş hem bir gelecek kazanmış olur. Kültür toplumsal bir üründür: Bir grubun üyeleri tarfından paylaşılan alışkanlıklar, kabul edilen davranış, tutum ve değerler o grubun kültürüdür. Bu da kültürün toplumsal bir ürün olduğu ve ancak toplumun bulunduğu yerde kültürden söz edilebileceğini, zira toplum üyelerinin paylaşmış olduğu değer ve inanç sistemlerinin kültürü meydana getirdiğini gösterir. Şu halde toplumun olmadığı yerde kültür olmaz. Kültür ihtiyaçları giderici bir özelliğe sahiptir: İnsanın temel ihtiyaçlarını gidermesi kültürü doğurur. Fakat bir ihtiyaç giderilince yeni bir ihtiyaç doğar. Kültür işte bu yeni ihtiyaçları karşılama özelliğine sahiptir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Yayılma teorisi ise kültür ve medeniyetlerde gördüğümüz gelişmenin kökenini ve asıl sebeplerini kültür temaslarında ve bunun sonucunda alınan kültür unsurlarında arar. Bu görüşü benimseyenlere göre insan, yeni bir şey keşif ve icad etmekten çok taklit etmeye eğilimlidir. Medeniyet, belirli bir bölgede, belli bir dönemde ve belli bir toplumda bir kere ortaya çıkınca oradan komşu toplumlara ve giderek dünyaya yayılır. Tıpkı suya atılan bir taşın sebep olduğu halkaların genişleyerek dağılıp yayılması gibi. Bu görüş sahiplerine göre medeniyetin ortaya çıkabilmesi için uygun bir ortama ihtiyaç vardır. Mısır, bunun için gereken bütün imkânlara sahiptir. Öyleyse medeniyet Mısır’dan dünyaya yayılmıştır. Ancak bazı eleştirilerden sonra Mısır yerine veya Mısır’la birlikte Mezopotamya, Hindistan, Anadolu gibi başka medeniyet alanları da kabul edilmiştir

İnsan bütün ömrünü toplumun bir üyesi olarak geçirir. Bir toplumda yaşamak sürekli ve yaygın bir şekilde sosyal etki altında kalmak demektir. Çünkü toplumun temel özelliği, birbiriyle karşılıklı etkileşim ve ilişkilerde bulunan insanların, örgütlenmiş bir
şekilde bir arada bulunmalarıdır. Ortak inançlara, tutumlara ve hareket tarzlarına sahip olan bu insanlar, bir takım genel ve ortak amaçlar çevresinde toplanmıştır. Buna göre toplum; insan davranışlarını hem hürriyete kavuşturan hem de sınırlandıran, öte yandan gruplaşmalara ve bölünmelere yol açan değişken bir sosyal örgütler ve ilişkiler ağıdır diye tanımlanabilir.

Yayılma teorisi kültür ve medeniyetlerde gördüğümüz gelişmenin kökenini ve asıl sebeplerini kültür temaslarında ve bunun sonucunda alınan kültür unsurlarında arar. Bu görüşü benimseyenlere göre insan, yeni bir şey keşif ve icat etmekten çok taklit
etmeye eğilimlidir. Medeniyet, belirli bir bölgede, belli bir dönemde ve belli bir toplumda bir kere ortaya çıkınca oradan komşu toplumlara ve giderek dünyaya yayılır. Tıpkı suya atılan bir taşın sebep olduğu halkaların genişleyerek dağılıp yayılması gibi. Bu görüş sahiplerine göre medeniyetin ortaya çıkabilmesi için uygun bir ortama ihtiyaç vardır. Mısır, bunun için gereken bütün imkanlara sahiptir. Öyleyse medeniyet Mısır’dan dünyaya yayılmıştır. Ancak bazı eleştirilerden sonra Mısır yerine veya Mısır’la birlikte Mezopotamya, Hindistan, Anadolu gibi başka medeniyet alanları da kabul edilmiştir. Kültür ve medeniyetler kendi kaynaklarında ne kadar güçlü ve canlı olursa olsunlar, kaynaklarından uzaklaştıkça zayıflar, özgünlüklerini kaybeder ve çok defa basit bir taklit konusu haline gelirler.

Kültürün ve medeniyetin doğuş ve yayılmasını vahye göre açıklayan dini görüşe göre, Hz. Adem’in ilk insan ve vahye mazhar ilk peygamber olması, ilk kültürün de vahye dayalı olmasını gerektirmektedir. Yüce Allah, Kur’anı Kerim’de Bakara suresinin 31. ayetinde, “Allah, Âdem’e bütün isimleri öğretti” buyuruyor. “Gerçekten Hz. Âdem’in kendisine yönelik hitabı anlayabilmesi, anladıklarını çocuklarına iletebilmesi bir dile sahip olmasıyla mümkündü. Aksi halde ne babalık, ne de peygamberlik görevini yapamazdı. Ve bu durum (dilsizlik) yaradılışın mantığıyla uzlaşmazdı. Sorumluluk altındaki bu insan, belli davranışlar içine girecek ve bunları çocuklarının hayatına geçirecekti. Bu da bilgi ve kültürle mümkündü. Nitekim o, bilgi ve kültüre sahip kılınmıştı. Buradan da anlaşılacağı üzere en önemli unsur dinle birlikte vahiydir.

VII. asırdan başlayıp XIII. asra kadar devam eden dünya medeniyeti tarihi, İslâm medeniyetinden ibarettir.

Hz. Peygamber’le başlayan İslam medeniyetinin kuruluş ve gelişmesinde Araplar, İranlılar ve Türklerin büyük payları olduğu bir gerçektir.