İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 17

Arapçada da es-sekâfe kelimesi kültür mânasında kullanılmaktadır. Bu
kelime, maharetli ve zeki olmak, ilim ve sanatta maharet kazanmak
anlamındaki sekafe (ثقف (fiilinden gelmektedir.

C. Wissler: Kültür, bir halkın yaşama tarzıdır.

Medeniyet ilk defa civilisation kelimesine karşılık olarak Sadık Rifat Paşa
tarafından 1838 yılında kullanılmış, 1845’lerden sonra da yaygınlaşmıştır.

Medeniyet ferdî iradelerle ve metot (usûl ve akıl) vasıtalarıyla ortaya çıkan sosyal olaylar bütünüdür. Kültür ise ilham ve duygu vasıtasıyla oluşur ve gelişir.

Manevî kültür unsurlarının en önemlisi dildir.

Manevî kültür unsurları arasında din, dil, ahlâk, hukuk, estetik, eğitim, örf, âdet ve sosyal kurumlar yer alır.

Kültür dışarıdan aldığı unsurlar konusunda seçicidir.

İslâm medeniyetinin günümüz Batı medeniyetine etkileri de
unutulmamalıdır. Bodley’in (1546-1613) “Rönesansı İslâmiyet’e borçluyuz” sözü, bu gerçeği dile getirmektedir.

Coğrafî çevrenin işte bu etkisiyle; nehir tipi, yayla tipi, takımadalar tipi, bataklık tipi veya kara tipi medeniyetler ortaya çıkmıştır.

İdarî ve siyasî yapılanmada “hilâfet” makamından sonra en yetkili makam “vezirlik”tir. Vezirlik bir kurum olarak, ilk Abbasi halifesi Ebu’l-Abbas Abdullah es-Seffah’ın (750-754), Hemedanlı Ebu Seleme Hafs b. Süleyman el-Hallal’ı 750 yılında bu göreve getirmesiyle başlamıştır.

İslâm devlet teşkilâtı içinde idarî ve siyasî kurumların en önemlilerinden bir diğeri de divan teşkilâtıdır. Bütün İslâm devletlerinde çok önemli yeri olan divan teşkilâtını kurumsal anlamda ilk olarak Hz. Ömer kurmuştur.

Hz. Ebubekir İslâm devletinin temellerini güçlendirdi. Din, devlet ve millet bütünlüğünü zedeleyici hiçbir girişimin başarıya ulaşmasına fırsat vermedi. İki yıl sonra tutulduğu bir hastalıktan kurtulamayacağı anlaşılınca, sahabe kendisinden sonraki halifenin kim olacağı konusunda bir vasiyette bulunmasını istediler. Bunun üzerine, Hz. Osman, Abdurrahman b. Avf, Talha b. Ubeydullah ve Üseyd b. Hudayr gibi sahabenin ileri gelenleri ile konuyu görüşen ve onların onayını alan Hz. Ebubekir kendisinden sonra Hz. Ömer’in halife olmasını önerdi. Bu önerisini de Hz. Osman’ı çağırtarak ona yazdırdı. Böylece Hz. Ebubekir’in vefatından sonra hiç bir problem yaşanmadan Medine’de Mescid-i Nebevî’de halkın biatını alan Ömer b. Hattab Müslümanların ikinci halifesi oldu.

Hz.Ebubekir,Hz.Ömer,Hz.Osman,Hz.Ali,Muaviye,

Muaviye, hilâfetin özünde büyük değişiklik yaparak verâset sistemini getirmiştir. Böylece hilâfet, babadan oğula veya hanedanın bir başka üyesine intikal eder duruma gelmiş ve saltanata dönüşmüştür. Bir başka ifadeyle, devlet Emevilerin siyasî mülkü haline gelmiştir.

Muaviye’nin vefatından sonra oğlu Yezid halife oldu. Hüseyin b. Ali aldatıldıkları ve haksızlığa uğradıkları gerekçesiyle Yezid’e biat etmedi. Bunun bedelini de Kerbelâ’da canı ile ödedi. (10 Muharrem 61/10 Ekim 680). İslâm tarihinin en dramatik kırılma noktalarından biri olan “Kerbelâ Olayı” bütün İslâm dünyasında telâfisi mümkün olmayan acılara ve bölünmelere sebep oldu.

Biat merasiminin arkasından verdiği ilk hutbesinde kendilerinden önceki halifeler sürecinin bir değerlendirmesini yapan Ebu’l-Abbas, bir anlamda ihtilal sonrası meşruiyet bildirisi yayınlamıştır. Bu bildiride kendi hakları olan hilâfeti vaktiyle Emevilerin zorla aldıklarını, ancak bu gün hakkın yerini bulduğunu dile getirmiş ve Emevi hilâfetinin gayrimeşru olduğunu, halifeliği gasbettiklerini, meşru olanın kendileri olduğunu, Allah’ın bâtıl olan Emevi hilâfetini kendileri ile yok ettiğini anlatmıştır

Osmanlı sultanının halife ünvanı Osmanlı-Rus savaşından sonra imzalanan 17 Temmuz 1774 Küçük Kaynarca Anlaşması ile uluslar-arası boyuta taşınmıştır. Bu anlaşma, Rus Çariçesi II. Katerina’ya Osmanlı Devleti’ndeki Ortodoks vatandaşların haklarını, Osmanlı sultanına da bütün Müslümanların halifesi sıfatıyla Rus coğrafyasındaki Müslümanların haklarını koruma imkânı vermekteydi.

Fatih dönemine kadar vezirler genellikle köklü Türk ailelerden tayin edilirdi. Ancak Fatih bu geleneği değiştirdi ve vezirleri büyük ölçüde devşirmelere tahsis etti. Vezîr-i âzamların görev süreleri, başarıları ve hükümdarla ilişkilerine bağlı idi.

Divân-ı İnşâ: Buna “divân-ı tuğrâ” da denirdi. Devletin haberleşme sistemini yürütürdü. Memur tayinlerine ve iktâlara vesikalar verirdi.

İslâm devlet teşkilâtı içinde idarî ve siyasî kurumların en önemlilerinden
bir diğeri de divan teşkilâtıdır. Bütün İslâm devletlerinde çok önemli yeri
olan divan teşkilâtını kurumsal anlamda ilk olarak Hz. Ömer kurmuştur.