İSLAM KURUMLARI VE MEDENİYETİ - Deneme Sınavı - 15

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap B'dir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap C'dir.

Osmanlılarda kuruluştan itibâren var olan vezirlik, bütün kurumsal
özellikleriyle, doğal olarak Selçukluların devamı niteliğindedir. Kuruluş
dönemi olan Orhan Gazi (1324-1362) zamanında sadece bir vezir vardı.
Divan, hükümdar, vezir ve kadıdan teşekkül ediyordu. Osmanlı’nın ilk veziri,
ulemâ sınıfından gelmiş olan Alâeddin Paşa’dır. Daha sonra sırayla, Ahmed
Paşa b. Mahmud, Hacı Paşa ve Sinaneddin Yusuf Paşa’dır. Kara Halil Paşa
da ilk vezirlerdendir, ancak onun görev zamanı pek bilinmemektedir.

Fatih dönemine kadar vezirler genellikle köklü Türk ailelerden tayin
edilirdi. Ancak Fatih bu geleneği değiştirdi ve vezirleri büyük ölçüde devşirmelere tahsis etti.

Divân-ı Hümâyun: Fatih dönemine kadar hükümdarın, sonraları vezir-i
âzamın başkanlığında toplanarak devlet işlerine bakan ve padişah adına karar
veren divan kuruludur. Fatih İstanbul’un fethinden sonra bu divana padişahın
başkanlık etme geleneğini kaldırmıştır. Divan-ı Hümâyun’da padişah, vezir-i
âzam ve diğer vezirler, kadıaskerler, defterdarlar, nişancı, Rumeli Beylerbeyi,
Yeniçeri Ağası ve Kaptan Paşa da bulunurdu. Vezirlik rütbesine yükseldikten
sonra Yeniçeri Ağası ve Kaptan Paşa divanın aslî üyesi olurlardı. Divan üyesi
olmamakla birlikte Şeyhülislâm, her zaman ve kimseye haber verme ihtiyacı
duymadan divan müzakerelerine iştirak edebilirdi, ancak oy hakkı yoktu.

Sultan II. Mahmud döneminde 1826 yılında Yeniçeri ocağının kaldırılması “Divân-ı
Hümâyun”un işlevinin de sonu oldu ve “Meclis-i Vükelâ” veya "Meclis-i
Has" adıyla kabine sistemine geçildi. Bununla beraber varlığını, tamamen
sembolik de olsa, devletin yıkılışına kadar sürdürdü.

İslâm medeniyeti hakkında yazılmış eserlerde konuların genellikle iki şekilde ele alındığını görürüz. Batılı yazarlar coğrafyaya dayalı bir sınıflandırmayı, Müslüman yazarlar da kronolojiye dayanan bir tasnif tarzını tercih etmişlerdir. Yani biri mekân, diğeri zaman boyutunu esas almıştır. Bu iki tarz da İslâm medeniyetinin özünü, ruhunu ve temel amacını ana unsur olarak ele almayı gözardı etmiştir. Halbuki bir medeniyeti doğuran ve yaşatan onun özüdür, ruhudur, amacıdır. Aynı şekilde bir medeniyetin yıkılıp ortadan kalkmasına sebep olan da onun bu aslî değerlerini yitirmesidir. Bilimsel kabullere göre, medenî hayat milattan önce dört bininci yıllarda şehir hayatı ile birlikte ortaya çıkmıştır. Bundan önce insan medenî olmayan bir varlık sayılmıştır. Aslında bu yaklaşım, materyalist ve pozitivist bilim adamlarının kendi ideolojik düşüncelerine bir yaratılış ve uygarlık tarihi yaratmak için bilime zorla giydirdikleri ideoloji gömleğidir. Oysa ilâhî dinlere ve kitaplara göre insan medenî bir varlık olarak yaratılmıştır. Medenî hayat da, aynı zamanda ilk peygamber olan ilk insanla birlikte başlamıştır. Çünkü Allah, insanı yeryüzünün halifesi olarak yaratmış ve onu yeryüzünün sahibi kılmış ve ona yeryüzüne hükümran olma imkân ve yeteneği bahşetmiştir. İnsan, Allah’ın hükümranlığının yeryüzündeki temsilcisidir. Dolayısıyla Allah’ın yeryüzünde en iyi temsil edilebildiği coğrafya en medenî coğrafya, Allah’ı en iyi temsil edilebilen toplum da en medenî toplumdur. Bu bağlamda bütün ilâhî dinler bir din olduğu kadar da birer medeniyettir.

Arapça bir kelime olan medeniyet, “medîne” sözcüğünden türemiştir. Medine ise, bir yerleşim birimi olan “şehir” anlamındadır ve bir yerde ikamet etmek, yerleşmek anlamına gelen “me-de-ne” kökünden gelmektedir. Kentleşme ile yakın ilgisi vardır. Medenî şehirli, şehre ait, şehre özgü; medeniyet ise şehirlilik, yerleşik hayat, iyi yaşama demektir.

Medeniyet, terim anlamı itibariyle de bir neslin kendisinden sonraki nesillere miras bıraktığı dinî, siyasî, sosyal ve iktisadî kurumlar, faaliyetler, icadlar, teknolojiler gibi maddî unsurların, anlayış, düşünce ve değerler gibi manevî unsurların toplamıdır. Medeniyet kavramının diğer bazı tanımlarını şu şekilde belirtebiliriz: Medeniyet; insanî eserler ve tasarruflar, insanın maddî ve mânevî eserlerinin bütünüdür. Bunlar, doğada basit haliyle bulunmayıp insanın yaptığı, katkıda bulunduğu şeyler demektir ve insan, hayat ve kâinat arasındaki etkileşimin semeresidir. Medeniyet; hayat tarzı demektir. Hayatın, bütün maddî ve manevî boyutlarını içine almaktadır, insanın, hayatın her kesiminde gerçekleştirdiği aklî, ahlâkî, maddî, rûhî, dînî ve dünyevî değerler manzumesinin adıdır. Medeniyet teriminin düşünce tarihi boyunca kazandığı anlamların ortak noktası, şehir hayatının insana sunduğu her türlü birikimi, düzey ve fırsatları ifade etmesidir.

Arapça’da umrân ve hadâret kelimeleri de medeniyet karşılığında kullanılmıştır. Umrân sözcüğü, “a-me-ra” kökünden türemiş, bir yeri mâmur etmek, bir yerde iskân ve ikâmet etmek, yapı yapmak gibi anlamları taşımaktadır. Bu kökten türeyen “i‘mâr”; bir yeri mâmur kılmak, mâmur bulmak, bayındır hale getirmek, şenlendirmek gibi anlamlara gelmektedir. Tarih felsefesi ve sosyolojinin kurucusu kabul edilen İbn Haldun, umrâna; uygarlık ve sosyal kalkınma, sosyal ilerleme anlamını yüklemiştir. O, umrânı insanların, yeryüzünün yerleşime uygun yerlerinde toplu olarak yaşayıp, bu yerleri imar etmeleri, ihtiyaçlarını karşılama konusunda birbirine yardımcı olarak toplumsal bir hayat yaşamaları anlamında ele almaktadır.  Modern Arapça’da yaygın olarak kullanılan hadâret sözcüğü de, “ha-da- ra” kökünden olup, şehirde ikâmet etmek, şehirli olmak, medenî olmak, medeniyet gibi anlamlara gelmektedir. Bedevîliğin ve göçebeliğin zıddını ifade eder. İbn Haldun, bu terimi de daha çok bilim ve sanatın gelişmesi, hayat standartlarının yükselmesi, zevklerin incelmesi ve niteliğinin artması zemininde kullanır.

Sâsânîlerde, Zerdüşt inançları ve Mecûsilik hakimdi.

A ve B seçeneğindeki bilgiler, Mekke ile ilgili bilgilerdir. Hz. Peygamber’in Medine’ye hicreti öncesinde Yahudiler bu şehre sosyal, kültürel, siyasî ve ticarî açıdan hâkimdiler; dolayısıyla D seçeneğindeki bilgi yanlıştır. E seçeneğindeki bilgi yanlıştır çünkü İslâm’ın Medine’ye geldiği dönemde burada meskûn Evs ve Hazrec kabilelerine mensup Araplar, aslen Yemen’in büyük kabilesi Ezd’e mensup olup bu şehre Yahudilerden sonra gelmişlerdir. Evs ve Hazreç kabileleri sosyal statüleri itibariyle Medine Yahudileri’nin altında idiler. Bu ikinci sınıflığı öyle kabullenmişlerdi ki, Ensar içinde birinin erkek çocukları yaşamayacak olursa, doğacak ve yaşayacak çocuklarını Yahudiliğe adarlar, bu sözlerini de yerine getirirlerdi.

Eşya, insanın emrine ve hizmetine sunulmuştur. “Allah’ın göklerde olanları da, yerde olanları da buyruğunuz altına verdiğini, nimetlerini açık ve gizli olarak size bolca ihsan ettiğini görmez misiniz?” (Lokman, 31/20) ayetinde görülmektedir ki, eşya bütünüyle insan tarafından kurulacak olan medeniyetin hizmetine sunulmuş ve insan da, eşya üzerinde her türlü eylemi yürütebilecek, bunları işleyecek ve geliştirecek donanımda yaratılmıştır. Aynı zamanda insan-eşya ilişkisinin nasıl olması gerektiği hakkında temel ilkeler sunulmuştur. Buna göre insan eşyayı, eşyanın varediliş amacına uygun kullanacaktır. Eşyayı araç olmaktan çıkarıp amaç olarak görmeyecektir. Eşya insana değil, insan eşyaya egemen olacaktır. Doğayı tahrip ederek ekolojik dengeyi bozmaktan şiddetle kaçınacaktır.