İSLAM İBADET ESASLARI

Arapça bir kelime olan yemin (çoğulu: eymân), sözlükte “kuvvet, and, ahd,
kasem, uğur, sağ taraf, sağ el” gibi anlamlara gelir. Dinî terim olarak, kişinin,
bir işi yapıp yapmaması veya bir olayın doğru olup olmaması konusunda
söylediği sözünü Allah’ın adını ya da onun bir sıfatını öne sürerek kuvvetlendirmesi anlamına gelmektedir.

A, B ve D şıklarında verilen ifadeler kasem suretiyle yemin kapsamına girmektedir. C şıkkı ise muallak yemin veya şartlı yemin olarak adlandırılmaktadır. Doğru seçenek olan E şıkkı ise örfün yemin anlamı verdği kalıplar arasındadır.

Kimi ifade kalıpları niyete ve maksada göre yemin sayılır. Örneğin “Şöyle
yaparsam kâfir olayım, yahudi olayım”; “Şuraya gidersem Allah’a kul,
Peygamberine ümmet olmayayım”; “Şunu yersem imansız olarak öleyim, kıblem Kâbe olmasın” ve benzeri cümleler, eğer yemin niyetiyle söylenmişse yemin hükümlerine tabi olur.

Doğru olduğu zannıyla veya hiç farkında olmadan yanlışlıkla yapılan yemindir. Mesela borcunu ödemediği halde ödemiş olduğunu zannederek “Vallahi borcumu
ödedim” denmesi bu tip yemine girer.

Muvakkat yemin: Bir vakitle kayıtlı olan yemindir. Mesela “Vallahi borcumu bugün ödeyeceğim; bu evi ay sonuna kadar senden başkasına satmayacağım; bu yıl içinde seninle evleneceğim” gibi yeminler belli bir vakte bağlandığı için muvakkat sayılırlar.

Hanefîlere göre böyle bir yeminde keffâret yoktur çünkü onu herhangi bir
dünyevi bedel ya da ceza karşılayamaz. Sahibi işlediği günahtan ötürü
samimiyetle tevbe-istiğfar etmeli ve eğer yemini ile bir kul hakkının ihlâline
sebep olmuşsa onu da telafi etmeli ve ardından muhatabıyla helalleşmelidir.

Sözlükte “örten, gizleyen, inkâr eden” gibi anlamlara gelen keffâret (çoğulu:
keffârât) dinî bir terim olarak şöyle tanımlanmaktadır: İşlenen bir kusur veya
günahtan dolayı hem ceza özelliği bulunan hem de Allah’tan bağışlanma dilemek maksadıyla yapılan bir tür malî ve bedenî ibadettir.

Diğer cezalarda da olduğu gibi işlenen suçun vebalini bütünüyle ortadan
kaldırmazlar. Bunlar tevbe, istiğfar ve helalleşmenin yerini tutamazlar.

Ayette yemin keffâreti iki aşamalı olarak belirlenmiştir. Birinci aşamada on fakirin doyurulması veya giydirilmesi ile bir köle azadı gelmektedir. Keffâret yükümlüsü öncelikle bunlardan birisini yerine getirir. Şayet bu üç seçenekten birisini yerine getiremezse o takdirde ikinci aşama olan üç gün oruç tutmak seçeneğine geçilir.

Hac için ihrama giren kimse geçerli bir mazeret sebebiyle tıraş olmak zorunda kalsa keffâret olarak ya üç gün oruç tutacak, ya altı fakiri doyuracak ya da bir küçükbaş hayvan kurban edecektir. Buradaki oruçların ardı ardına tutulma şartı yoktur.

Yemin, kişinin, bir işi yapıp yapmaması veya bir olayın doğru olup olmaması konusunda söylediği sözünü Allah’ın adını ya da onun bir sıfatını öne sürerek kuvvetlendirmesi anlamına gelmektedir. Söz gelimi “Vallahi beş liraya aldım”; “Vallahi ve billahi bir daha onun evine girmem!”; “Rahim olan Allah’a andolsun ki bir daha sigara içmeyeceğim!” gibi cümleler birer yemindir.

Şerefim üzerine and içerim" yemin değildir, çünkü Allah'ın adı veya sıfatları adına yapılmamıştır.  Allah'tan veya O'nun isimlerinde yahut da O'nun sıfatlarından başka şey üzerine yemin etmek, câiz değildir, edilirse yemin hükmünde olmaz.

Yalan yemin (Yemin-i Ğamûs): Geçmişte veya şimdiki zamanda meydana gelen bir olay hakkında bile bile ve kasten yapılan yalan yemindir. Borcunu ödemediğini apaçık bilen bir kimsenin “Vallahi ödedim”; hırsızlık yapan birisinin “Vallahi ben çalmadım” demesi böyledir. Göz göre göre yalan yere yemin etmek büyük günahtır. Nitekim büyük günahları haber veren Hz. Peygamber “el-yeminü’l-ğamûs”ü bunlar arasında saymış ve bile bile yalan yere yaptığı yeminle insanların haklarını kaybetmelerine sebep olan kimselerin kıyamet gününde Allah’ın gazabıyla karşılaşacakları uyarısında bulunmuştur.

Muvakkat yemin: Bir vakitle kayıtlı olan yemindir. Mesela “Vallahi borcumu bugün ödeyeceğim; bu evi ay sonuna kadar senden başkasına satmayacağım; bu yıl içinde seninle evleneceğim” gibi yeminler belli bir vakte bağlandığı için muvakkat sayılırlar. Bu tür yeminlerin bağlayıcılığı, söz konusu vakitle sınırlıdır. Dolayısıyla belirlenen vakit bitmeden yemine muhalefet edilirse keffâret gerekir; vaktin bitimiyle yeminin hükmü de sona erer.

Keffâretler, dinen yükümlü sayılanların sorumluluğundadırlar. Yani ceza ehliyeti taşıyan akıllı ve ergin kişiler keffâret öderler.

Yerine getirilmesi kesin olarak kararlaştırılmış yemin anlamına gelen mün‘akid yemin, gelecekte gerçekleşmesi mümkün olan bir eylem üzerine yapılır. Mesela “Vallahi borcumu yarın ödeyeceğim”; “Vallahi bu eve bir daha ayak basmayacağım”, “Bundan sonra onunla konuşursam karım benden boş olsun” gibi yeminler mün‘akid sayılır. Çünkü yemine bağlanan eylemler yani borcu ödemek, eve girmek ve konuşmak, hem gerçekleştirilmesi mümkün hem de gelecek ile ilgili eylemlerdir. Söylenen hususların yerine getirilmemesi halinde yemin bozulmuş olur ve keffâret gerekir. Kendisine sadık kalınmayan mün‘akid yemin, keffâret sorumluluğu doğurur. Yani gelecek zamanda bir şeyin yapılması ya da yapılmaması yemini edilir de bunun gereği yerine getirilmezse keffâret (keffâret-i yemin) söz konusu olur.

Altmış fakirin sabahlı akşamlı doyurulması oruç kefaretine girmektedir. Bundan dolayı yemin kefareti içinde yer almaz.

Ramazan orucunun mazeretsiz ve kasıtlı olarak bozulması keffâreti gerektirir. Keffâret-i savm diye isimlendirilen bu cezanın kaynağı Sünnet’tir. Ramazan orucunu tutarken eşiyle bilerek ve isteyerek cinsel ilişkide bulunan bir sahabiye Hz. Peygamber önce bir köle azad etmesini, bunu yapacak gücü yoksa iki ay ara vermeden oruç tutmasını, bunu da yapamayacaksa altmış fakiri sabahlı akşamlı doyurmasını emretmiştir.

Hataen veya kazâen adam öldürmelerde öldürülenin ailesine verilecek diyet cezası yanında bir de keffâret vardır. Keffâret-i katl olarak isimlendirilen bu sorumluluk, önce bir Müslüman köleyi hürriyetine kavuşturmak; eğer bu yapılamıyorsa iki kamerî ay peşpeşe oruç tutmakla yerine getirilir.

Hac için ihrama giren kimse geçerli bir mazeret sebebiyle tıraş olmak zorunda kalsa keffâret olarak ya üç gün oruç tutacak, ya altı fakiri doyuracak ya da bir küçükbaş hayvan kurban edecektir. Buradaki oruçların ardı ardına tutulma şartı yoktur.