İSLAM İBADET ESASLARI

Arapça bir kelime olan kurban, sözlükte “yaklaşmak, yakın olmak, Allah’a yakınlık sağlamak ve onun hoşnutluğunu kazanmak için sunulan şey” anlamlarına gelmektedir. Buna göre, herhangi bir zaman sınırlaması olmaksızın insanı Yüce Allah’a yaklaştıran her türlü ibadet “kurban” olarak nitelendirilebilir.

Kur’ân-ı Kerim’de Hz. Âdem’in iki oğlu Hâbil ile Kâbil’in sundukları kurbanlardan bahsedilmiş olması (el-Mâide 5/27) kurbanın ilk insandan itibaren var olageldiğinin bir göstergesidir.

Koyun-keçi, sığır, manda ve deve türleri dışındaki diğer hayvanlar ibadet niyetiyle kurban edilemezler.

Hükmünü vacip olarak tespit eden Hanefîlere göre kurban ibadetiyle
yükümlü olmak için şu beş şartın var olması gerekmektedir:
1- Müslüman olmak,
2- Hür olmak,
3- Aklı yerinde ve büluğa ermiş olmak,
4- Mukîm olmak yani seferî (yolcu) olmamak,
5- Dinen zengin sayılacak ölçüde belli bir malî güce sahip olmak.

Kişinin borçlarından ve aslî ihtiyaçlarından başka nisap miktarına ulaşan bir malî değere, daha somut ifadesiyle en az 20 miskal (85 gr.) altın veya bunun değerine denk bir paraya ya da mala sahip olması, o kişinin dinen zengin olduğu anlamına gelir.

Horoz, kaz, ördek ve benzeri evcil hayvanlar ile yaban sığırı, geyik, ceylan ve benzeri yabani hayvanlar kurban edilemezler. Kurbanlık sınıfına girmeyen böyle hayvanları ibadet niyetiyle kesmek, tahrîmen yani harama yakın mekruh sayılmıştır.

Kurban olmayı engelleyen kusurlar aşağıda verilmiştir;

1- İki veya bir gözü kör,
2- Yürüyemeyecek kadar topal,
3- Kötürüm derecesinde hasta,
4- Kesim yerine gidemeyecek ölçüde zayıf ve düşkün,
5- Kulağının veya kuyruğunun tamamı veya yarısından çoğu kesilmiş,
6- Boynuzlarının birisi veya ikisi kökünden kırılmış,
7- Dili kesilmiş,
8- Dişlerinin tamamı veya çoğu dökülmüş,
9- Memelerinin başları kopmuş,
10- Doğuştan kulakları veya kuyruğu bulunmayan,
11- Ayağı kesilmiş olan.

Nesîke kurbanı: Akîka ile aynı şeydir. Hz. Peygamber akîka yerine nesîke
ismini kullanmayı daha çok tercih etmiştir. (Muvatta, “Akîka”, 1; Nesâî,
“Akîka”, 1)

Fıkıh kitaplarında nezr (çoğulu: nüzûr) terimiyle anlatılan adak, dinen yükümlü olunmadığı halde, Yüce Allah’a farz veya vacip cinsinden bir ibadeti yapma sözü vermektir.

Yerine getirilecek eylem bir ibadet olduğundan, ibadetlerin geçerliliği için
aranan şu iki temel şart, adakta bulunan kimsede de aranmıştır:
1- Müslüman olmak,
2- Aklı başında ve bülûğa ermiş olmak.
Buna göre deli gibi sürekli ya da ne dediğini bimeyen sarhoş gibi o sırada
aklı başında olmayanlar ile küçüklerin adakları geçersizdir.

Bir şarta bağlı olmayan adağa mutlak adak denir. “Allah rızası için kurban keseceğim; üç gün oruç tutacağım” gibi. Bunlar adandıktan hemen sonra gerekli hale gelir ve geciktirilmeden yerine getirilmesi müstehab olur. Doğru yanıt A dır.

Bütün bu işlevlerine ek olarak kurbanın, dengeli beslenmeye faydası yönüyle sağlık ve kurbanlık hayvan yetiştiriciliğini teşvik etmesi yönüyle hayvancılık açılarından faydalı olduğunu söyleyebiiriz. Diğer taraftan bazı hayvan türlerinin yetiştirilerek korunmasına yardımcı olduğu için ekolojik/çevresel ve pazar hareketliliğini sağladığı için ticari ve ekonomik birçok faydası bulunduğunu da hatırlamalıyız.

Bu ibadet asıl tarihsel hatırasını Hz. İbrahim ve oğlunda bulur. Rabbinden kendisine hayırlı bir çocuk lutfetmesini isteyen Hz.İbrahim’in bu duası kabul edilir ve kendisine yumuşak huylu bir erkek çocuk bahşedilir. Söz konusu çocuk, İslâm kaynaklarına göre Hz. İsmail, Yahudi kaynaklarına göre ise Hz. İshak’tır. Nice zaman sonra Hz. İbrahim, oğlunu rüyasında kurban ettiğini görünce bunun ilâhî bir emir olabileceğini düşünür ve konuyu oğluna açar. Oğlu da büyük bir teslimiyetle emredileni yapmasını söyleyince Hz. İbrahim onu kesmek üzere yatırır. İşte tam bu sırada, ilâhî bir ses, rüyasını doğruladığını ve samimiyet sınavını geçtiğini ona haber verir ve oğlunun yerine kesmesi için büyük bir kurbanlık hayvan indirilir (es-Sâffât 37/100-107). Kurban kesen bir Müslüman, Hz. İbrahim ile oğlu Hz. İsmail’in işte bu teslimiyet sınavındaki başarısını sembolik olarak tekrarlar ve adeta kendisinin de benzeri bir içtenlik ve bağlılık sınavına hazır olduğunu gösterir.

Tanımda geçen “belirli vakit”ten kasıt, kurban bayramının ilk üç günüdür.
Dinî metinlerde eyyâmu’n-nahr yani kesim günleri olarak isimlendirilen bu
zaman dilimi, oniki kamerî ayın sonuncusu olan zilhiccenin 10, 11 ve 12.
günleridir.

Belirli özellikleri bulunan hayvandan maksat ise aşağıda kendi başlığı altında sıralanacak olan koyun-keçi, sığır, manda ve deve türleridir. Bu türlerin dışındaki diğer hayvanlar ibadet niyetiyle kurban edilemezler.

Önemli bir ibadet olan kurbanın dinî-şer’î hükmü konusunda mezhepler arasında görüş ayrılığı bulunmaktadır. Bu ibadetle mükellef olmak için aranan şartları taşıyan kimselerin kurban bayramında kurban kesmesi, Hanefî mezhebindeki hâkim görüşe göre vacip iken, diğer mezheplerin çoğunluğuna göre müekked/kuvvetli sünnettir.

Kişinin borçlarından ve aslî ihtiyaçlarından başka nisap miktarına ulaşan bir malî değere, daha somut ifadesiyle en az 20 miskal (85 gr.) altın veya bunun değerine denk bir paraya ya da mala sahip olması, o kişinin dinen zengin olduğu anlamına gelir.

Söz konusu hayvanlar yaş olarak da belli bir olgunluğa erişmiş olmalıdır. Koyun ve keçiler bir yaşını, sığır ve mandalar iki yaşını, develer ise beş yaşını doldurduktan sonra kurban edilebilirler.

Aşağıdaki ayıplardan birisi bulunan hayvanların kurban olamayacağını belirtilmiştir:
1- İki veya bir gözü kör,
2- Yürüyemeyecek kadar topal,
3- Kötürüm derecesinde hasta,
4- Kesim yerine gidemeyecek ölçüde zayıf ve düşkün,
5- Kulağının veya kuyruğunun tamamı veya yarısından çoğu kesilmiş,
6- Boynuzlarının birisi veya ikisi kökünden kırılmış,
7- Dili kesilmiş,
8- Dişlerinin tamamı veya çoğu dökülmüş,
9- Memelerinin başları kopmuş,
10- Doğuştan kulakları veya kuyruğu bulunmayan,
11- Ayağı kesilmiş olan.

Bu büyük eksikliklere göre daha küçük sayılan kimi kusurlar, kurban olmayı engellemez. Mesela hayvanın şaşı, uyuz, deli veya aksak olması, kulaklarının delinmiş veya enine yarılmış olması, boynuzsuz veya boynuzunun biraz kırık olması, iğdiş edilmiş olması, dişlerinin az birkısmının dökülmüş olması, onun  edilmesine engel değildir.

1- Adak/nezir kurbanı: Sırf Allah rızası için mutlak olarak adanan veya bir şeyin olmasına ya da olmamasına bağlanarak adanan kurbandır. “Allah rızası için bir kurban keseceğim” şeklindeki mutlak kurban adağı, o anda vacip olur. Bununla birlikte istenildiği zaman kesilebilir. “Hastalıktan kurtulursam; sınıfta kalmazsam kurban keseceğim” şeklindeki şartlı adaklar ise ancak şartın gerçekleşmesi halinde vacip olur. Dolayısıyla şarttan önce kesilen kurban ile adak yerine gelmiş sayılmaz; yeniden kesilmelidir. Adak kurbanı bütünüyle fakirlere dağıtılır. Adakta bulunan ile onun alt ve üst soyu yani yakın aile bireyleri fakir bile olsalar onun
etinden ve diğer ürünlerinden yiyemezler. Yiyecek olurlarsa bedelini tasadduk ederler.