İSLAM İBADET ESASLARI

Sadaka, ne mecburidir ve ne de miktarı ve ödeme zamanı tayin edilmiştir.

İktisadi Yönden: Zekât, servetin kendisini, eşit olmayan fırsatlardan istifadeyle gittikçe daha az ellerde toplanma eğiliminin şerrinden temizler.

Zekât ile riba (faiz) ters doğrultudadırlar. Başından sonuna kadar, ahlâki ve manevi yönlerden birbirlerine zıttırlar.

Bireyin malının eskimesi onun zekatla mükellef olduğunu göstermez.

Nisaba ulaşma “Zekâtın farz olması için tespit edilen malın en az miktarı” demektir. Nisabı, asgarî zenginlik miktarı, asgarî geçim indirimi veya özellikle zekâtın istisna sınırı olarak da ifade etmek de mümkündür.

Malın zekâta tâbi tutulabilmesi için gerekli şartlardan biri de artan, gelir ve kazanç sağlayan bir mal olmasıdır. Zekâtın ifade ettiği anlam, büyümek ve artmaktır. Mal artıcı, gelir ve kazanç sağlayıcı özellik taşımaması halinde zekâta tâbi olmaz. Çünkü zekât, servet üretimi için gerekli sermaye malları üzerine konur, büyüme kabiliyeti olmayan servet üzerine konmaz. el-Bakara 2/219 ayetindeki “afv” (fazlalık) tabiri de buna işaret etmektedir.

Koyun ve keçi için kırk, deve için beş tane olmak şarttır.

Ticari eşyanın konduğu bina, dolap, kafes, raf, terazi, çalışma masası, şahsî kullanım amacıyla ve işletmenin yürümesi için gerekli malzeme olduğundan temel ihtiyaç sayılarak zekâta tâbi olmaz.

Hayır ve dayanışma duygularının yoğunlaştığı ramazan ayında zekât ödemek, her bakımdan daha uygudur.

Yetimlere zekat verilebileceği için zekatın ödenmeyeceği yerlerden biri olmamaktadır.

Zekât yükümlüsü olmak için sahip olunan malın şu beş niteliği taşıması gerekir: Tam Mülkiyet, Nisaba Ulaşma, Nemâ (Artıcılık), İhtiyaç Fazlası Olma, Yıllanma (havelân-ı havl: takvim yılı, yıllanma). Zekâtı verilecek malın cinsi  zekat için önemli değildir.

Zekâtın farz olması için tespit edilen malın en az miktarına Nisaba Ulaşma denir. Nisabı, asgarî zenginlik miktarı, asgarî geçim indirimi veya özellikle zekâtın istisna sınırı olarak da ifade etmek mümkündür. Nisap, kişiyi zengin kılar ve ona bazı sorumluluklar yükler. Nisaptan az malı olanlar, zengin sayılmaz ve onların bu malları nisabı bulana kadar aslî ihtiyaç olmakta devam eder.

Hakiki nemâ: Bir malın doğum yoluyla, ticaretle veya tarım yoluyla gözle görülür artmasıdır. Dolayısıyla ticarete konu olan mallar, tarım ürünleri ve hayvanlar hakiki/gerçek nemâ özelliğine sahip mallardır.

Zekâtın farz olmasının en önemli şartlarından biri malın mükellefin elinde tam mülkiyetle bulunarak dilediği gibi tasarruf hakkına sahip olmasıdır. Malın bizzat sahibinin elinde –zilyed olarak- mâlik sıfatıyla bulunması tam mülkiyeti meydana getirir. Bu sebeple henüz ele geçirilmeyen mal için zekât ödemek gerekmez.

Zayıf Alacak (deyn-i zaîf): Hiçbir mal veya paraya bedel olmadan miras, vasiyet, mehir, diyet (ölüm/yaralama tazminatı) ve kadının ödeyeceği muhâle’a (anlaşmalı boşanma bedeli) vb. yollarla yepyeni bir kazanç olarak kişinin mülkiyetine başkasından geçecek alacaklar zayıf alacaklar adını alır. Bu çeşit alacaklar tahsil edilip mülkiyete girince ve nisaba ulaşıp üzerinden bir yıl geçince zekâta tâbi olur. Geçmiş yıllar için zekât ödenmez; ancak bunlar başka bir zekât konusu mala eklenebilir.

Hangi yolla elde edilirse edilsin ticaret malları bütün olarak zekata tabidir. Ticaret mallarının bütün çeşitlerinde zekat oranı % 2.5'tur

Sert olup ateşte eriyen ve kalıp hale gelebilen altın, gümüş, bakır, kalay, nikel, kurşun, demir vb. madenler zekata tabidir. Sert olup ateşte erimeyen ve sıvı hale gelmeyen kireç, mermer, kömür, alçıtaşı, yakut, zümrüt, elmas vb. madenler zekata tabi değildir.

Mükellef, zekâtını kendi usûl ve fürû‘una ödeyemez. Usûl, kişinin babası, dedesi, anası ve ninesi; fürû da oğlu, kızı, bunların çocukları ve torunlarıdır. Çünkü bu gibi yakınlarına mükellef zaten bakmak zorundadır.

400'den 500'e kadar 4 koyun zekat olarak verilir. Sonraki her yüz koyundan bir koyun zekat verilir.

Zekat verecek kimsenin Müslüman, hür, akıllı ve ergin olması gerekir. Gayr-i Müslimlere, köle ve cariyelere, akıl hastalarına ve çocuklara zekat farz değildir.