İSLAM İBADET ESASLARI

Ramazan ayında tutulan oruç, Müslümanlara hicretin ikinci yılı Şaban ayında farz kılınmış ve onlar bir sonraki ay olan ramazandan itibaren oruç Oruç tutmaya başlamışlardır.

Hz. Peygamber’in bildirdiğine göre cennete girecek insanlar dünyadaki önemli amellerine göre değişik kapılardan hatta bazıları bu kapıların her birinden ayrı ayrı davet edilecektir. O kapılardan biri de oruçluların girişine ayrılmış olan “Rayyân” kapısıdır. Bu kapı, onlar girdikten sonra kapatılacak, başkaları oradan giremeyecektir.

Ağır işlerde çalışmak ve oruçlunun sağlığını bozacak veya kendisini zayıf düşürecek işler yapması mekruhtur. Eğer vücudu zayıf düşürecekse kan aldırmak da böyledir.

Adak (nezir) oruçları vaciptir. Oruç tutmayı adayan kimsenin o orucu tutması vacip olur.

Ramazan bayramının ilk günü ve kurban bayramının dört günü oruç tutmak, Müslümanların bayramına katılmamak, ona karşı çıkmak şeklinde değerlendirilir. Bunun için İslâm âlimlerinin çoğunluğuna göre o günlerin oruçlu geçirilmesi haramdır. Hanefî mezhebindeki hâkim görüşe göre ise bu günlerde oruç tutulması tahrîmen mekruhtur.

Dinî günlerin tespitinde kullanılan kamerî takvime göre gün, güneşin batımı ile başlar ve önce gece sonra gündüz olur. Güneşin batttığı andan itibaren imsâk vaktine kadar, başlayan günün orucuna niyet edilir. Oruca imsâkten önce niyet edilmesi, oruç yasaklarını başlatmaz. Dolayısıyla bir kimse erkenden de niyet etse imsâk vaktine kadar yiyip içebilir. Yapılan niyetten imsâkten önce vazgeçmek mümkündür.

Akıl sağlığı olmayan delilere oruç farz değildir. Fakat akıl sağlığı geçici olarak bozulan ve ramazanın bir kısmında aklî dengesi bozuk (deli) durumunda olanların daha sonra bu günleri kazâ etmeleri gerekip gerekmediği konusunda farklı görüşler vardır. Hanefî mezhebine göre geçici delilik hali ramazan ayının tamamını kaplıyorsa bu şahıs, o seneki ramazan orucu ile yükümlü değildir. Fakat bu hal ramazanın tamamını kaplamıyorsa tutamadığı o günlerin orucunu daha sonra kazâ etmesi gerekir. Şâfiî mezhebine göre ise delilik müddeti ramazanın tamamını kaplamasa da bu haldeki günlerin kazâsı gerekmez. Baygınlık hali her iki mezhebe göre de bir tür hastalık kabul edilir ve ramazanın tamamını kaplasa da o günlere ait oruçların kazâ edilmesi gerekir.

Sahuru erken, iftarı geç yapmak yerine, Sahuru geç, iftarı erken yapmak sünnetidir. Sahur yemeği yemek ve bunu imsâk vaktine yakın zamanlarda yapmak, akşam olunca da iftarı geciktirmeyip vaktinde iftar etmek sünnet ve müstehaptır. Hz. Peygamber “Sahur yeyin; sahurda bereket vardır” buyurur. Sahur yemeği doktorlar ve beslenme uzmanları tarafından da ısrarla tavsiye edilmektedir.

Orucun farz olmasının üç şartı vardır: Akıllı, bâliğ (ergin) ve Müslüman olmak. Dolayısıyla Ergen olmak oruç tutmaya engel değildir.

Sabaha doğru güneşin doğacağı ufukta beliren beyazlığa fecr (fecir) denir. Sabah aydınlığı başlamadan önce kısa bir süre görülen ve sonra kaybolan dikey beyazlığa fecr-i kâzib (yalancı fecir) denir. Sonra fecr-i sâdık ve ikinci fecir de denen enine bir beyazlık belirir. Doğu ufkunda ufkun altındaki güneşin ışığının ufukta fark edilmesiyle beliren bu beyazlık, zamanla kuvvetlenerek ve alanını genişleterek devam eder ve sonunda güneş doğar. Bu beyazlığa da fecr-i sâdık (gerçek fecir) denir. Oruç vaktinin başlangıcı olarak belirtilen fecir, budur ve onun ufukta görülmesi ile oruç başlar. Bu vakit, takvimlerde imsâk olarak belirtilir. Ayrıca bu anlamda tan yerinin ağarması ifadesi de kullanılır.

Ramazan ayında tutulan oruç, Müslümanlara hicretin ikinci yılı şaban ayında farz kılınmış ve onlar bir sonraki ay olan ramazandan itibaren oruç tutmaya başlamışlardır. Doğru cevap A’dır.

Hz. Peygamber’in bildirdiğine göre cennete girecek insanlar dünyadaki önemli amellerine göre değişik kapılardan hatta bazıları bu kapıların her birinden ayrı ayrı davet edilecektir. O kapılardan biri de oruçluların girişine ayrılmış olan “Rayyân” kapısıdır. Bu kapı, onlar girdikten sonra kapatılacak, başkaları oradan giremeyecektir. Doğru cevap B’dir.

Adak (nezir) oruçları vaciptir. Oruç tutmayı adayan kimsenin o orucu tutması vacip olur. Hanefî mezhebine göre sünnet veya nâfile bir oruca başlayanın onu devam ettirmesi gerekir. Başladığı böyle bir orucu bozarsa onu daha sonra kazâ etmesi vacip olur. Doğru cevap D’dir.

Ramazan bayramının ilk günü ve kurban bayramının dört günü oruç tutmak, Müslümanların bayramına katılmamak, ona karşı çıkmak şeklinde değerlendirilir. Bunun için İslâm âlimlerinin çoğunluğuna göre o günlerin oruçlu geçirilmesi haramdır. Hanefî mezhebindeki hâkim görüşe göre ise bu günlerde oruç tutulması tahrîmen mekruhtur. Doğru cevap C’dir.

Orucun farz olmasının üç şartı vardır: Akıllı, bâliğ (ergin) ve Müslüman olmak. Öte yandan, orucun edâsının yani farz olduğu günde tutulmasının farz olması için o şahsın ayrıca sağlıklı ve mukîm (seferî değil) olması gerekir. Ramazanın bilhassa son on gününde i‘tikâfa girmek ise farz değil orucun sünnetlerindendir. Doğru cevap C’dir.

Doğum sonrası hal (Nifas): Doğum yapan kadın (nüfesâ) oruçlu ise orucu bozulur ve nifas (loğusalık) hali devam ettiği müddetçe oruç tutamaz. Doğru cevap E’dir.

Hanefî mezhebine göre aynı şartlar altında gıda veya tedavi amacıyla kullanılması âdet olan bir şeyi yiyen veya içene de kazâ ve keffâret gerekir. Sigara, nargile, enfiye gibi keyif verici maddelerin bile bile kullanılması da keffâret sebebi olarak kabul edilmiştir. Diğer şıktaki durumlar ise orucu bozmaz. Doğru cevap E’dir.

Yemeği yutmadan sadece tadına bakmak: Bu durum eğer bir mazerete dayanmıyorsa mekruhtur. Kocası geçimsiz ve bu bakımdan anlayışsız olan bir kadının, yutmaksızın yemeğin sadece tadına, tuzuna bakması mekruh sayılmamıştır. Satın alınacak yiyecek maddelerinin yutulmaksızın tadına bakılması da eğer aldanma endişesi varsa mekruh değildir.
İhtilam olmak veya cünüp olarak oruca başlamak: Oruçlu uyuyup ihtilam olsa orucu bozulmaz. İmsakten önce cünüp olan birisinin o haliyle oruca başlaması halinde de orucu geçerlidir. Bu durumdaki birisinin çok gecikmeden gusül abdesti alması tavsiye edilir.
Diş fırçalamak, misvak kullanmak: İslâm dini genel temizliğin bir parçası olarak ağız temizliğine de özen gösterir. Bu esnada boğazdan herhangi bir madde gitmediği takdirde oruç bozulmaz. Bu işlemin öğleden önce veya sonra olması, fırça veya misvakın ıslatılmış veya ıslatılmamış olması da fark etmez. Boğazdan gitmemek şartıyla macun da kullanılabilir.
Yıkanmak: Oruçlunun gusül maksadıyla veya başka sebeple yıkanması orucunu bozmaz. Boğazından su kaçmadığı takdirde denize veya havuza girmesi, yüzmesi de böyledir. Serinlemek maksadıyla ağzına, burnuna su alması, soğuk su ile yıkanması Ebû Hanîfe’ye göre mekruh sayılırsa da Ebû Yusuf bunun mekruh olmadığı kanaatindedir ve fetva da Ebû Yusuf’un görüşüne göredir.
Sigara, nargile, enfiye gibi keyif verici maddelerin bile bile kullanılması ise keffâret sebebi olarak kabul edilmiştir. Doğru cevap D’dir.

İslâm öncesi Mekke toplumunca da bilinen i‘tikâf, Hz. Peygamber’in uygulamalarıyla sünnet vasfı kazanmıştır. İ’tikâf, Arapça’da tenha bir yerde kalmak, bir şeye bağlanmak gibi anlamları bulunan “‘akefe” fiilinden türetilmiştir ve kelimenin farklı türevleri Kur'ân-ı Kerim’de dokuz âyette kullanılmıştır. İslâmî literatürde i’tikâf, “Bir mescitte Allah’ın rızâsını kazanma niyetiyle bir süre kalmak” anlamında kullanılır ve farklı görüşlere göre bu tarife, kalınacak sürenin miktarı, mescidin mahiyeti ve orada kalan kişinin oruçlu olması gibi diğer unsurlar ilave edilir.

Hz. Peygamber çoğunlukla ramazan ayının son on gününde Mescid-i Nebevî’de i‘tikâfa girer, yani günün bütün saatlerini orada geçirirdi. Kendisine bu maksatla mescit içinde bir çadır kurulduğu, zorunlu ihtiyaçları dışında mescitten çıkmadığı bilinmektedir. Doğru cevap B’dir.

Ramazan ayı boyunca oruç tutan Müslümanlar bu ay sona erip şevval ayı girince oruca son verirler ve bayram yaparlar. Arapça’da bu bayrama îdü’lfıtr (fıtr bayramı) denir. “Fıtr” (fıtır), oruçlu olmama halini ifade eder. Müslümanlar bu bayramda aynı zamanda sosyal içerikli bir malî ibadet olarak sadaka vermekle yükümlüdür. Bu gün ödenmesi gereken sadakaya sadakatü’l-fıtr (fıtır sadakası/fitre) veya zekâtü’l-fıtr (fıtır zekâtı/fitre zekâtı) denir. Bu manada dilimizde fitre kelimesi yaygınlık kazanmıştır.

Zekâtta olduğu gibi bu malın nâmi (artıcı) olması ve üzerinden bir sene geçmesi şartı aranmaz.

Ergin şahıslar, fitrelerini verme konusunda bizzat sorumludurlar.

Fitre verme yükümlülüğünün başlama anı, bayramın birinci günü sabahı imsâk vaktinin girmesidir.  Fitrenin yükümlülükte esas alınan bu vakitten önce ödenmesi câizdir.

Fitre, zekât alma hakkı olanlara verilir.

Zekât gibi fitre de fakir bile olsalar anne, baba, dede, nine gibi usûl hısımlarına ve evlat, torun gibi fürû hısımlarına verilmez. Doğru cevap A’dır.