İSLAM İBADET ESASLARI

Bir ayette, “Şüphesiz Allah çokça tövbe edenleri ve çok temiz olanları sever” (el-Bakara, 2/222) buyurularak maddi ve manevi temizliğe beraber işaret edilmiştir. Zira tövbe, yapılan kötülüklere pişmanlık duyduğunu Allah’a itiraf ederek ve O’ndan affını talep ederek gönlü manevi kirlerden  temizlemektir.  “Doğrusu, hem  (maddeten  ve manen)  temizlenen hem de Rabbinin adını anıp namaz kılan kurtuluşa ermiştir” (el-A’lâ, 87/14-15) ayeti ise ibadet ve temizlik ilişkisinin ne kadar ayrılmaz olduğuna işaret etmektedir.   Bir   başka   ayette   şöyle   buyurulmuştur:   “…Orada   (Kuba mescidinde) temizlenmeyi seven adamlar vardır. Allah da tertemiz olanları sever” (et-Tevbe, 9/108). Bu ayetlere göre Allah’ın hoşnut olduğu kimse maddeten ve manen temiz olandır.

Hadiste geçen fıtrat, peygamberlerin âdeti ve sünneti anlamına gelebileceği gibi, bütün din ve şeriatların ortaklaşa benimsedikeri uygulama da olabilir. Hatta bu kelimenin, insan olarak yaratılmanın tabii gerekleri gibi anlaşılması da mümkündür. Hz. Peygamber’in bu hususları fıtrata bağlamasından anlaşılmaktadır ki, temizlik evrensel ve insana ait bir değer ve özelliktir. Bu hadisin vermek istediği temel   mesajlardan biri şudur: İnsana temizlik yaraşır, insanlığının farkında olan temiz olmak zorundadır.

İslâm dininin kabul ettiği hükmi kirlilik haline hades denir. Bu tamamen dinî ve bu dini kabul edenlere mahsus bir değerlendirmedir. “Hükmi kirlilik”, “hükmi necâset” denmesinin sebebi de budur. Yani din, bu gibi durumları kirlilik kabul ettiği için dindar insan böyle hallerde kendisini manen kirli hisseder.  Bu  gibi  durumlarda  olanlar  maddeten  temiz  olsalar  da,  dinin önerdiği özel temizlik şekilleriyle temizlenmedikçe kirli sayılırlar. Buna göre bazı organların yıkanması ve ıslak elle meshedilmesinden ibaret olan abdestin bozulması sonucu abdestsiz olan kimseler, cinsel ilişki başta olmak üzere, cünüplüğü  meydana  getiren  durumlardan  biriyle  karşı  karşıya  kalanlar, doğum yapan loğusa kadın ve âdet günleri içerisinde bulunan hayızlı kadın maddeten temiz olsa da, dine göre hükmen kirli sayılır. Bu durumda olan kimselerin  hem  maddeten  hem  de  hükmen  temiz  olabilmesi  için  dinin önerdiği özel temizlik şekli olan normal abdest ve gusül abdestini almaları gerekir.

Temizlenme  (tezkiye)  ise  daha  çok  ahlak  ve  tasavvuf ilminin  konusudur.  Buna  göre  kavram  olarak  temizlik  (tahâret),  hakiki pisliklerin giderilmesi ve hükmi kirliliklerin kaldırılmasıdır. Hükmi temizlik aynı zamanda maddi temizliği de kapsamaktadır. Beden, elbise ve namaz kılınacak yerden hakiki pisliklerin giderilmesine “necâsetten tahâret” denilir. Abdestsizlik,  cünüplük,  hayız  (aybaşı)  ve  nifas  (loğusalık)  durumlarında insanda meydana geldiği düşünülen pisliklerin kaldırılmasına ise “hadesten tahâret” adı verilir.

Kalbin her türlü kötü duygulardan arındırılması (tezkiye) olarak tanımlayabileceğimiz manevi temizlik de şart koşulmuştur.

Fıkıh dilinde manevi-hükmi pisliği ifade etmek için “hades” kelimesi kullanılmaktadır. Buna göre hades, abdestsizlik veya cünüplük sebebiyle insanda meydana geldiği düşünü- len hükmi, kirliliği veya bu kirliliğin sebebini ifade etmektedir. Hades, bazı ibadetlerin yapılmasına dinen engel kabul edilen ve hükmen necâset sayılan bir durumdur. Hükmi kirlilik olan hades, büyük hades (hades-i ekber) ve küçük hades (hades-i asğar) olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Maddi anlamda kirli ve pis (necis) olmak yanında dinimiz bazı durumları maddi boyutunun ötesinde, hükmen kirlilik kabul etmiştir.

Maddi anlamda kirli ve pis (necis) olmak yanında dinimiz bazı durumları maddi boyutunun ötesinde, hükmen kirlilik kabul etmiştir. Mesela, abdestsizlik ve cünüplük (hades) dinin kabul ettiği hükmî kirlilik
hallerindendir.

Fıkıh literatüründe temizliği ifade etmek için “tahâret”, yer yer de “nezâfet” kelimesi kullanılmaktadır. Ancak tahâret nezâfetten daha kapsamlıdır. Çünkü tahâret, hem maddi ve hakiki pisliklerden (necâset) hem de hükmi kirlilik halinden (hades) temizlenmeyi kapsamaktadır.

Tahâret nezâfetten daha kapsamlıdır. Çünkü tahâret, hem maddi ve hakiki pisliklerden (necâset) hem de hükmi kirlilik halinden (hades) temizlenmeyi kapsamaktadır.

Dinen ve fıkhen necis sayılan maddeler ana hatlarıyla şöyledir: Akan kan, domuz eti, sarhoş edici içkiler, insan dışkısı, idrarı ve ağız dolusu kusmuğu, eti yenmeyen hayvanların salyaları, eti, idrarı ve dışkısı. Doğru cevap A'dır.

Abdestin farzı 4'tür:  Yüzü yıkamak, kolları dirseklerle birlikte yıkamak, başı meshetmek ve ayaykları topuklarla birlikte yıkamak. Abdestin bu dört farzında sünni fıkıh mezhepleri görüş birliği etmiş, ancak Hanefiler dışındaki üç mezhep bu farzlara başkalarını da eklemiştir.Doğru cevap D'dir.

Suyu ölçülü kullanmak abdestin adaplarındandır. Diğer seçenekler ise abdestin sünnetleri arasında yer alır. Doğru cevap B'dir.

Hanefi ve Hanbelilere göre guslün farzı 3'tür: Ağzı su ile yıkamak, burna su çekmek ve bütün vücudu yıkamak. Doğru cevap C'dir.

Fıkıh bilginleri dinen necis sayılan ve namaz kılacak kimsenin beden, elbise  ve  namaz  kılacağı  yerde  bulunduğu  takdirde  namazın  sıhhatini engellemeyecek necâset miktarını belirlemeye çalışmışlardır. Bu belirlemeyi yaparken de hangi maddelerin pis olduğunu açıklamışlardır. Buna göre dinen ve fıkhen necis sayılan maddeler ana hatlarıyla şöyledir: Akan kan, domuz eti,  sarhoş  edici  içkiler,  insan  idrarı,  dışkısı,  ağız  dolusu  kusmuğu,  eti yenmeyen hayvanların salyası, eti, idrar ve dışkısı necistir. Etinin yenmesi ister helal isterse haram olsun, akıcı kanı olan kara hayvanlarından olup dinî usûle uygun biçimde boğazlanmadan ölen veya öldürülen hayvanların etleri de necistir. Bu sayılan maddelerin necis olduğunda görüş birliği vardır. Doğru cevap E'dir.

Temiz ve temizleyici olmakla birlikte kullanılması mekruh olan sular: Tavuk ve ördeğin, kedi gibi eti yenmeyen ve evde bulunması câiz olan evcil  hayvanların  (köpek  böyle  değildir),  çaylak,  doğan  gibi  yırtıcı kuşların artığı olan sular bu gruba dâhildir. Evcil hayvanlara tanınan bu istisna, sakınılmasının imkânsızlığından ötürü, Hz. Peygamber tarafından getirilmiştir. Doğru cevap B'dir.

İstibrâ : Tuvaletten sonra idrar yolunda kalabilecek damla ve sızıntıların tamamen kesilmesi için bir süre bekleme ve bundan sonra uzvun dışına çıkan idrar yaşlığını temizleme işlemidir. Namazın sıhhati için istibrânın önemi büyüktür. Çünkü -özür hali dışında-, vücuttan idrar sızıntısı olduğu sürece abdest geçerli olmaz. Bunun için son damlaların kesildiğinden emin olmadan abdeste  başlanmamalıdır. Doğru cevap A'dır.

Abdestin farzları, bir fiilin abdest sayılabilmesi için onda bulunması zorunlu olan  ana  unsurları  ifade  eder.  İlgili  ayette  de  zikredildiği  üzere  abdestin farzları dörttür:

 Abdestin bu dört farzında sünnî fıkıh mezhepleri görüş birliği etmişlerdir. Ancak   Hanefîler’in   dışındaki   üç   mezhep   bu   farzlara   başkalarını   da eklemişlerdir.  Ancak Hanefilere göre başın dörtte birini el içinin ıslaklığıyla meshedilmesi yeterlidir. Doğru cevap C'dir.

Cünüp  olan  kimseye  dinen  bazı  kısıtlamalar  getirilmiştir.  Buna  göre, cünüp  kimse  temizleninceye  kadar,  farz  veya  nâfile  herhangi  bir  namaz kılamaz,  tilâvet  secdesi  yapamaz,  Kâbe’yi  tavaf  edemez,  Mushafı  eline alamaz, camiye giremez ve orada bulunamaz. Ancak bu kimseler dua ve zikir amacıyla  besmele  çekip  Fâtiha,  İhlâs,  Âyetü'l-kürsî  gibi  sûre  ve  ayetleri okuyabilirler. Doğru cevap D'dir.

Hayızlı ve Nifaslıya Ait Dinî Hükümler  Şunlardır:

Boy  abdestinin  (gusül)  gerekmesi ,cinsel  ilişkinin  yasak  olması,Kadının  âdet  görmekle  ergen  sayılması,Namazdan muaf tutulma ve orucun ertelenmesi. Bu durumdaki kadınlar oruc tutamaz. Oruçların temizlendikten sonra tutulacağı hususlarında görüş birliği vardır. Doğru cevap E'dir.