İSLAM İBADET ESASLARI - Deneme Sınavı - 9

Günlük beş vakit namaz ve cuma namazları farz-ı ayındır. Cenaze namazı ise farz-ı kifâyedir. Burada farz-ı ayın namazlar işlenecek, ünitenin sonunda da cenaze namazı anlatılacaktır. Doğru yanıt C'dir.

İki namazın birleştirilerek bir vakitte kılınması, sadece “öğle ile ikindi”, “akşam ile yatsı” namazları için söz konusudur. Doğru yanıt D'dir.

Cuma namazı herkese farz değildir. Cuma namazının vücup şartları yani bir kimseye - Müslüman, akıllı ve bâliğ olma şartlarına ek olarak- farz olmasının şartları şunlardır:
1. Erkek olmak. Cuma kadına farz değildir, fakat kılarsa sahih olur ve artık o
günün öğle namazını kılmaz.
2. Hür olmak. Köleye cuma namazı farz değildir, kılarsa öğle namazı yerine geçer.
3. Mukîm olmak. Cuma namazı, cuma namazı kılınan yerde ikamet eden kimselere farzdır. Buna göre, dinen yolcu (müsafir) sayılan kimseye cuma namazı farz değildir, kılarsa sahih olur ve artık öğle namazını kılmaz.
4. Sağlıklı olmak. Hasta olup cuma namazına çıktığı takdirde hastalığının artmasından veya uzamasından korkan kimseye cuma namazı farz değildir. Yürümekten aciz bulunan yaşlı kimse ile hasta bakıcı da böyledir. Bazı fakihlere göre, kör ve kötürüm kişilere, kendilerini cumaya götürecek kimseleri olsa bile cuma namazı farz değildir.             

5. Mazereti olmamak. Bir mazereti sebebiyle cumaya gidemeyen veya cumaya gittiği takdirde, mal, can ve namusunun zayi olacağından endişe eden kimselere cuma namazı farz değildir. Mahpus olmak, can, namus ve mal güvenliği için nöbet tutmak, düşman korkusu, tehlikeli soğuk veya sıcak, şiddetli yağmur, çok çamur ve benzeri durumlar, cuma namazına gitmemeyi mubah kılan özürlerin başlıcalarını teşkil etmektedir. Doğru yanıt B'dir.

Kılınan cuma namazının sahih ve muteber olması ve öğle namazının yerini tutabilmesi için aranan şartlar da şunlardır:
1. Cuma namazını, devlet başkanının veya onun görevlendirdiği bir kişinin kıldırması şarttır.
2. Genel izin. Cuma namazının, yöneticiler tarafından izin verilen ve halka açık camilerde kılınması gerekir. Cuma namazı için izin verilen caminin kapısı kapatılarak, orada sadece belirli kişilerin cuma namazını kılmaları geçerli değildir.
3. Vakit. Cuma namazı öğle namazı vaktinde kılınır. Bu vakitten önce veya vakit çıktıktan sonra Cuma namazı ne edâ ve ne de kazâ suretiyle kılınabilir.
4. Cemaat. Fıkıh bilginleri, cuma namazının cemaatle kılınması halinde geçerli olacağını ifade etmişlerdir. Ancak cemaatin sayısı hakkında farklı sayılar ileri sürmüşlerdir. Ebû Hanîfe’ye göre cuma namazı için aranan cemaatin en az sayısı imam dışında üç, Ebû Yûsuf’a göre imam dışında iki, İmam Mâlik’den bir görüşe göre otuz, İmam Şâfiî ve Ahmed b.Hanbel’e göre de kırk kişidir.                                                                        5. Hutbe. İki rek‘atlık bir farz olan cuma namazından önce hutbe okunması şarttır. Cuma hutbesinin rüknü, Ebû Hanîfe’ye göre “zikrullah”tan ibarettir. Bu sebeple yalnız “el-Hamdu lillah” veya “Sübhânellah”veyahut “Lâ ilâhe illâllah” denecek olsa kifayet eder. Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed’e göre ise hutbe denilecek derecede uzunca bir zikirden ibarettir. Bunun da en az miktarı, tahiyyat duası uzunluğunda hamd vesalâvât ile Müslümanlara duadır. Hutbenin vacipleri, hatibin hutbeyi abdestli ve ayakta okumasıdır. Hutbenin sünnetleri de, hutbeyi iki kısma ayırmak, bunların arasında bir tesbih veya üç ayet okunacak kadar oturmaktır. Bu yönüyle buna “iki hutbe” denir. Bu iki hutbeden her biri “hamd”i, “kelime-i şehâdet”i ve “salât ü selâm”ı ihtiva etmeli ve birincihutbe bir ayetin okunması ile bu ayetin anlamı çerçevesinde yapılacak birnasihatı, ikinci hutbe de müminler hakkında duayı içermelidir. Her ikihutbeyi de uzatmamak sünnettir. Cemaatin acil işleri olduğu düşünülerek hutbe kısa tutulmalıdır. Zira, hutbelerin kısa, fakat özlü, faydalı olması hatibin dirayet ve faziletine bir delildir. Nitekim bir hadis şu anlamdadır:“Kişinin namazının uzun, hutbesinin kısa olması dini iyi anladığının işaretidir; namazı uzatın, hutbeyi ise kısa tutun, kuşkusuz bazı sözler vardır ki, bir sihir gibi kalbleri büyüler” (Müslim, “Cumu’a”, 47).Sahâbîler, Hz. Peygamber’in namaz ve hutbesinin ne uzun ne de kısa olduğunu, aksine orta halli olduğunu rivayet etmişlerdir (Müslim,“Cumu’a”, 41-42). Hatip, iç ezan okununcaya kadar minberde oturur,sonra ayağa kalkar, gizlice eûzü-besmele okuyarak, açıktan hamd ü senâda bulunur, hutbesini cemaate karşı sunar. Bunlar da hutbenin sünnetlerindendir. Hutbe bitince kâmet getirilir. Hatibin hutbenin sünnetlerine riayet etmemesi veya hutbe esnasında gereksiz konuşması mekruhtur.                                                                6. Şehir. Cuma namazının şehir ve civarında kılınması cumanın sıhhat şartlarından biridir. Bu şartı getiren Hanefîler’e göre şehir (mısr), “valisi,yargıcı bulunan belde”, “en büyük camisi, cuma kılması gereken kişileri almayacak kadar kalabalık bir nüfusu barındıran mahal”, “devletin şehir saydığı yer” ve benzeri şekillerde tanımlanmıştır. “Şehir civarı”nın ölçüsü normal şartlarda ezan sesinin duyulacağı sahadır. Şâfiîler ile Mâlikîler,cumanın halkın devamlı oturduğu köy ve şehirlerde kılınması gerektiği görüşünü savunmuşlardır. Hanbelîler ise ancak cuma namazı ile mükellef olan en az kırk kişinin oturduğu bir yerleşim bölgesinde kılınabileceğini söylemişlerdir. Diyanet İşleri Başkanlığı, bir soru üzerine, 1933 yılında konuyu ele alıp incelemiş, bu konudaki dinî delilleri değerlendirerek köylerde de cuma namazının kılınabileceği cevabını vermiştir. Doğru yanıt E'dir.

Vitir namazının ilk iki rek‘atı yatsı namazının farzının ilk iki rek‘atı gibi kılınır. Üçüncü rek’atta besmele, Fâtiha ve bir miktar Kur’ân okunduktan sonra daha ayakta iken eller kaldırılıp “Allahu ekber” diye tekbir alınır, tekrar eller bağlanıp ayakta iken “kunût” duası okunur, sonra “Allahu ekber” denilerek rükû ve secdelere varılır, daha sonra oturulur ki, bu da son oturuştur. Bu oturuşta “Tahiyyât”, “Allahümme salli-bârik” ve “Rabbenâ âtinâ” duaları okunup selam verilerek namaz bitirilmiş olur. Doğru yanıt A'dır.

Terâvih namazının hükmü sünnet-i müekkededir. Tahiyyyetü’l-Mescid, Kuşluk (Duhâ) Namazı, Teheccüd Namazı, İstihâre Namazı nafile namazlardır. Doğru yanıt E'dir.

Hz. Peygamber de bedensel hastalığı bulunan bir kişiye: “Ayakta kıl, eğer buna gücün yetmezse oturarak, ona da gücün yetmezse yan yatarak kıl. Buna da gücün yetmezse sırt üstü yatarak kıl. Zira Allah kimseye gücünün üstünde bir şeyi yüklememiştir” (bk. Buhârî, “Taksîr”, 19; Ebû Dâvûd, Salât,175) buyurarak hastaların güçlerinin yeteceği şekilde namaz kılabileceklerini açıklamıştır. Doğru yanıt D'dir.

“Tilâvet” sözlükte okuma anlamına gelir. Fıkıhta, secde ayetlerinin okunmasından dolayı yapılan secdeye “tilâvet secdesi” denir. Kur’ân-ı Kerim’de ondört secde ayeti vardır ve şunlardır: el-A’râf 7/206; er-Ra’d 13/15; en-Nahl 16/50; el-İsrâ 17/109; Meryem 19/25; el-Hâc 22/18; elFurkân 25/60; en-Neml 27/25; es-Secde 32/15; Sâd 38/24; el-Fussilet 41/37; en-Necm 53/62; el-İnşikâk 84/20; el-‘Alak 96/19. Secde ayetini okuyan ve onu işiten herkes için tilâvet secdesini yapmak vaciptir. Doğru yanıt A'dır.

Cenazenin bir an önce yıkanıp, kefenlenip namazı kılınarak kabrine konulması müstehaptır. Müslüman bir ölünün yıkanabilmesi için vücudunun yarıdan fazlasının bulunması gerekir. Savaş şehitleri yıkanmaz, kanlı elbiseleriyle defnedilir. Ebû Hanîfe’ye göre, ölü doğan çocuk organları belirgin ise yıkanır, bir beze sarılır, ancak namazı kılınmaz, organları belirgin değilse yıkanması da gerekmez, bir beze sarılarak defnedilir. Doğru yanıt C'dir.

“Namazı bitirince de ayakta, otururken ve yanınız üzerinde yatarken (daima)
Allah’ı anın” (en-Nisâ, 4/103).

Kaynaklarda, Mekke döneminde beş vakit namaz farz kılınmadan önce sabah ve akşam olmak üzere ikişer rek‘at halinde iki vakit namaz kılındığı belirtilmektedir. Bu iki vakit namazın dışında el-Müzzemmil
sûresinin ilk ayetleriyle gece namazına kalkılması ve bunların belli bir vakit içinde edâ edilmesi emredilmişken aynı sûrenin 20. ayetinde, Yüce Allah’ın bu hususta yaşanan zorluklardan dolayı müminleri bu namazdan bağışladığı bildirilmiştir.

Fıkıh bilginleri, iki namazı bir vakitte kılmanın (cem‘u’s-salâteyn) câiz olup olmadığını tartışmışlardır.

Cuma günü, beden temizliği yapmak, boy abdesti almak, güzel ve temiz elbiseler giymek, başka şeylerle uğraşmayıp erkence camiye gitmek, tahiyyetü’l-mescid olmak üzere iki rek‘at namaz kılmak, Kehf sûresini okumak veya dinlemek müstehaptır.

Fıkıh bilginleri, iki namazı bir vakitte kılmanın (cem‘u’s-salâteyn) câiz olup olmadığını tartışmışlardır. İki namazın birleştirilerek bir vakitte kılınması,  sadece “öğle ile ikindi”, “akşam ile yatsı” namazları için söz konusudur. İki namazın, bunlardan birincisinin vakti içinde birleştirilerek peş peşe kılınmasına “cem-i takdîm” (öne alarak birleştirmek), ikincisinin vakti içinde birleştirilerek peş peşe kılınmasına ise “cem-i te’hîr” (sona bırakarak birleştirmek) adı verilmiştir. Buna göre öğle ile ikindiyi öğle vaktinde, akşam ile yatsıyı akşam vaktinde birleştirilerek peş peşe kılmak cem-i takdîm olur. Buna karşılık, öğle ile ikindiyi ikindi vaktinde, akşam ile yatsıyı yatsı vaktinde birleştirilerek peş peşe kılmak da cem-i te’hîr olur.  Bunlardan başka, öğleyi geciktirerek kendine ait son vaktinde kılmak ve ardından ikindiyi de kendisine ait ilk vaktinde kılmak, akşamı geciktirerek son vaktinde kılıp ardından da yatsıyı kendisine ait ilk vaktinde kılmak da görünüş itibariyle yani şeklen bir cem sayılır ki, buna da  “cem-i sûrî” denir. Doğru cevap A’dır.

İlk Cuma namazı: Hz. Peygamber hicretleri esnasında Medine yakınlarında, Sâlim b. Avf yurdunda “Rânûnâ” denilen vadi içersinde bulunan “Benî Sâlim namazgâhı”nda ilk cuma hutbesini okumuş ve ilk cuma namazını kıldırmıştır.  Doğru cevap D’dir.

Cuma namazının hükmü: Şartlarını taşıyan kimseler için cuma namazı farz-ı ayındır ve iki rek‘attır.

Vitir, bayram namazları yanı sıra tavaf, nezir namazları da vaciptir. Cenaze namazı ise farz-ı kifâyedir. Doğru cevap B’dir.

Kuşluk (Duhâ) Namazı: Güneş doğup kerâhet vakti çıktıktan sonra istivâ vaktine kadar iki, dört, sekiz veya on iki rek’at namaz kılmak müstehaptır. Bu, Hz. Peygamber’in fiili ile sâbittir.  Kuşluk namazının sekiz rek’at kılınması daha faziletlidir. Bu ibadet işrâk namazı olarak da bilinir. Doğru cevap D’dir.

Ebû Hanîfe’ye göre, bir hasta başı ile îmâ yapmaya gücü yetmezse, gözü veya kalbi veyahut kaşları ile îmâ edemez; namazını erteler, iyileşince kazâ eder. Doğru cevap C’dir.

Son dönem Hanefî fıkıh bilginleri, bir günde yapılacak yolculuk süresini ortalama altı saat (üç günde toplam on sekiz saat) olarak belirlemişlerdir. Buna göre, on sekiz saatlik bir süre yolculuk yapan kimse, dinen “yolcu” sayılır ve yolculuk ruhsatlarından istifade edebilir. Sefer süresinin hesaplanmasında, sadece gidiş veya dönüş süresi dikkate alınır. Bu sebeple gidiş ve dönüş süreleri birleştirilerek amel edilemez. Hanefî fıkıh bilginlerinden bir kısmı,  bir yolcunun orta yürüyüşle üç günde  (ortalama on sekiz saatte)  kat edebileceği mesafe’yi (yolun düz veya engebeli olma durumuna göre) on beş, on sekiz ve yirmi bir fersah olarak takdir etmişler ve bir kimsenin bu kadar fersahlık bir mesafeyi pek kısa bir zamanda katetmiş olsa bile, o kimsenin dinen yolcu sayılıp seferilik hükümlerinden yararlanabileceğini ileri sürmüşlerdir.  Bir fersah, günümüz ölçüleriyle 5544 metredir.  Günümüzde ise, sabahtan öğlene kadar geçen altı saatlik yolculuk süresinde orta yürüyüşle katedilebilecek mesafenin kilometre olarak karşılığı şöyle tesbit edilmiştir: Bir saatte ortalama beş kilometrelik bir mesafe katedilebildiği dikkate alınacak olursa,  on sekiz saatte 90 kilometrelik yol katedilmiş olur. Doğru cevap E’dir.