İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ

Aynî haklarla ilgili dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri bu hakkın kapsamıdır. Bir aynî hak sahibine eşya üzerinde mümkün olan tasarruf şekillerinden tamamını ya da bunlardan bazılarını verebilir. Bu tasarruf yetkileri başlıca şunlardan oluşur:
Eşyayı zilyetliğinde bulundurma, kullanma, yararlanma, semerelerini alma, tüketme, yok
etme gibi fiili tasarruflar; eşyanın mülkiyetinin başkasına geçirilmesi, sınırlı aynî haklarla
yüklenilmesi ya da hakkın bedel karşılığı düşürülmesi gibi hukuki tasarruflar. Doğru cevap B seçeneğidir.

İslam hukukunda, mülkiyet hakkının da dahil olduğu, eşya üzerinde en güçlü ve doğrudan kurulan yetkileri “milk” terimi ifade eder. Milk terimi, gerek mahiyet gerekse kapsam
açısından günümüz hukukundaki aynî hak terimini karşılar.
Milk teriminin en yaygın tanımlardan biri şudur: Bir eşya üzerinde hak sahibine ait,
diğer tüm şahısların hakimiyet ve müdahale alanından çıkarılmış bir inhisar ve önceliktir.

İslam hukukçuları, bir eşyanın somut maddi yapısına, daha doğrusu bizzat eşyanın kendisine ayn derken, bu eşyanın kullanılması,  ondan istifade edilmesini ise menfaat terimiyle ifade ederler. Mülkiyet, sahibine eşya üzerinde en geniş ve tam yetkiler veren aynî haktır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sınırlı (nâkıs) milk: Mülkiyette bulunan yetkilerden birini veya bir kaçını verdiği
için kapsamı mülkiyete göre daha dar olan milk türüdür. Sınırlı milk birden çok
farklı hak türünü içine alır. Kendi içinde şu gruplara ayrılır.

a. Bir eşyanın sadece menfaatlerini içerin milk (milku’l-menfaa bilâ ayn

b. Sadece ayn üzerinde kurulu olup menfaatleri içermeyen milk (milkü’l-ayn bilâ
menfaa)

c. Bir eşyanın aynını elinde tutma ve zilyetliğinde (yed) bulundurma konusundaki milk (milku’l-habs ve’l-yed).

Kâmil (ya da tam) milk de denilen bu yetki mülkiyet hakkıdır. Bir
eşyanın hem ayn’ı hem de menfaati üzerinde kuruludur (milku’l-ayn ve’l-menfaa)

Hanefîlerde mal terimi ara bir kavram olup gerçek anlamda mallar mütekavvim mal
terimiyle ifade edilir. Mütekavvim mal, kullanılıp faydalanılması Müslümanlar açısından
mubah olan maldır. Dolayısıyla bir malın mütekavvim olması için İslam hukuk sisteminin
o maldan yararlanmayı Müslümanlara yasaklamamış olması gerekir. O halde Hanefîlerin
eşya ile ilgili terimleri üç aşamalıdır.

Birinci aşama mal olmayan şeylerdir. Kan, leş, tek bir pirinç tanesi gibi.
İkinci aşama mal olup, mütekavvim olmayan nesneler, başka bir deyişle mütekavvim
olmayan mallardır.

Üçüncü aşama mütekavvim mallar olup, bu üç şeyin dışında olup, iktisadi değeri olan
ve Müslümanlara mubah kılınmış nesnelerdir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Mutlak aynî hak: Mülkiyet hakkı. Aynî hakkın sahibine tam ve en geniş yetkiler veren türü olup mülkiyet hakkıdır. Burada hakkın mutlak olmasından bahsedilmesi, herhangi bir kapsam sınırlamasına gidilmemiş olduğunu ifade eder. Mülkiyet bu özelliği ile aynî hak terimini en iyi temsil eden hak tipidir.

Sadece ayn üzerinde kurulu olup menfaatleri içermeyen milk (milkü’l-ayn bilâ menfaa). Buna çıplak mülkiyet de denilir. Bir eşyanın tüm menfaatleri bir başkasına ait ise, mal sahibinin bu eşya üzerindeki mülkiyeti böyledir.

Hanefîlerin eşya ile ilgili terimleri üç aşamalıdır:
Birinci aşama mal olmayan şeylerdir. Kan, leş, tek bir pirinç tanesi gibi.
İkinci aşama mal olup, mütekavvim olmayan nesneler, başka bir deyişle mütekavvim olmayan mallardır. Bunlar sadece üç tanedir: Hamr (şarap), domuz ve şer’î yollarla kesilmeden (boğularak vb.) ölen hayvanlar. Bu üç nesne de ehl-i kitap açısından teknik anlamda maldır.
Üçüncü aşama mütekavvim mallar olup, bu üç şeyin dışında olup, iktisadi değeri olan ve Müslümanlara mubah kılınmış nesnelerdir.

Hukuki işlemin konusu, fert olarak belirlenmiş bir nesne ise burada konunun ayn olduğundan; fert olarak
belirlenmeyip cins olarak ya da para şeklinde belirlenmiş ise bu durumda onun deyn olduğundan bahsedilir.

Hisseli mülkiyetin ortadan kaldırılarak müstakil mülkiyet tesis edilmesine izale-i şuyû (hisseli mülkiyetin izalesi) denir. Buna göre böyle bir malın mümkün ise öncelikle taksim edilmesi yoluna gidilir. Taksim (kısmet) eşya üzerinde hissedarların payının belirli bir ölçüyle birbirinden ayrılıp müstakil hale getirilmesidir. Taksim işlemi bütün hissedarların rızası ile ve kendi aralarındaki bir anlaşmaya göre olabileceği gibi, hakim tarafından da yapılabilir. Böyle bir malın taksimi mümkün değilse mahkeme tarafından satılarak bedeli hisselere göre taksim edilir ki buna cebri satış denilir. Paydaşlar hisseli mülkiyeti sonlandırmadan hisseli malı kendi aralarında nasıl kullanacaklarını sözleşme ile düzenleyebilirler. Bu sözleşmeye mühayee denilir. Mesela ortaklardan birinin maldan senenin bir
yarısında, diğerinin de ikinci yarısında istifade etmesi üzere anlaşmaları gibi.

Mecrâ hakkı: (hakku’l-mecrâ: hakku’l-mesîl): Mecra hakkı, başka bir akar üzerinde kurulu kaynak hakkı sayesinde alınacak temiz suları kendi akarına ulaştırma, veya kendi ev ve arazisinin atık sularını da başkasının akarından geçirme yetkisi veren irtifak türüdür.

Borç ilişkisinde alacaklının elde ettiği hakka, alacak hakkı denir. Eğer bu hakkın gereği yerine getirilmezse bu defa talep hakkı doğar.

Bir kimsenin malını zorla elinden alma demek olan gasp ile başkasının malını hukuka aykırı olarak tahrip etme anlamına gelen itlaf iki önemli haksız fiil türüdür.

slam hukukçularının göre mûcib, kabul meydana gelmeden önce icabından vazgeçebilir. Bu vazgeçme (rücu’) imkânına rücû muhayyerliği (icaptan dönme serbestisi) denir.

Teberru akitleri (ivazsız akitler): Akit konusunun bir karşılığı ve ivazının olmadığı sadece bir tarafın aynî hakkını devrettiği akitlerdir. Mesela hibe ve ariyet böyledir. Bir taraf hibede bulunarak malını başkasına temlik ederken diğer taraf bir bedel ödemez. Hibede bir malın aynı, âriyette ise menfaati temlik edilmektedir.

Bir nesnenin mütekavvim mal olup olmasının en temel üç sonucu vardır:
1. Aynî haklara konu olabilme,
2. Hukuki işlemlere konu olabilme,
3. Hukuki koruma altında olma. Yani bu malları tahrip edenin tazmin yükümlülüğü
olmasıdır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Mislî Mal-Kıyemî Mal Ayırımı: Özellikle borçlar hukuku açısından mallarla ilgili en
önemli ayırım mislî-kıyemî mal ayırımıdır. Ayn-menfaat ve ayn-deyn ayırımı. Bu doğrultuda aynî hakların ve hukuki işlemlerin konusu olarak doğrudan “mal” terimi gösterilmeyip malın aynı ya da menfaati gösterilir.Menkul - Gayrımenkul (Akar) Ayırımı: Bu ayırım malların en temel özelliği olan
‘nakle konu olabilme’ açısından yapılmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Aslen kazanma bir eşya üzerinde ilk olarak mülkiyetin kurulmasını sağlayan yolları içine alıp en tipik türü istilâ denilen sahipsiz (mubah) malın ele geçirilmesidir. İslam
alimleri mülkiyet ilişkisinin başlamadığı ve her şeyin herkese ait olduğu teorik bir “ibaha”
döneminden hareket ederek mülkiyet müessesesinin, malik olmak kastıyla bu mubah nesnelerin ele geçirilmesiyle başladığını belirtirler. İstila bu şekilde mülkiyetin fiilen doğmasının sebebi olarak teorik ve tarihi bir ilke niteliğine sahiptir. Aynı zamanda av, ihya edilen
arazi, su vb. mubahları ele geçirme de istilanın bir türü olup sürekli ve pratik bir mülkiyet
sebebidir. İstila, işgal ve ihraz terimiyle de aynı anlamda kullanılabilmektedir. Mülkiyetin naklen kazanılması ise temel olarak satım akdi, hibe vb. hukuki işlemler yoluyla mevcut mülkiyetin bir başkasına nakledilmesidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Mecra hakkı, başka bir akar üzerinde
kurulu kaynak hakkı sayesinde alınacak temiz suları kendi akarına ulaştırma, veya
kendi ev ve arazisinin atık sularını da başkasının akarından geçirme yetkisi veren
irtifak türüdür. İnşaat (üst) hakkı (hakku’l-karâr, hakku’t-teallî): Hak sahibine başkasına ait bir akarın üstünde inşaat yapma veya ağaç dikme yetkisi veren irtifaktır.Kiriş koyma hakkı: İnşa ettiği yapının kirişlerini başkasına ait bir duvar ya da kolon
üzerine dayama yetkisi veren irtifaktır. Manzara irtifakı: Bir akarın manzarasının kesilmemesi, ışık ve havadan daha iyi
istifade edebilmesi için diğer akarın belirli bir bölgesinde yapı yapılmaması ya da
binanın belirli bir yüksekliği aşmamasını öngören irtifak hakkıdır.Geçit hakkı (hakku’l-murûr, hakku’l-memerr): Bir arazi malikine başkasına ait bir arazi ya da yoldan geçme yetkisi veren haktır. Tanıma göre cevap C seçeneğidir.

Unsur ya da fıkhın orijinal terimiyle rükün (rükn), akdi meydana getiren, oluşturan parçalardır. Bu unsurlardan biri eksik olduğunda bir akitten söz edilemez. Bütün akitler açısından ortak ve genel olan üç unsur vardır. Bunlar:

1. Taraflar

2. İrade beyanı

3. Konu (mahal: ma’kud aleyh) 

Doğru cevap B seçeneğidir.

Kabul, icap sakıt olmadan yapılmış olmalıdır. İcap şu hallerde sâkıt olur: 1. İcabı
yapanın icaptan dönmesiyle. İcaptan dönme, mûcibin icaptan döndüğünü söylemesiyle açık bir şekilde olabildiği gibi, akit meclisini terk etmesi ya da icabını değiştirmesiyle üstü kapalı olarak da olabilir. 2. Mucibin vefatı, 3. Mucibin ehliyetini
yitirmesi, 4. Akdin konusunun helaki, 5. Akdin konusunun değişikliğe uğraması,
6. İcabın yöneldiği kişinin icabı reddetmesi.

İcaptan sonra akit görüşmesi devam etmesi bunların arasında yer almadığından cevap D seçeneğidir.