İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ

Yaygın tanımlardan birine göre ictihad, “bir şer‘î hüküm hakkında bir kanaate (zan) ulaşabilmek için bütün gücün harcanması” demektir. Doğru cevap B'dir.

Gerekli şartları kendinde toplayarak şer‘î hükümleri çıkarma melekesini elde eden kişiye müctehid denir. Doğru cevap D'dir.

Usûlî konular tabiriyle, icmâın hüccet oluşu, kıyasın hüccet oluşu ve haber-i vahidin hüccet oluşu gibi konular kastedilir. Bu meselelerin delilleri kat’î olup, bunlara muhalefet edenler günahkâr ve hatalıdır. Doğru cevap D'dir.

İctihadda hatanın söz konusu olup olmayacağı konusunda başlıca iki görüş vardır. Birincisine göre, bir konuda ictihad eden ve farklı sonuçlara ulaşan müçtehitlerden sadece birisi doğruyu tutturmuş, diğerleri hata etmiştir. Bu gorüşü savunanlar muhattıe adını alır. Doğru cevap A'dır.

İctihad kapısı meselesiyle yakından ilgili olan bir konu da her asırda müctehidin bulunmasının zorunlu olup olmadığı tartışmasıdır. Her mezhep içinde karşı görüş sahipleri bulunsa da Hanbelîler dışındaki âlimler müctehidsiz bir asrın bulunmasını genelde mümkün görürler. Doğru cevap D'dir.

Hicrî III. (miladi IX.) yüzyılın ortalarından sonra kurucu ictihad faaliyetinden mezhep içi ictihad faaliyetine geçilmiştir. Bu husus literatürde “ictihad kapısının kapanması” tabiriyle ifade edilir. Doğru cevap C'dir.

İctihad, bir olayın şer‘î hükmünü belirleme çabası olduğu için dinî mükellefiyet açısından farz-ı kifâye olarak görülür. Doğru cevap E'dir.

İctihadın nakzı, önceki bir ictihadın hükmünün geçersiz sayılması anlamına gelir. Doğru cevap A'dır.

Kurucu ictihad, Ebu Hanîfe, Mâlik ve Şâfiî gibi ekol kurucu müçtehitlerin kendi zamanlarına kadarki bütün birikimi eleyip seçerek bütünlüklü, kendi içinde tutarlı bir yapının (mezhep/ekol) kurulmasıyla sonuçlanan ictihaddır. Doğru cevap C'dir.

Bulunduğu yerde sadece bir müftînin bulunması durumunda, müsteftî zorunlu olarak ona müracat etmek durumundadır. Diğer seçeneklerde verilenler ise yanlıştır. Doğru cevap B'dir.

Yaygın tanımlardan birine göre ictihad, “bir şer‘î hüküm hakkında bir kanaate (zan) ulaşabilmek için bütün gücün harcanması” demektir. Bu çabayı gösteren kimseye müctehid, hakkında ictihad edilen konuya da müctehedün fîh (ictihadi mesele) denilir.

Kurucu ictihad, Ebu Hanîfe, Mâlik ve Şâfiî gibi ekol kurucu müçtehitlerin kendi zamanlarına kadarki bütün birikimi eleyip seçerek bütünlüklü, kendi içinde tutarlı bir yapının (mezhep/ekol) kurulmasıyla sonuçlanan ictihaddır.

Kur’an ayetleri ve Hz. Peygamberin sözleri genel olarak bir düzenleme içeren söz veya metin anlamında “nass” diye isimlendirilir.

İctihadda hatanın söz konusu olup olmayacağı konusunda başlıca iki görüş vardır. Birincisine göre, bir konuda ictihad eden ve farklı sonuçlara ulaşan müçtehitlerden sadece birisi doğruyu tutturmuş, diğerleri hata etmiştir. Bu gorüşü savunanlar muhattıe adını alır.

İkinci görüşe göre ise bu müçtehitlerin her biri doğruyu tutturmuştur. Bu görüşü savunanlara ise musavvibe denilir.

Sözlük anlamı “fetvâ isteyen kişi” demek olan müsteftî terimi, karşılaştığı olayın dinî-hukukî hükmünü öğrenmek amacıyla ictihad ehliyetine sahip ve dinî duyarlılığı olan müftîye başvuran kişiyi deyimlemektedir. Kimi usulcülere göre bir kimsenin müsteftî kategorisinde sayılabilmesinin birinci şartı, ictihad edecek birikim ve yeterliğe sahip olmamasıdır. Çünkü ilke, ictihad ehliyetine sahip olan kişinin, birisinden sorması değil, kendisinin bizzat ictihad etmesidir.

Şer‘î ictihad yanında belli bir alanda uygulama imkânı bulan ve şer‘î ictihaddan bazı yönleriyle ayrı olan bir ictihad faaliyeti daha vardır. Diğer ictihaddan ayrılması için buna örfî ictihad denilmektedir. Örfî ictihad, şer’î hükümlerce doğrudan düzenlenmeyen ve daha çok cevaz alanı diye nitelendirilen alanda, aklın gereklerine göre hüküm verme anlamına gelir. Örfî ictihad, şer‘î hukukun ana işleyişinden farklı olmakla birlikte şer‘î hukuka aykırı görülmez ve bir şekilde şer‘î hukukun ana ilke ve hedeflerinin denetimine tabi olması itibariyle şer‘î hukukun içerisine dahil edilir. Örfî ictihad, zaman içerisinde gelişmiş ve Osmanlı devletinde örfî hukuk şekline dönüşmüştür.

Kur’an’da yer alan 6 bin küsur ayetten fıkıh alanıyla doğrudan ilgili olan ayet sayısı 500 civarındadır. Doğru cevap C'dir.

Kur’an ayetleri ve Hz. Peygamberin sözleri genel olarak bir düzenleme içeren söz veya metin anlamında “nass” diye isimlendirilir. Doğru cevap A'dır.

İctihad, sınırlı nasların sınırsız hayat olaylarına nasıl yeterli olacağı sorusunun cevabı olarak ortaya çıkmıştır. İctihad, nasların lafız, mâna ve bilinçli boşluklarında var olan şer‘î-amelî hükümleri ortaya çıkarmaya yönelik beşerî çabayı ifade eder ve bu işlevi itibariyle aklı temsil eder. Doğru cevap D'dir.

Hükümlerin belirlenmesinde beşer aklına hemen hiç yer vermeyen Zahirîler, özellikle İbn Hazm  dinin tamamlanmış olduğunu, dolayısıyla Hz. Peygamberin teşrîî yetkisinin devam ettirilmesine ihtiyaç bulunmadığını ve kıyasın Allah’ın emirlerine ilâvede bulunmak anlamına geleceğini iddia etmiştir. Doğru cevap B'dir.