İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ

Hükmü, kaynağını dikkate alarak tanımlayan kelamcı usulcülere göre hüküm, "Allah’ın, iktizâ veya tahyîr ya da vaz‘ yönüyle mükelleflerin fiillerine ilişkin hitâbıdır." Doğru cevap A seçeneğidir.

Kelamcı usulcülere göre Şâri‘in mükelleften bir fiili yapmasını, kesin bir şekilde istemesine ilişkin hitâbı, îcâb; yapmasını, kesin olmayan bir şekilde istemesine ilişkin hitâbı, nedb; yapmamasını, kesin bir şekilde istemesine ilişkin hitâbı, tahrîm; yapmamasını, kesin olmayan şekilde istemesine ilişkin hitâbı, kerâhe; mükellefi, yapıp yapmama konusunda serbest bırakmasına ilişkin hitabı ise ibâha olarak isimlendirilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hanefî usulcülere göre Şâri‘in, mükelleften kesin bir şekilde yapmasını istediği fiil farz ve vâcib; kesin olmayan bir şekilde yapmasını istediği fiil sünnet ve nâfile; kesin bir şekilde yapmamasını istediği fiil haram; kesin olmayan bir şekilde yapmamasını istediği fiil mekrûh; mükellefi, yapıp yapmamakta serbest bıraktığı fiil ise mübâh olarak nitelendirilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Mutlak vâcib, Şâri‘in yapılması için belirli bir vakit tayin etmediği vâciptir. Örneğin keffâretler, belirli bir zaman belirtilmeden yapılmış nezirler (adak), Ramazan orucunun kazası, mutlak vâcib türündendir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Ligayrihî haram, aslında meşru olmakla birlikte haram kılınmasını gerektiren başka bir sebepten dolayı yapılması yasaklanan fiillerdir. Örneğin Ramazan bayramının ilk günü, Kurban bayramının ilk üç günü oruç tutmak böyledir. Aslında oruç tutmak meşru bir fiildir. Fakat Şâri, bayram günlerinde oruç tutmayı yasaklamıştır. Ribâ içeren bir alım-satım akdi de böyledir. Aslında alım-satım meşru bir işlemdir. Fakat ribâ içermesi sebebiyle böyle bir alım-satım yasaklanmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Rükün, bir şeyin varlığı kendi varlığına bağlı olan ve onun yapısından bir parça oluşturan unsurdur. Örneğin kıyam, kıraat, rükû ve secde namazın birer rüknüdür. Namazın varlığı bu rükünlerin bulunmasına bağlıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Hâkim, hüküm koyan demektir. Bu anlamda fıkıh usulünde daha çok Şâri‘ kelimesi kullanılır. Gerçek anlamda Şâri‘in, Allah Teâlâ olduğu konusunda bir tartışma yoktur. Hz. Peygamber de Allah’ın ona bu yetkiyi vermesi sebebiyle şâri‘ kabul edilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hükmün muhatabı olan kişiye mükellef denir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Eksik vücub ehliyeti, sadece cenin için söz konusu olur ve onun lehine bazı hakların sabit olmasını sağlar. Cenin, hiçbir borç altına girmeye ehil değildir, fakat mirasçılığa, lehine yapılan vasiyete ve nesebinin sabit olmasına hak kazanır. Cenin lehine sabit olan hakların ve malların korunması için bir yed-i emin (güvenilir bir kimse) tayin edilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Sırf Allah hakları kapsamında yer alan haklarda ibâdet, meûnet ve ukûbet şeklindeki üç nitelikten birinin bulunması gerekir. İbadetin anlamı, açıktır. Meûnet, malî külfet anlamında, ukûbet de cezâ anlamındadır. Bu üç nitelikten birinin bulunduğu Allah hakları da kendi içinde sekiz kısma ayrılır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Buna göre Şâri‘in mükelleften bir fiili yapmasını, kesin bir şekilde istemesine ilişkin hitâbı, îcâb; yapmasını, kesin olmayan bir şekilde istemesine ilişkin hitâbı, nedb; yapmamasını, kesin bir şekilde istemesine ilişkin hitâbı, tahrîm; yapmamasını, kesin olmayan şekilde istemesine ilişkin hitâbı, kerâhe; mükellefi, yapıp yapmama konusunda serbest bırakmasına ilişkin hitabı ise ibâha olarak isimlendirilir.

Teklîfî hükümlerin kısımları konusunda Hanefî usulcüler ile diğerleri arasında bazı farklılıklar vardır. Usulcülerin çoğunluğuna göre teklîfî hüküm îcâb, nedb, tahrîm, kerâhe ve ibâha olmak üzere beş kısma ayrılır. Hanefiler ise teklîfî hükümleri farz, vâcib, sünnet, nâfile, harâm, mekrûh, mübâh olmak üzere yedi kısma ayırır.

Kifâî vâcib, yapılması mükelleflerin tek tek her birinden değil, toplumun genelinden istenildiği vâciptir. Cenâze namazı, fetvâ ve yargı işleri, şahitlik yapma, ilim tahsili, insanların ihtiyaç duydukları sanatları öğrenme bu tür vâcibe örnek verilebilir.

Hz. Peygamberin, yeme, içme ve giyim-kuşam tarzı gibi ibadet kasdıyla değil de insan olması hasebiyle yaptığı fiiller ise sünnet-i zevâid olarak isimlendirilir. Bu tür sünnetleri terk eden kınanmaz.

Kulların özürlerine bağlı olarak ve geçici olmak üzere konulmuş istisnâî hükümlere ruhsat denir.

Fıkıh usulünde hüküm koyan anlamında kullanılan kelime Şâri'dir.

Hükmün muhatabı olan kişiye mükellef denir.

Temyiz çağına ulaşmamış küçük çocuklar ile akıl hastaları için de tam vücub ehliyeti sabit olur. Bunlar da başkasının malına verdikleri zararı ödemekle yükümlüdür.

Müktesep arızalar, gerçekleşmesinde kişinin rolü bulunan arızalardır. Sarhoşluk, müktesep arızadır.

Bir hakkın Allah hakkı ya da kul hakkı olmasını belirleyen genel kabul görmüş ölçüt, hakkın düşürülmeye, affedilmeye elverişli olup olmamasıdır. Buna göre hiç kimsenin düşürmeye hakkı olmayan ve yerine getirilmesinde gevşeklik gösteremeyeceği haklar, Allah hakkı kapsamına girer. Örneğin ibadetler bu tür haklara dahildir. Kamu düzenini sağlamaya yönelik hükümlerin ilgili olduğu fiiller de Allah hakkı kapsamına dahildir. Kul hakkı ise hakkın ilgili olduğu bireyin özel yararı ile ilgili olup, hak sahibi tarafından düşürülmesi, affedilmesi mümkündür.