İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ

Kitap (Kur'an) asli kaynakların başında yer alır. Ancak Medine uygulaması, sahabe kavli, kıyas, istihsan, maslahat, sedd-i zerâî vb. tali delil ve yöntemlerin kaynak değeri konusunda farklı düşünmeler ictihad farklılıklarına neden olmuştur. ancak kitap bakımından böyle bir ayrım olmamıştır.

İslam hukukçularının bulundukları sosyal çevrelerin farklı olması ictihad farklılıklarını da beraberinde getirmiştir. Zira çoğu konuda hükme ulaşmanın yolu, hukukun benimsediği yararların (maslahat) gerçekleştirilmesidir. Maslahatın elde edilme biçimi ise, sosyal çevrelere göre farklılık arz etmektedir. Bu durumun klasikleşmiş örneklerinden bir tanesi, İmam Şâfiî’ nin Irak’ ta bulunduğu sıralarda benimsediği görüşlerinin bir kısmını Mısır’da değiştirmiş olmasıdır.

Toplumsalşartların değişiminden dolayı, Ebu Hanife ve talebeleri arasında da birçok meselede görüş ayrılığı ortaya çıkmıştır. Literatürde bu durumu ifade etmek için, “şartların ve çevrenin farkından kaynaklanan ihtilaf” (İhtilafü’ z-zamân) ve “delil ve yöntem farklılığından kaynaklanan ihtilaf” (İhtilafü’l-burhân) ayrımı yapılmıştır.

İslam hukukçularının ihtilafları bağlamında anılması yerinde olan diğer bir faktör de siyasi yönelim farklılıklarının fıkhi eğilimler üzerindeki etkisidir. Dört halife döneminin sonlarında meydana gelen siyasi karışıklıkların akabinde ileride “Ehl-i sünnet ve’ l-cemaat” olarak anılacak olan büyük çoğunluğun yanında “Hariciler” ve “Şiîler” olarak anılan iki grup daha ortaya çıkmıştır. Bu grupların siyasi eğilimlerine uygun olarak farklı hukuk anlayışları benimsedikleri görülmektedir.

İslam hukuk ekollerinin sınıflandırılmasında kriter olarak, bu ekollerin irtibatlı olduğu ana grup ve ekollerin günümüzde mensuplarının bulunup bulunmaması dikkate alınmaktadır. Ehl-i Sünnet adı verilen ana çoğunluk içerisinde yer alan hukuk ekollerinin bir kısmı günümüzde de yaşamaktadır. Yaşayan Sünni hukuk ekolleri “dört mezhep” adıyla da anılan Hanefi, Şâfiî, Maliki ve Hanbeli ekolleridir. Bunların yanında günümüze kadar varlığınısürdüremeyen Sünni hukuk ekolleri bulunmaktadır. Başlıcalarını Evzâî, Sevrî, Leys, Taberî ve Zahirî ekolleri oluşturmaktadır.

Sünni hukuk ekollerinin dışında, Harici ve Şii çevrelerde teşekkül eden ekollerin bir kısmıgünümüze kadar gelmiştir. Bu grubun örnekleri arasında Şii çevrede teşekkül eden Zeydî, Caferî ve İsmâilî ekollerini ve Harici çevrede teşekkül eden İbâzî ekolünü verebiliriz.

Ebu Hanife’ nin fıkıhta takip ettiği metodu kendisinden nakledilen rivayetler ışığında şöyle özetlemek mümkündür: Önce Kitâb’ a, sonra Sünnet’e müracaat ederdi. Bu ikisinde bir delil bulamazsa sahabe görüşleri içerisinde tercih yapar, onların ictihadlarının dışına çıkmazdı. Konuyla ilgili sahabe görüşü yoksa tabiûn müctehidlerinin ictihadlarını bağlayıcı bir delil olarak kabul etmez, kendisi de onlar gibi ictihad ederdi (Saymerî, 1985). Bu verilerden hareketle Ebu Hanife’nin başvurduğu kaynakların Kitâb, Sünnet, en genel anlamıyla Sahabe kavli ve ictihad olduğunu söyleyebiliriz.

Ebu Hanife’nin hukuk anlayışı ile ilgili dikkate değer bir başka yön ise “hiyel” meselesidir. Hiyel, sözlük anlamı olarak çözüm ve çare demek olan “hîle” kelimesinin çoğuludur. Arzu edilmeyen sonuçların, yine hukuk içerisinde kalarak ve hukukun imkânları ile aşılması şeklinde ifade edilebilir.

Ebu Yusuf’un bize kadar intikal eden eserleri başlıca Kitabü’l-âsâr,Kitâbü’l-harâc, İhtilâfu Ebî Hanife ve İbn Ebî Leylâ, er-Red alâ siyeri’l- Evzâî’den oluşmaktadır.  el-Muhtasar ise Kuduri'nindir.

İmam Malik’in Muvattâ adlı eseri İslam hukuk tarihi açısından oldukça önemlidir. Bu eserin fıkıh ve hadis sahasında tedvin edilmiş ilk eserlerden olduğu görülmektedir. İmam Malik, Muvattâ’da Hicazlıların rivayet ettikleri hadisleri, sahabe ve tabiûn görüşlerini, Medine’de uygulanan hukuki teamülleri bir araya toplayarak fıkıh konularına göre düzenlemiştir.

Diğerleri zarurat-ı diniyye iken B şıkkı değildir. Cevap B dir.

C şıkkı bu ihtilafların sebeplerinden biri değildir.

İslam hukukçularının farklı hukuki nosyonlara sahip olmaları, kimi
nassların illetleri ve kimi hükümlerin amaçları hakkında farklı sonuçlara
varmalarına sebep oluyor, bu da ister istemez ictihad farklılığını
gerektiriyordu. Bir örnek vermek gerekirse henüz bekleme süresini
(iddet) doldurmamış bir hanımla evlenen ve zifafı gerçekleştiren kişinin
durumu hakkında Hz. Ömer ve Hz. Ali farklı hükümler vermiştir. Hz.
Ömer, bu çiftin ayrılmaları ve bekleme süresi dolmadan evlendiklerinden
dolayı cezalandırılmalarının yanı sıra, tekrar evlenmelerinin mümkün
olmadığı sonucuna varmıştır. Hz. Ali ise ayrılma ve cezalandırılmayı
yeterli görmüş, tekrar evlenmeyi yasaklayacak bir gerekçe olmadığı
kanaatini benimsemiştir. Burada Hz. Ömer’in iddet müddeti içerisinde
vuku bulacak evlilik teşebbüslerini önlemeye yönelik, caydırıcı nitelikte
bir ictihad yaptığı görülmektedir. Görüldüğü üzere buradaki ihtilafın
esası, ulaşılmak istenen hukuki yararın (maslahat) tespitine dair görüş
farklılığıdır.

Evzai geçmişteki ekollerden biridir. Cevap D dir.

Hanbeli ekolü varlığını sürdürmektedir.

Kurucusu Numan b. Sabit'tir.

Bahsedilen ekol Hanefi ekolüdür.

Verilen bilgilere göre bu kişi Maliki ekolü lideri Malik b. Enes el-Esbahî'dir. Cevap C dir.

Bu kişi Şafi ekolünün kurucusu İmam Muhammed b. İdris eş-Şâfiî'dir. Cevap A dır.