İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 6

Mecra hakkı, başka bir akar üzerinde
kurulu kaynak hakkı sayesinde alınacak temiz suları kendi akarına ulaştırma, veya
kendi ev ve arazisinin atık sularını da başkasının akarından geçirme yetkisi veren
irtifak türüdür. İnşaat (üst) hakkı (hakku’l-karâr, hakku’t-teallî): Hak sahibine başkasına ait bir akarın üstünde inşaat yapma veya ağaç dikme yetkisi veren irtifaktır.Kiriş koyma hakkı: İnşa ettiği yapının kirişlerini başkasına ait bir duvar ya da kolon
üzerine dayama yetkisi veren irtifaktır. Manzara irtifakı: Bir akarın manzarasının kesilmemesi, ışık ve havadan daha iyi
istifade edebilmesi için diğer akarın belirli bir bölgesinde yapı yapılmaması ya da
binanın belirli bir yüksekliği aşmamasını öngören irtifak hakkıdır.Geçit hakkı (hakku’l-murûr, hakku’l-memerr): Bir arazi malikine başkasına ait bir arazi ya da yoldan geçme yetkisi veren haktır. Tanıma göre cevap C seçeneğidir.

Unsur ya da fıkhın orijinal terimiyle rükün (rükn), akdi meydana getiren, oluşturan parçalardır. Bu unsurlardan biri eksik olduğunda bir akitten söz edilemez. Bütün akitler açısından ortak ve genel olan üç unsur vardır. Bunlar:

1. Taraflar

2. İrade beyanı

3. Konu (mahal: ma’kud aleyh) 

Doğru cevap B seçeneğidir.

Kabul, icap sakıt olmadan yapılmış olmalıdır. İcap şu hallerde sâkıt olur: 1. İcabı
yapanın icaptan dönmesiyle. İcaptan dönme, mûcibin icaptan döndüğünü söylemesiyle açık bir şekilde olabildiği gibi, akit meclisini terk etmesi ya da icabını değiştirmesiyle üstü kapalı olarak da olabilir. 2. Mucibin vefatı, 3. Mucibin ehliyetini
yitirmesi, 4. Akdin konusunun helaki, 5. Akdin konusunun değişikliğe uğraması,
6. İcabın yöneldiği kişinin icabı reddetmesi.

İcaptan sonra akit görüşmesi devam etmesi bunların arasında yer almadığından cevap D seçeneğidir.

Hüküm ve delilde mezhep imamını taklid etmeyip sadece ictihad ve fetvâ hususunda onun metodunu izleyen ve onun mezhebine davet eden müctehid. Bunlar, mutlak müntesip müctehid olarak da anılır.

Gerekli şartları kendinde toplayarak şer‘î hükümleri çıkarma melekesini elde eden kişiye müctehid denir.

İmamının usulünü ve kurallarını aşmaksızın müstakil olarak delili takrir edebilen, tahrîc ve istinbata muktedir olan müctehid. Bu tabakada yer alan müctehidlere ashâbü’l-vücûh denir

Gerekli şartları kendinde toplayarak şer‘î hükümleri çıkarma melekesini elde eden kişiye müctehid denir. İctihad ehliyetinin, yani müçtehit olmanın en temel şartı şer‘î hükümlerin kaynaklarını çok iyi bilmektir. Kaynakları salt bilmek yetmez, ayrıca ictihad melekesine sahip olmak da gereklidir. Üçüncü bir şart, adalet sahibi olmaktır. Ancak bu sonuncu şart, ictihad ehliyetine sahip olmanın değil, bir ictihadla amel edilmesinin şartıdır. Şer‘î hükümlerin kaynakları, hem hükümlerin delillerini hem de bu delillerden hüküm çıkarmada kullanılan yöntemleri ifade ettiğine göre, ictihad edecek kişinin öncelikle, Kur’an, Sünnet ve icmâı bilmesi gerekir.

Fıkhiyyât tabiriyle beş vakit namazın, zekatın, haccın ve orucun farz olması; zinanın, öldürmenin, hırsızlığın ve içkinin haram olması gibi Allah’ın dininde kesin olarak bilinen şeyler kastedilmektedir.

Kelâmî konular tabiriyle sırf aklî olan konular kastedilmektedir. Bu konularda gerçek bir/tek olup, bu gerçeği tutturamayan kimse günahkâr olur. Âlemin sonradan yaratılmış olduğu (hudûs), âlemi meydana getiren (muhdis) birinin bulunduğu, bunun zorunlu ve mümkün sıfatlarının olduğu, peygamber göndermenin ve peygamberleri mucizeler ile desteklemenin caizliği, Allah’ın görülmesinin (rü’yetullah) mümkün oluşu, olan biten her şeyin Allah’ın dilemesiyle olduğu gibi konular bu kapsamda yer alır.

Usûlî konular tabiriyle, icmâın hüccet oluşu, kıyasın hüccet oluşu ve haber-i vahidin hüccet oluşu gibi konular kastedilir.

Usûlî konular tabiriyle, icmâın hüccet oluşu, kıyasın hüccet oluşu ve haber-i vahidin hüccet oluşu gibi konular kastedilir. 

Fıkhiyyât tabiriyle beş vakit namazın, zekatın, haccın ve orucun farz olması; zinanın, öldürmenin, hırsızlığın ve içkinin haram olması gibi Allah’ın dininde kesin olarak bilinen şeyler kastedilmektedir.

Kesin konular dışında kalan konular ise zanniyat alanını oluşturur. İşte ictihadda hata-isabet meselesi, zanni konularda yapılan ictihadla ilgilidir.

Kat’î konular, kendi içerisinde kelâmî, usûlî ve fıkhî olmak üzere üç kısımdır.

İslam ceza hukukunda suçlar çeşitli açılardan tasnife tâbi tutulmuştur. Burada iki tasnif biçiminden söz edebiliriz. Onlardan biri, suçların Kitâb ve Sünnet tarafından doğrudan düzenlenmiş ve cezalarının belirtilmiş olup olmamasına göre had, kısâs ve ta’zîr suçları, diğeri de suç teşkil eden davranışın ihlâl ettiği hakkın türüne göre Allah haklarına ve kul haklarına yönelik suçlar biçimindeki tasniftir.

Klasik doktrinde had suçları (cerâimu’l-hudûd) teriminin daha çok dar anlamında kullanıldığını da belirtmemiz gerekir. Buna göre had suçları terimi dar anlamında zina, zina iftirası (kazf), içki içme (şürb-sükr), hırsızlık (sirkat), yol kesme (hırâbe/kat’-i tarîk), isyan (bağy) ve dinden dönme (irtidâd) suçlarını ifade etmektedir.

Kısâs suçları (cinâyât/cerâimu’l-kısâs) denildiğinde, insanın canına ve vücut bütünlüğüne yönelik saldırı niteliği taşıyan yasaklanmış davranışlar kastedilmektedir. Cana ve vücut bütünlüğüne yönelik suçlar, adam öldürme suçu ile darp, yaralama gibi müessir fiilleri kapsamaktadır.

Sırf kul haklarını ihlâl eden suçlar: İslam ceza hukuk doktrininde özellikle Şâfiî hukukçularca kabul edilen ve azınlıkta kalan bir yaklaşıma göre, mesela zina iftirası suçu yalnızca kul hakkını ihlâl edici niteliktedir. Bu yaklaşımda zina iftirası suçunun Allah hakkını hiç ihlâl etmediği ileri sürülmemekte; çok dolaylı olması nedeniyle Allah hakkına yönelik ihlâl dikkate alınmamaktadır.

İslam ceza hukukunda had, kısâs ve ta’zîr suçlarının uygulamada farklı hukukî sonuçlar doğuran bir kısım özellikleri bulunmaktadır. Hâkimin takdir yetkisinin bulunup bulunmaması: Had ve kısâs suçlarında cezalar tek olup, hâkimin takdir yetkisini kullanacağı bir alt ve üst sınır aralığı söz konusu değildir. Hâlbuki ta’zîr suçlarında hâkim cezayı suçu ve suçluyu dikkate alarak takdir edebilir. Kanun koyucu bu tür suçlar için alt ve üst sınır belirleyebilir.

Şikâyete bağlı olup olmama: Allah haklarını, yani kamusal hakları ihlâl eden had suçlarında koğuşturma (takip) şikâyete bağlı değildir. Kısâs suçlarında ağırlıklı olarak kul hakları ihlâl edildiği için, onların koğuşturulması şikâyetin bulunmasına bağlanmıştır. Ancak kısâs suçlarında şikâyet edecek kimsenin ya da şikâyet imkânının bulunmaması durumlarında, koğuşturma devlet tarafından kendiliğinden yapılmaktadır.

Affın mümkün olup olmaması: Had suçlarında devlet ya da mağdur konumundaki kişilerin suçluyu affetmeleri hukukî sonuç bakımından geçerli bir etkiye sahip değildir. Kısâs suçlarında ise af etkilidir.