İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 13

Bulunduğu yerde sadece bir müftînin bulunması durumunda, müsteftî zorunlu olarak ona müracat etmek durumundadır. Diğer seçeneklerde verilenler ise yanlıştır. Doğru cevap B'dir.

Yaygın tanımlardan birine göre ictihad, “bir şer‘î hüküm hakkında bir kanaate (zan) ulaşabilmek için bütün gücün harcanması” demektir. Bu çabayı gösteren kimseye müctehid, hakkında ictihad edilen konuya da müctehedün fîh (ictihadi mesele) denilir.

Kurucu ictihad, Ebu Hanîfe, Mâlik ve Şâfiî gibi ekol kurucu müçtehitlerin kendi zamanlarına kadarki bütün birikimi eleyip seçerek bütünlüklü, kendi içinde tutarlı bir yapının (mezhep/ekol) kurulmasıyla sonuçlanan ictihaddır.

Kur’an ayetleri ve Hz. Peygamberin sözleri genel olarak bir düzenleme içeren söz veya metin anlamında “nass” diye isimlendirilir.

İctihadda hatanın söz konusu olup olmayacağı konusunda başlıca iki görüş vardır. Birincisine göre, bir konuda ictihad eden ve farklı sonuçlara ulaşan müçtehitlerden sadece birisi doğruyu tutturmuş, diğerleri hata etmiştir. Bu gorüşü savunanlar muhattıe adını alır.

İkinci görüşe göre ise bu müçtehitlerin her biri doğruyu tutturmuştur. Bu görüşü savunanlara ise musavvibe denilir.

Sözlük anlamı “fetvâ isteyen kişi” demek olan müsteftî terimi, karşılaştığı olayın dinî-hukukî hükmünü öğrenmek amacıyla ictihad ehliyetine sahip ve dinî duyarlılığı olan müftîye başvuran kişiyi deyimlemektedir. Kimi usulcülere göre bir kimsenin müsteftî kategorisinde sayılabilmesinin birinci şartı, ictihad edecek birikim ve yeterliğe sahip olmamasıdır. Çünkü ilke, ictihad ehliyetine sahip olan kişinin, birisinden sorması değil, kendisinin bizzat ictihad etmesidir.

Şer‘î ictihad yanında belli bir alanda uygulama imkânı bulan ve şer‘î ictihaddan bazı yönleriyle ayrı olan bir ictihad faaliyeti daha vardır. Diğer ictihaddan ayrılması için buna örfî ictihad denilmektedir. Örfî ictihad, şer’î hükümlerce doğrudan düzenlenmeyen ve daha çok cevaz alanı diye nitelendirilen alanda, aklın gereklerine göre hüküm verme anlamına gelir. Örfî ictihad, şer‘î hukukun ana işleyişinden farklı olmakla birlikte şer‘î hukuka aykırı görülmez ve bir şekilde şer‘î hukukun ana ilke ve hedeflerinin denetimine tabi olması itibariyle şer‘î hukukun içerisine dahil edilir. Örfî ictihad, zaman içerisinde gelişmiş ve Osmanlı devletinde örfî hukuk şekline dönüşmüştür.

Muâmelât kavramının alanı fıkhın İbadetler ve ukûbât alanı dışındaki tüm konularıdır denilebilir. Bu konular modern hukuk açısından medeni hukuk ya da özel hukuka karşılık gelmektedir.

Muâmelât alanının başlıklarından biri olan Terikât, Türkçeye tereke olarak geçen terike kelimesinin çoğuludur. Bu başlık günümüzdeki miras hukuku branşı ile ortak ve benzer konuları inceler. Fıkıh kitaplarındaki Kitâbu’lvesâyâ (vasiyetler bölümü) ile Kitâbu’l-ferâiz (mirascılar ve hisseleri bölümü) bu başlığa dahildir.

Fıkıh kitaplarında Muhâsemat konu başlığı altına dahil edebileceğimiz bölümlerin bazıları şunlardır:

Kitâbu edebi’l-kâdî (hakimlerin takip edeceği yargılama usûlü bölümü), Kitâbu’ş-şehâdât (şahitlikler bölümü), Kitâbu’l-vekâle (Vekalet bölümü ve özellikle “davaya vekalet” bâbı), Kitâbu’d-da’vâ (dava bölümü), Kitâbu’likrâr (ikrar/itiraf bölümü), Kitâbu’s-sulh (sulh bölümü).

İslam hukuku açısından suç kabul edilen fiilleri, bunlara verilecek cezaları ve bu cezaların nasıl uygulanacağı ukûbât alanı içinde incelenir.

Dinden dönme suçu ve cezası, ukûbât bölümü içerisinde yer alır.

Eşya hukuku konuları fıkıh kitaplarında çoğu defa muâmelât alanında yer alır.

Kitâbu’l-Cinayât (öldürme ya da yaralama/müessir fiiller bölümü). Kısas konusu genellikle bu bölümde ele alınır.

En çok eser yazılan literatür türü olan fürû türü, doğrudan mezheplere ait fıkhi hükümlerin derlendiği kitaplardır.

Harâc-Emval Türü. Bu türü devletin mali düzeni, gelirleri ve vergilerinin incelendiği fıkıh eserleri oluşturur.

Iztırar gayrin hakkını iptal etmez. Zaruret (ıztırar) hali kişinin bazı uhrevi ve hukuki sorumluluklarını kaldırsa da başkasına ait kul haklarını düşürmez.

Kur’an’da yer alan 6 bin küsur ayetten fıkıh alanıyla doğrudan ilgili olan ayet sayısı 500 civarındadır. Doğru cevap C'dir.

Kur’an ayetleri ve Hz. Peygamberin sözleri genel olarak bir düzenleme içeren söz veya metin anlamında “nass” diye isimlendirilir. Doğru cevap A'dır.

İctihad, sınırlı nasların sınırsız hayat olaylarına nasıl yeterli olacağı sorusunun cevabı olarak ortaya çıkmıştır. İctihad, nasların lafız, mâna ve bilinçli boşluklarında var olan şer‘î-amelî hükümleri ortaya çıkarmaya yönelik beşerî çabayı ifade eder ve bu işlevi itibariyle aklı temsil eder. Doğru cevap D'dir.