İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 15

Kelimenin fiil hali Kur’ân-Kerim’de yalnızca bir âyette İslâm’la birlikte
kazandığı özel anlamında kullanılmaktadır. Âyette kelimeye dinde derin
kavrayış sahibi olma (dinde tefakkuh) anlamı yüklenmiştir (Tevbe 9/122).

Zühd anlayışı, fıkhın kavranma biçimine de yansımıştır. Nitekim tasavvuf teorisinin önde gelen kurucularından Hasen el-Basrî (ö. 110/728)’nin “Gerçek fakîh, dünyayı hakir görüp âhirete yönelen, dini konusunda idrâk ve firâset sahibi, Rabb’ine kullukta devamlı, müttakî, müslümanların namuslarına göz dikmeyen ve mallarına el uzatmayan (afîf), toplumu iyiliğe yönlendire kimsedir”.

Şer’î hükümler de düzenledikleri konular bakımından kendi içinde
itikâdiyyat, vicdâniyyat ve ameliyyât olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır.

Amel, başka canlıların davranışları ile eşyanın hareketini içine
almamakta, yalnızca beşerî davranış anlamına gelmektedir.

Kural ve kurumların geçersiz sayılıp, tümüyle yürürlükten kaldırılması işlemine ilgâ denilmektedir.

Felsefe temelleri üzerine dayanması yer almaz.

İslam, Câhiliye hukukuna yönelik üç temel tutum benimsemiştir.
Onlardan ilki, câhiliye örf-âdet hukuku içinde İslam’ın ilkeleri ile tamamen uyumlu olan kural ve kurumları aynen benimseyip devam ettirmesi biçimindedir. Buna ibkâ, yani kural ve kurumların olduğu gibi bırakılması denilmektedir.

Roma hukuku, İslam hukukunu Yahudi ve Câhiliye hukukları vasıtasıyla
etkilemiştir.

Buna göre İslam hukukunun kaynakları Kitâb, Sünnet ve ictihad’dan ibaret olmaktadır. Bunlardan Kitâb ve Sünnet, ‘nass’ yani ana metin olarak adlandırılır. İctihad ise bu ana metinlerin ışığında ‘akıl yürütme’ ve ‘kafa yorma’ faaliyetidir. 

Doğru cevap D'dir.

İslam hukukunun kaynakları konusu, esas itibariyle Fıkıh usulü diye bilinen ilmin konusudur. Fıkıh usulü terimi de genel olarak fıkhın kaynakları anlamına gelir. Fıkıh usulünün konuları, deliller, hüküm, hüküm çıkarma yöntemleri ve içtihad olmak üzere dört temel bölümde incelenmektedir. Hüküm çıkarma yöntemleri hariç fıkıh usulünün diğer konularına elinizdeki bu kitapta genel hatlarıyla yer verilecektir.

Doğru cevap E'dir.

İslam hukukunda hükümlerin dayandırıldığı deliller, en temelde yüce Allah’ın kelamı olan Kur’ân-ı Kerîm ile O’nun son elçisi olan Hz. Muhammed’in Sünnetidir. Muhammed Ümmetinin bir şer‘i hüküm üzerinde görüş birliği etmeleri anlamına gelen icmâ da bu iki delile eklenir ve temel deliller üçe çıkmış olur. Kur’ân, Sünnet ve İcmâ’ın İslam hukukundaki hükümlerin dayandığı en temel esaslar olduğu konusunda bütün ekollerin görüş birliği vardır. Bunlar “aslî deliller” olarak adlandırılır. Kelamcı usulcüler buna ıstıshâb’ı da dahil ederler. Bizzat delil olmamakla birlikte bu üç delilden biriyle irtibatlı olması veya bunlardan birinin kapsamında yer aldığının düşünülmesi sebebiyle delil kabul edilen şeyler de vardır. Aslî delillerin uzantısı veya eki görünümü arzeden bu mülhak delillerin tanımı ve ne ölçüde delil olabilecekleri konusunda İslam hukuk ekollerinin yaklaşımları ve kabulleri farklıdır. Aslî delillerin uzantısı sayılan bu deliller şunlardır: Önceki şeriatler, sahabî sözü ve Medine ehlinin uygulaması. 

Doğru cevap C'dir.

Kur’an’da yer alan 6 bin küsur ayetten fıkıh alanıyla doğrudan ilgili olan ayet sayısı 500 civarındadır. Bunun içinden ibadet alanına ilişkin ayetler çıkarıldığında bu sayı daha da azalır. Hukuk alanına ilişkin ayetler incelendiğinde bunlardan bir kısmının genel prensiplerden söz ettiği, bir kısmının özet hükümler içerdiği ve az bir kısmının da ayrıntılı düzenlemeler getirdiği görülür. Mesela devlet işleri konusunda adaletli yönetim ve danışarak iş görme (şûrâ, istişare) gibi genel ilkelere atıf yapılmıştır. Ahde bağlılık (verdiği sözü yerine getirme), başkasının canına malına zarar vermeme gibi ilkeler hukukun ilgili alanlarında diğer deliller ve yöntemler ışığınde hukuk normu haline dönüşmüşlerdir. Hukukun bazı konuları da özet hükümler şeklinde veya daha ayrıntılı biçimde Kur’an’da yer almaktadır. Kısas ve had cezaları, faiz (ribâ) yasağı özet hüküm biçiminde yer almış, mesela hırsızlık veya zina suçunun hangi durumlarda sübut bulmuş sayılacağı, hangi uygulamaların faiz yasağı kapsamına gireceği, diğer delil ve yöntemlerin katkısıyla oluşturulan bir teorik yapı ve kurallar çerçevesinde İslam hukukçuları tarafından belirlenmiştir. Kur’an’da en ayrıntılı biçimde yer alan hukuk konusu belki de aile hukukudur. Evlenme ve boşanma ile ilgili hükümler, evlenilmesi yasak olan kadınlar, boşanma prosedürü, miras paylaşımının şekline dair birçok ayet vardır. Ancak tekrar hatırlayalım ki, Kur’an’ın tamamına nisbetle hukuki düzenleme getiren ayetler (ahkam ayetleri) oldukça az bir yer tutmaktadır.

Doğru cevap D'dir.

Kur’an’daki mevcut düzenlemelerden hareketle şeriatın/hukukun en temel amaçları beş temel değerin korunmasına indirgenmiştir. Korunması amaçlanan beş temel değer şunlardır: 1) Canın korunması, 2) Aklın korunması, 3) Dinin korunması, 4) Neslin korunması ve 5) Malın korunması.

Doğru cevap E'dir.

Sünnet fıkıh usulünde Hz. Peygamberin söz, fiil ve takrirleri olarak tanımlanır ve rivayet açısından mütevatir, meşhur ve ahad olmak üzere üç kısma ayrılır. Mütevatir sünnet, yalan üzerinde birleşmeleri düşünülemeyen bir sayıdaki topluluğun kendileri gibi bir topluluktan naklettikleri sünnettir.Meşhur sünnet ise ilk tabakada ahad iken sonraki tabakalarda mütevatirin niteliğine sahip olmuş sünnettir. Ahad sünnet ise, bütün tabakalarda tevatür sayısına ulaşmayan kişilerce nakledilen sünnettir. Sünnet, İslam hukukunun ikinci temel kaynağıdır. Sünnetin ikinci kaynak olması onun daha az önemli olduğu anlamına gelmez. Hüküm çıkarma konusunda Kur’an ile Sünnet arasında özde bir fark yoktur. 

Doğru cevap C'dir.

Istıshâb, “sohbet” kökünden türemiş bir isim olup, beraber bulunma, beraberliğin devam etmesi gibi anlamlara gelir. Terim olarak ise çeşitli şekillerde tanımlanmıştır. Bunlardan birine göre ıstıshâb, mevcut olan bir şeyin aynı şekilde devam etmesi, diğer bir ifadeyle, daha önce varlığı bilinen bir durumun, aksine delil bulunmadıkça, varlığını koruduğuna hükmedilmesi şeklinde tanımlanır. Usulcülerin “Bekâu mâ kâne alâ mâ kân” sözleri bunu ifade eder. 

Doğru cevap A'dır.

İcmânın işlevleri kabaca şu şekilde sıralanabilir:

1. Muhafaza: İbadet ve ibadet içerikli konularda Hz. Peygamberden intikal eden ve sahabede somutlaşan mevcut anlayış ve uygulamaları korumak ve sürdürmek.

2. Bağlayıcılık: Özellikle hukuk alanına ilişkin olmak üzere, yeni karşılan problemlerde ortak ve bağlayıcı karar alabilmek.

3. Kamu otoritesini sınırlamak: Her iki işlevi itibariyle de icmâın, aynı zamanda mevcut anlayış ve uygulamayı, yöneticelerin değiştirme girişimlerine karşı korumak suretiyle bir anlamda onların otoritelerini sınırladığı da söylenebilir.

4. Bazı usûl konularının meşruiyetini sağlamak: Usulcülerin, icmâa özellikle sahabe icmâına yükledikleri fonksiyonlardan birisi de, kıyasın hüccet oluşu, haber-i vâhid ile amel gibi usulî konuların meşruiyetini ispatlamak ve temellendirmektir. Hz. Peygamberden sonra ilk uygulayıcılar olarak onların tavırları ve ortak kanaatleri, bazı usuli anlayışların temelini teşkil etmektedir.

Doğru cevap E'dir.

İstihsan, sözlükte, güzel bulmak anlamına gelir. Terim olarak ise değişik biçimlerde tanımlanmıştır.Bu tanımların ortak noktası, kolaylığın alınıp zorluğun terkedilmesi olup, bu husus dinde temel bir prensiptir. İstihsan, daha çok Hanefilerin ve Malikilerin kullandığı bir yöntem olup, bir meselede fakîhin, benzerlerine verdiği hükümden bir sebepten dolayı vazgeçip başka bir hüküm vermesidir. Buna neden olan şey bazen nas olur, bazen icmâ olur, bazen zaruret olur, bazen kapalı bir kıyas olur. İstihsan çoğu kez, kıyasın genel yarar ve Şarii’in temel amaçları açısından tam bir uyum ve uygunluk göstermediği durumlarda bu uyum ve uygunluğun daha üst düzeyde gerçekleştirilmesi amacıyla başvurulan bir yöntemdir.

Doğru cevap E'dir.

Mahiyeti ve gücü açısından maslahat zarûriyyât, hâciyyât ve tahsîniyyât olmak üzere üç kısma ayrılır:

1. Zarûriyyât: Din ve dünya işlerinin varlığı için zorunlu olan ve bunlar olmadığı takdirde fesat ve kargaşanın doğacağı maslahatlardır.

2. Hâciyyât: Kolaylık sağladığı için ihtiyaç duyulan, bulunmadığı takdirde genelde sıkıntı ve güçlüklere yol açan maslahatlardır.

 3. Tahsîniyyât: Bir zaruret veya ihtiyaca ilişkin olmamakla birlikte güzelleştirme, süsleme, kolaylaştırma, gündelik ilişkilerde, âdet ve muamelelerde en güzel yöntemlerin uygulanması kabilinden olan konular ise tahsiniyyat mertebesinde yer alır. 

Şâri’in dikkate alıp almaması açısından ise maslahatlar muteber, mülğâ ve mürsel maslahatlar olmak üzere üç kısma ayrılır:

1. Muteber maslahatlar: Şâri‘in dikkate aldığı ve o doğrultuda hüküm düzenlediği maslahatlardır. 

2. Mülğâ maslahatlar: Şâri‘in dikkate almadığı, geçersiz saydığı maslahatlardır. Mesela şarap elde edilmesin diye bağcılığın yasaklanması bu türden, geçersiz bir maslahattır. Bu yüzden üzüm yetiştirmenin cevazı yönündeki deliller, böyle asılsız bir maslahata dayanılarak kaldırılamaz.

3. Mürsel maslahatlar: Geçerli ya da geçersiz kılındığına ilişkin muayyen bir nassın bulunmadığı maslahatlardır. Usulcüler arasında tartışma konusu olan maslahat, bu tür maslahattır.

Doğru cevap B'dir.

Toplumsal düzen kuralları çeşitli ölçütler dikkate alınarak din, ahlâk,
hukuk, örf-âdet ve görgü kuralları biçiminde beş kısma tasnif edilerek
incelenmektedir. Sözü edilen kural gruplarının her biri, toplumsal düzenin
gerçekleşmesinde işlevseldir.

Toplumsal düzen kuralları çeşitli ölçütler dikkate alınarak din, ahlâk,
hukuk, örf-âdet ve görgü kuralları biçiminde beş kısma tasnif edilerek
incelenmektedir. Sözü edilen kural gruplarının her biri, toplumsal düzenin
gerçekleşmesinde işlevseldir. Bununla birlikte hukuk, özellikle günümüz
toplumları bakımından toplumsal düzenin sağlanmasında en çok işlevsel olan
kural grubunu temsil etmektedir. Hukuk kurallarının din, ahlâk, örf-âdet ve
görgü kurallarına göre daha fazla işlevsel olmaları, devlet gücü ile
desteklenmiş olmalarından kaynaklanmaktadır.