İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 14

İslam’da bireysel ve toplumsal yaşama ilişkin düzenleyici kurallar
bütününü ifade etmek için fıkıh terimi kullanılmaktadır. Fıkıh, ibadetler başta
olmak üzere, dinî yükümlülüklerle ilgili esaslar yanında, toplumsal yaşamı
düzenleyen kuralları da içermektedir.

Fıkıh (fıkh) kelimesi bir masdar olup, etimolojik bakımdan F-K-H kökünden alınmadır. F-K-H kökü bağlı olduğu bâba göre farklı, ancak birbiri ile doğrudan irtibatlı anlamlar taşımaktadır. Fıkıh, esas itibariyle anlamakla ilgili bir kelimedir. Aynı zamanda fıkıh, bir şeyi bilmek anlamına gelmektedir. Ancak fıkıh kelimesi ile mutlak anlamda bir anlama ya da bilme eylemi değil, anlamaya ve bilmeye konu olan şeyin idrâk edilmesi kastedilmektedir. Hukuk kelimesi ile aynı kökten gelmez.

Fıkıh kelimesinin verilen anlamda geçtiği ayet Tevbe Suresinde yer alır. (Tevbe 9/122).

Hicrî I. yüzyılın sonlarına doğru hadis tedvin sürecinin başlaması, fıkıh ve
ilim kelimelerinin anlamları üzerinde bir değişim meydana getirmiştir. Değişimin temelinde, rivayetlerin toplanması faaliyeti ile Kitâb ve Sünnet’in anlaşılması hususunda gösterilen zihinsel çaba arasındaki bilimsel farklılığın belirtilmesine duyulan gereksinim yatmaktadır. Fıkıh kelimesi, artık Kitab ve
Sünnet’e dayalı akıl yürütme faaliyetini ve bu faaliyet sonucunda açığa çıkan
bilimsel çözümleri ifade etmektedir. Nitekim bu aşamada, ‘bir kimsnin aklî
ictihad yöntemiyle ulaştığı bilimsel görüş’ anlamındaki re’y ile fıkıh kelimelerinin kimi zaman eş anlamlı biçimde kullanıldığı kaynaklardan tespit edilebilmektedir. İlim kelimesi ise, daha ziyade Kitâb’a, Sünnet’e ve Sahâ-be’nin görüş ve uygulamalarına (âsâr) ilişkin naklî bilgileri belirtmek için kullanılmaya
başlanmıştır. Yani, herhangi bir anlama çabası gösterilmeksizin rivayete dayalı
bilgilerin sadece öğrenilmesi, ilim kelimesi ile ifade edilmiştir.

İslam hukuku, fıkhın içinde yalnızca karşılıklı hak ve vecibe ilişkisi kuran davranışları düzenleyen emredici ve tecvîz edici kurallar bütünüdür.

Modern dönemde İslam hukuk tarihi araştırmacıları arasında İslam hukukunun oluşum sürecinde kendinden önceki ya da çağdaşı olan hukuk düzenlerinden etkilenip etkilenmediği hususunda üç farklı görüş açığa çıkmıştır. Bir kısım araştırmacılara göre fıkhın tamamı değil, fakat İslam hukuku olarak nitelenen kısmı Roma hukukuna dayanmaktadır. Bu görüşe karşı bazı araştırmacılar
ise, İslam hukukunun hiçbir hukuk düzeninden etkilenmesinin söz konusu
olmadığını, aksine, İslam hukukunun, sonraki dönemlerde, özellikle Endülüs
yoluyla, önce Roma hukukunu ve Batı uluslararası hukukunu ardından da
İngiliz ve Fransız, hatta İsrail hukuklarını etkilediğini ileri sürmüşlerdir.
Üçüncü bir grup araştırmacı ise, İslam hukukunun kaynağı itibariyle vahye
dayalı ve özgün olduğu, hiçbir hukuk düzeninden etkilenerek açığa
çıkmadığı; ilke, kavram ve kurumlarının başka bir hukuk düzeninden
alınmadığı fikrini savunmuştur.

İslam hukuk kuralları devletsel yetkiye dayalı bir yasama faaliyeti yoluyla konulmadığı gibi, örf-âdet hukuku biçiminde de açığa çıkmamıştır.

Fakîhlerin fıkıh tanımı ise, “şer’î amelî hükümler bütünü” biçimindedir.

Hukuku,belli bir ülkede kişilerin birbirleriyle, toplumla ve devletle ilişkilerini düzenleyen, devlet gücüne dayalı, maddi zorlamaya kadar varan yaptırım araçları ile desteklenen kurallar bütünü biçiminde tanımlayabiliriz.

Hz. Peygamber (ö. 11/632) dönemi, İslam hukukunun oluşum sürecinin
başlangıç noktasını temsil etmektedi.

Ekollerin içerisinde belirli hukukçular öne
çıkmış, bunların görüşleri öğrencileri tarafından sistemleştirilmiş ve
üstadların adlarıyla anılan “mezhep” isimli yeni bir yapılanma ortaya çıkmıştır.

İslam Hukuku’nun ilk kaynağını Kur’ân, fıkıh terminolojisindeki ifadesiyle Kitâb oluşturmaktadır

Sünnet, Hz. Peygamber’in ahkâm ayetlerinin anlaşılması ve uygulanması ile ilgili söz, eylem ve onaylamalarını içerdiği gibi, Kur’ân’da temas edilmeyen konuları hükme bağlayan tasarruflarını da kapsamaktadır. İslam hukuku terminolojisinde, Kitâb ve Sünnet’in her ikisini ifade etmek için nas terimi de kullanılmaktadır.

İslam hukukunun oluşum süreci açısından sahabe döneminden bahsettiğimizde, dört halife dönemini ve kısmen Emevi idaresini kapsayan bir zaman dilimi söz konusudur. Özellikle ilk iki halife dönemindeki uygulamalar, İslam hukuk düşüncesinin gelişimi açısından ayrı bir önem taşımaktadır.

Devlet yöneticilerinin önde gelen sahabileri toplayarak onların görüşlerini alması, teknik anlamda ictihad olarak nitelendirmek pek doğru olmaz. Belki, danışma temeline oturan bir tür ictihad faaliyeti olarak değerlendirmek mümkündür. Eğer fakih sahabilerin hepsi toplanmışsa veya şura kararı açıklandıktan sonra bir muhalefet söz konusu olmamışsa, bu şekilde ulaşılan sonuçlar, daha sonraki döneme sahabenin icmâı şeklinde yansımıştır

Sahabe döneminde nas bulunmayan konularda çözüm getirme çabasını ifade eden re’y, sonraki dönemlerde sistemleşmiş, kıyas, istihsan, ıstıslah gibi kısımlara ayrılmıştır.

Tabiûn dönemi sahabeden sonraki neslin, diğer bir ifade ile Hz. Peygamber’den sonraki ikinci kuşağın dönemini ifade etmektedir. Bu dönemin önemli bir bölümü Emeviler’in iktidarda olduğu zaman dilimine tekabül ettiği için, kimi yazarlarca “Emeviler Dönemi” olarak da adlandırılmıştır.

Müctehid imamlar dönemi ile hicri ikinci asrın başlarından itibaren, dördüncü asrın ortalarına kadar uzanan zaman dilimi kastedilmektedir. İslam hukukunun oluşum sürecinde oldukça önemli merhalelere sahne olan bu dönem için “fıkhın altın çağı”, “tedvin dönemi” gibi nitelemeler de kullanılmaktadır.

Şeriat, uzayıp gitme, açık ve görünür olma anlamlarına gelen şer’ kökünden türemiş bir isimdir.

Fıkıh, şer’î amelî hükümler bütünü olarak tanımlandığında, geniş anlamdaki şeriatın bir parçasını oluşturmaktadır.