İSLAM HUKUKUNA GİRİŞ - Deneme Sınavı - 12

Âyette geçen dinde tefakkuh tabiri, fıkıh kelimesinin kavramsal gelişim süreci bakımından ilk aşamayı teşkil etmektedir.

İcmâlî delil denildiğinde, belli bir davranışın hükmüne dair özel delil değil, bir bütün olarak fıkhın kaynakları ya da hükümlerin kendileri yoluyla elde edildiği
yöntem kuralları kastedilir.

Ameliyyât ise, kişilerin dışsal (zâhirî) davranışları ile etkileri hemen ardından dışa yansıyan içsel davranışlarını ifade etmektedir. Kast, hata, rıza gibi içsel davranışlar dış organlar vasıtasıyla eyleme dönüştüklerinde, amel kavramı kapsamında değerlendirilir

Ebû Hanîfe (ö.150/767)’ye nisbet edilen “Kişinin haklarını ve sorumluluklarını bilmesi” (ma‘rifetu’n-nefs mâ lehâ ve mâ aleyhâ) biçimindeki fıkıh tanımı, itikad alanı da dâhil, dinî bilginin her türünü içine alacak genişliktedir.

Fıkıh, kısaca mükelleflerin fiillerine ilişkin şer’î-amelî hükümleri bilmektir.
Tek tek fiillerin hükümlerinin ne olduğu ile fıkıh ilmi ilgilenirken, hükmün
ne olduğu ve kısımlarının nelerden ibaret olduğu ile fıkıh usûlü ilmi ilgilenir.
Hükmün dört temel unsuru vardır. Bunlar hükmün kendisi, hükmü koyan
hâkim, hükmün muhatabı olan mükellef ve hükme konu olan fiillerdir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Şâri‘in mükelleften bir fiili yapmasını, kesin bir şekilde
istemesine ilişkin hitâbı, îcâb; yapmasını, kesin olmayan bir şekilde
istemesine ilişkin hitâbı, nedb; yapmamasını, kesin bir şekilde istemesine
ilişkin hitâbı, tahrîm; yapmamasını, kesin olmayan şekilde istemesine ilişkin
hitâbı, kerâhe; mükellefi, yapıp yapmama konusunda serbest bırakmasına
ilişkin hitabı ise ibâha olarak isimlendirilir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Teklîfî hükümlerin kısımları konusunda Hanefî usulcüler ile diğerleri
arasında bazı farklılıklar vardır. Usulcülerin çoğunluğuna göre teklîfî hüküm
îcâb, nedb, tahrîm, kerâhe ve ibâha olmak üzere beş kısma ayrılır. Hanefiler
ise teklîfî hükümleri farz, vâcib, sünnet, nâfile, harâm, mekrûh, mübâh olmak
üzere yedi kısma ayırır.Doğru cevap D seçeneğidir.

Hanefiler tarafından vâcib olarak nitelendirilen fiiller, diğer usulcülerin
terminolojisinde ya farz ya da mendub olarak karşımıza çıkar. Örneğin fıtır
sadakası, Hanefilere göre vâcib, diğerlerine göre farzdır. Bayram namazı ve
kurban kesme Hanefilere göre vâcib, diğerlerine göre mendubdur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Mukayyed vâcibde tayin edilen vaktin, yapılması istenen fiile göre üç
durumu vardır ki, bunlar mukayyed vâcibin türlerini oluşturur. Bu açıdan üç
tür vacipten söz edilir; müvessâ (geniş zamanlı) vâcib, mudayyak (dar
zamanlı) vâcib ve müşkil zamanlı vâcib.

Mutlak vacib bunların arasında yer almadığından cevap D seçeneğidir.

Yasağın, yasaklanan fiilin özü ile ilgili olup olmaması açısından haram liaynihî (lizâtihî) haram ve ligayrihi haram olmak üzere ikiye ayrılır:

Liaynihî (lizâtihî) haram, özü itibariyle bir kötülük ve zarar içermesinden dolayı yapılmasının yasaklandığı fiildir.
Ligayrihî haram, aslında meşru olmakla birlikte haram kılınmasını gerektiren başka bir sebepten dolayı yapılması yasaklanan fiillerdir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bazı usulcülerin teklîfî hükümler ile bazılarının da vaz‘î hükümler ile
ilişkilendirdikleri bazı hükümler daha vardır. Bunlar, azîmet ve ruhsat; edâ,
kazâ ve iâde; sıhhat, butlan ve fesat olmak üzere üç kısımda toplanır.Azimet ve ruhsat, konulan hükmün aslî ya da geçici olması açısından yapılmış bir ayırımdır. Buna göre:
Azîmet, kulların özürlerine bağlı olmaksızın genel geçer olmak üzere ilkten konulmuş aslî hükümdür. Bu anlamda yukarıda belirtilen teklîfî hükümler, azîmet kapsamına girer.
Ruhsat, kulların özürlerine bağlı olarak ve geçici olmak üzere konulmuş istisnâî hükümlerdir.

Tanıma göre cevap A seçeneğidir.

Hükmün varlığı illet ve sebebde olduğu gibi şarta da bağlıdır. Bu yüzden
illet, sebeb ve şartın yokluğu durumunda hüküm de yoktur. Fakat şart ile illet
ve sebeb arasında şöyle bir fark vardır: İllet veya sebebin varlığı hükmün
varlığını gerektirirken şartın varlığı hükmün varlığını gerektirmez. Örneğin
namaz için sebeb kılınmış olan vaktin girmesiyle namaz vâcib olur. Fakat
namaz için şart kılınan abdestin alınması ile namaz vâcib olmaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hükmün muhatabı olan kişiye mükellef denir. Kişinin mükellef sayılabilmesi
için kendisine yönelen hitabı anlayacak seviyede bir akla sahip olması
gerekir.Temyiz gücü, iyiyi kötüden ayırt etme gücü olarak açıklanır ve kişinin söz
ve davranışlarına bakılarak bilinir. Bülûğ ise erkeğin baba olma, kızın da
anne olma özelliğini kazanmasını sağlayan alametler ile sabit olur.  Doğru cevap E seçeneğidir.

Kul hakları açısından bakıldığında mümeyyiz küçüğün tasarrufları üç
kısma ayrılır:
1. Sırf yarırına olan tasarruflar

2. Sırf zararına olan tasarruflar

3. Yarar ve zarar ihtimali bulunan tasarruflar

Doğru cevap B seçeneğidir.

Tafsîlî delil, her bir davranışla ilgili hükmün dayandığı özel delil anlamındadır. Bir hükme delil olan tek bir âyet ya da hadis, tafsîli delil niteliğindedir. Mesela “namazı kılın” âyeti, namaz kılmanın farz olduğunu gösteren tafsîlî bir delildir.

İcmâlî delil denildiğinde, belli bir davranışın hükmüne dair özel delil değil, bir bütün olarak fıkhın kaynakları ya da hükümlerin kendileri yoluyla elde edildiği yöntem kuralları kastedilir. Kitâb, Sünnet, icmâ ya da kıyastan her biri, bir icmâlî delildir.

Özellikle Hz. Ömer sonrası dönemde çeşitli bölgelere dağılarak kurdukları ilim halkaları ile hukukta ekolleşmenin temellerini atmıştır. Bir sonraki kuşak olan tabiûn döneminde bölgesel ölçekte ekolleşmeler kendini göstermiş, teşekkül eden ilim merkezleri içerisinde Hicaz ve Irak öne çıkmıştır.