İSLAM DÜŞÜNCE TARİHİ

Afgânî’nin “Peygamberlik bir sanattır.” sözü üzerine Afgânî muhalifleri aleyhte kampanyalarını genişlettiler. Ve nihayet Afgânî materyalizmi reddeden eserler yazmasına rağmen bir kolaycılık aracı olan dinsizlikle itham edildi. Bu dedikodular dolayısıyla Mehmet Âkif Ersoy daha sonraları Afgânî’yi Sırât-ı Müstakîm’in 90 ve 91. sayılarında savunan yazılar yazdı.

Afgânî’nin çıkardığı Urvetu’l-Vuskâ dergisinin, İngilizler’in egemenliği altındaki Müslüman topraklarına girişi yasaktı.

892’de II. Abdülhamid Londra Türk sefîri vasıtasıyla Afgânî’yi İstanbul’a davet etti. O da bu davete icabet ederek ikinci kez İstanbul’a geldi. Kendisine hem ikametgâh hem de maaş bağlandı.

Hakkında bilgi verilen kişi kitabın 139. sayfasında görüleceği üzere İsmail Hakkı İzmirli'dir.

Hamdi Yazır, gerek Kur’an tefsirindeki yorumları ile ve gerekse de başka hususlarda (özellikle hilafetin kutsal olmadığı hakkındaki görüşleri nedeniyle) modern Türkiye’de birçok Müslüman aydını etkilemiştir.

İstanbul’a gelişinde devlet erkânı tarafından çok iyi karşılanan Cemâleddin
Afgânî’nin konuşmaları ve ortaya attığı fikirleri bazı resmî ulemayı rahatsız
etti. Bu rahatsızlık görüşlerinden çok Afgânî’ye gösterilen ilgi dolayısı ile idi.
Özellikle Şeyhulİslâm Hasan Fehmi Efendi ve diğer bazıları Afgânî’nin
Daru’l-Fünûn’da verdiği konferanslarındaki bazı görüşlerini bağlamını
kopararak Afgânî aleyhine deliller haline getirerek saraya jurnallediler.
Afgânî’nin “Peygamberlik bir sanattır.” sözü üzerine Afgânî aleyhine
kampanyalarını genişlettiler.

1892’de II. Abdülhamid Londra Türk sefîri vasıtasıyla Afgânî’yi İstanbul’a davet etti. O da bu davete icabet ederek ikinci kez İstanbul’a geldi. Kendisine hem ikametgâh hem de maaş bağlandı.

Genç Muhammed Abduh'la ilgili en önemli olay, İslâmi ilimlerin
geleneksel merkezi olan Ezher Üniversitesi'ne 1866 yılında kaydoluşuydu.
Bununla birlikte, uygulanmakta olan eğitim metotlarının tamamıyla eskimiş
ve bayatlamış olmalarından dolayı Muhammed Abduh burada iki sene
boyunca katılmış olduğu derslerden pek faydalanamamıştı. Abduh, Ezher'de
ruhî bunalıma girdi. Daha sonra, Abduh'un zühde yönelip kendini toplumdan
soyutlamaya ve çile hayatı yaşamaya çalıştığı görülecekti. Fakat Şeyh
Derviş'in bilgece öğütleri Abduh'un bu ruhî bunalımdan kurtulmasını sağladı.

Daha önce talebe olarak girdiği Darü’l-Muallimin-i Aliye’ye tarih öğretmeni olarak atandı. Bunların dışında önce Darüşşafaka ve bilahare Darü’l-Muallimin-i Aliye’de müdürlük yaptı. Eğitim programlarını ıslah etmek gayesiyle kurulan Cemiyet-i Tedrisiye-i İslâmiye içinde yer alarak çalışmalarına katıldı.

Kur’an İlimleri, hadis, kelam, fıkıh, felsefe ve mantık alanlarında bir çok eser kaleme aldı. Bunlardan bazıları; Yeni İlm-i Kelam; Miyaru'l-Ulum; Mantıki Tatbiki ve Fenn-i Esalib; Kitabu'l-İfta ve'l-Kaza; İlm-i Mantık; Hikmet-i Teşri;Usul-i Fıkıh Dersleri; Arab Felsefesi;Fenni Menahic; Muhtasar Felsefe-i Ula; Mizanu'l-İtidal; Felsefe Dersleri; Muhassalu'l-Kelam ve'lHikme; Ihvan-ı Safa Felsefesi; Mulahhas İlm-i Tevhid; Felsefe-i İslâmiyye Tarihi; Müslüman Türk Filozofları; Arab Filozofu el-Kindi; Ebu Bekir Razi ve Felsefesi’dir.

Ahmet Naim’in en dikkat çeken ve üzerinde tartışılan eseri “İslâm’da
Daava-yı Kavmiyye”dir. O burada bir taraftan İslâm kardeşliğini zedeleyecek
ırkçı bir çıkışı tenkit ederken bir taraftan da Türkçülüğün Esasları üzerine
eleştiriler getirmiştir. Bu makale ve buna Ahmet Ağaoğlu’nun Türk
Yurdu’nda verdiği cevap bu dönem fikri tartışmalara ve yeni fikirlere yol
açmaya istisna güzellikte örneklerdir.

1913’te İttihât Terakkîciler, Âkif’în çıkardığı Sebîlü’r-Reşâd dergisinin
yayın çizgisini beğenmemeleri sebebiyle Âkif, Dâru’l-Fünûn’daki hocalık
görevinden istifa etmek zorunda kaldı. I. Dünya Savaşı’nda Mısır ve
Hicaz’da görevler yaptı. Anadolu’nun birçok yerini gezerek insanların Millî
Mücadele’ye destek vermeleri için büyük gayret sarfetti. I. Meclis’te (1920)
Burdur milletvekilli oldu.

Âkif İslâmcı bir düşünürdür. İslâmcı düşünceye geçişi Muallim Nâci vasıtasıyla olmuştur.

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Antalya mebusu seçildi. Görevi olmadığı
halde II. Abdulhamid’in tahttan indirilmesi için hall fetvasını yazdı. Damat
Ferit Paşa hükümetlerinde I. ve II. kabinelerde Evkaf Nazırlığı (Vakıflar
Bakanlığı) yaptı. 1919’da Ayan (Senato) üyesi oldu. İttihad ve Terakki
Cemiyeti’nin ilim şubesinde görev yaptı.