İSLAM DÜŞÜNCE TARİHİ

Cemâleddin Afgânî Hemedan yakınındaki Esedabad'da doğmuştur. 10 yıllık eğitim-öğretim neticesinde, İslâmî ilimleri özümsemiş, bu esnada felsefe ve modern bilimlere ise özel ilgi duymuştur. Anadili Türkçe’nin yanında Arapça, Farsça, Fransızca, İngilizce ve Rusça öğrenmiştir. 18 yaşında Hindistan’a gitmiş. Buradan birçok Müslüman memleketlere uğradıktan sonra Mekke’ye yönelerek Hacc ibadetini yerine getirmiştir. Sonra memleketi Afganistan’a dönmüş. Afganistan’dan Hindistan’a gelişi İngilizler tarafından tehlike olarak görülmüş ve Hindistan’ı terk etmek mecburiyetinde bırakılmıştır. Oradan Kahire’ye gitmiş ve çok iyi karşılanmıştır. Ezher hocaları ve öğrencileri ile özel dostluklar kurmuş ve evinde birçok insana ders vermiştir. Mısır’dan sonra İstanbul’a gelmiş. Ayasofya ve Sultan Ahmet camilerinde vaazlar vermiş, kısa süre sonra kendisi Meclis-i Kebir-i Maarif azalığına getirilmiştir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Muhammed Abduh, Ezher'in skolastik düşünce tarzından kısa zamanda kurtulmuş, ıslahatların nasıl yapılacak ve nasıl etkili hale getirileceklerini gösteren insancıl ve pragmatik düşünceler geliştirmişti. O, insanların irade ve olayları değerlendirme kabiliyetine sahip olduğuna dair kesin inanca sahip keskin zekâlı ve açık yürekli bir insandı. Avrupalı düşünürlerin belli başlı eserlerini okumuş bulunan Abduh, bu geniş bilgisini Afrika ve Avrupa'ya yapmış olduğu seyahatlerde daha da zenginleştirmişti. Doğulu ve Batılı birçok dostu olan Abduh, aralarında Herbert Spencer, Gustave Le Bon, W.S. Blunt ve Tolstoy'un da bulunduğu pek çok Avrupalı düşünürle de yazışmaktaydı. Doğru cevap C şıkkıdır.

İsmail Hakkı İzmirli, ilim ile dini bir bütün kabul eder. Onlar arasında bir çelişki ve çatışma görmez. Doğru bilginin kesinlikle dini verilere ters olmadığını söyler. O, tüm çalışmalarında bu konuyu ön planda tutmuş, ilim ile dinin bütünlüğü görüşünü savunmuştur.  Abduh ise doğuştan ahlakçıydı. Az veya çok tutarlı dinî bir sistem kurmak yerine doğrudan doğruya insanların vicdanlarını etkilemeyi ummuştu. Platon gibi, Abduh da, ancak doğrudan doğruya iletişimin insanları harekete geçireceğine inanıyordu. Abduh'un öğretisi ve eylemleri son derece etkileyiciydi. Ona göre kelamî ya da felsefî problemlerin çoğu, irade-i cüz'iye, nübüvvet ve Allah'ın sıfatlarıyla ilgili problemlerde olduğu gibi ahlakî şartlardan kaynaklanıyordu. Abduh, öncelikle, İslâm ahlâkının yeniden tesisi için zorunlu kabul ettiği eğitimde ıslaha yönelmişti. Bu yolla elde edilecek sonuçların, bir devrimle elde edilecek sonuçlar kadar çabuk gerçekleşmeyecekse de onlardan daha derin ve daha sağlam olacaklarına inanıyordu. Doğru cevap E şıkkıdır.

Elmalılı Hamdi Yazır'ın Eserleri 1- Hak Dini Kur'an Dili. 2. İrşâdü'l-Ahlâf fî Ahkâmi'l-Evkaf. 3. Hz. Muhammed'in Dini İslâm. 4. Metâlib ve Mezâhib 5. İstintâcî ve İstikrâî Mantık. Doğru cevap B şıkkıdır.

Ahmet Naim’in en dikkat çeken ve üzerinde tartışılan eseri “İslâm’da Daava-yı Kavmiyye”dir. O burada bir taraftan İslâm kardeşliğini zedeleyecek ırkçı bir çıkışı tenkit ederken bir taraftan da Türkçülüğün Esasları üzerine eleştiriler getirmiştir. Bu makale ve buna Ahmet Ağaoğlu’nun Türk Yurdu’nda verdiği cevap bu dönem fikri tartışmalara ve yeni fikirlere yol açmaya istisna güzellikte örneklerdir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Muhammed İkbal, Mevlânâ’nın ölümsüz eseri Mesnevî’yi İngilizce’ye tercüme ederek ayrı bir ün kazanmıştır. Yıllar sonra kendisinin Esrâr-ı Hûdî isimli eserlerini İngilizce’ye çeviren Nicholson ve büyük şarkiyatçı G. Browne ile tanışmıştır. Hocası Mc. Tagget’in tavsiyesi üzerine felsefede doktora yapmak amacıyla 1907 de Münih Üniversitesine kayıt yaptırmış, ayrıca Heidelberg Üniversitesinde derslere devam etmiştir. Kasım 1907’de Münih’te Prof. F. Hommel’e “İran’da Metafiziğin Gelişmesi” adlı doktora tezini sunarak Doktor unvanını almıştır. 1908 tarihinde yurda döndükten sonra tekrar Lahor’da Goverment College’de Felsefe ve İngiliz Edebiyatı Öğretim üyeliğinde bulunmuştur. Doğru cevap D şıkkıdır.

Nurettin Topçu'nun bütün eserleri Dergah Yayınları tarafından basılmıştır. Bunlar: İsyan ahlakı; Yarınki Türkiye; İslâm ve İnsan; Ahlak Nizamı; İradenin Davası; Mehmed Akif; Felsefe; Büyük Fetih; Bergson; Amerikan Mektupları Düşünen Adam Aranızda; Ahlak; Devlet ve Demokrasi; Sosyoloji; Millet Mistikleri; Psikoloji; Mantık; Mevlana ve Tasavvuf; Reha; Kültür ve Medeniyet; Taşralı; Varoluş Felsefesi Hareket Felsefesi; Var Olmak; Türkiyenin Maarif Davası’dır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Nurettin Topçu'ya göre sanat, kültürün inşa edici unsurlarından biridir ve kültürün diğer yapısal unsurları ile kaçınılmaz bir etkileşim içerisindedir. Kültür milli olduğu için, sanat da bir yönüyle millidir ve milli olmak durumundadır. Kültürün diğer unsurları gibi sanat da bir toplum olayıdır ve toplumsal değişmeye bağlı olarak değişir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Mehmed Akif'in yetişme yıllarında şahsiyetinin oluşumunda rolü bulunan kişilerin başında kendisine ilk dinî bilgileri veren, Arapça'sının, fıkıh ve akaid bilgilerinin gelişmesine yardım eden babası Tâhir Efendi gelmektedir. Ayrıca "Abdülhamid devrinin hürriyetperver şahsiyetlerinden" Fâtih Merkez Rüşdiyesi'nde Türkçe muallimi Mehmed Kadri Efendi, hafızlık hocası Mehmed Râsim Efendi (Arap Hoca), Mesnevi ve Gülistan derslerini takip ederek Farsça'sını ilerlettiği mesnevîhan Esad Dede, Arapça hocaları olarak kendisinden Müberred'in el-Kâmil'ini okuduğu Hersekli Ali Fehmi Efendi ile Mu'allakât hocası Hâlis Efendi zikredilmelidir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Cemâleddîn Afgâni, Muhammed Abduh'la birlikte müslümanları Batı'nın sömürgeciliğine karşı harekete geçirmeyi hedefleyen Arapça haftalık bir gazete olan El-Urvet el-Vuskâ'yı çıkaran ve Hemedan yakınındaki Esedabad'da doğduğundan sorunun doğru cevabı d şıkkıdır.

Yeni İlm-i Kelam; Miyaru'l-Ulum; Muhtasar Felsefe-i Ula; Muhassalu'l-Kelam ve'l- Hikme İsmail Hakkı İzmirli'nin eserleridir. Eserleri arasında Urvetu'l-Vuska olmadığından sorunun doğru cevebı b şıkkıdır.

Muhammed İkbâl,zıt kutuplarında yer almalarına rağmen Niethzsche ve Mevlânâ'nın düşüncelerinden etkilenmiş, ve onların düşüncelerine eserlerinde yer vermiştir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

Afgânî, olumsuzlukları gidermek, ümmete yeni ufuklar açmak için felsefe ve kelamdan bahsediyor, fizik, usûl-i fıkıh ve tasavvuf dersleri veriyordu. Derin, tutarlı ve kuşatıcı düşünce olmadan var olmanın mümkün olmadığını çevresine sürekli izah ediyordu. Bu nedenle sorunun doğru cevabı c şıkkıdır.

Mehmed Âkif’in sağlığında yedi ayrı kitap halinde bazıları birkaç defa basılan, ölümünden sonra tek cilt olarak yayımlanan ve tamamı aruzla yazılmış 11.240 mısralık 108 manzumeden ibaret külliyatının genel adı Safahaf olduğundan sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

Afgâni, Batılı yazarların deyimiyle "politik Pan İslâmizm"in kahramanı olmuştu. Bu düşünceyi desteklemesi için Sultan Abdulhamid’in kendisine özel ilgi gösterdiği bilindiğinden sorunun doğru cevabı a şıkkıdır.

Muhammed Abduh'un biyografisini yazmış olan hemen herkes, onun hayatı boyunca İslâm toplumunda dinî ıslahatlar yapmaya çalıştığını işaretetmişlerdir. Abduh'un faaliyetlerini dikkatlice inceler ve öğretisini iyice gözden geçirirsek Mısırlı ıslahatçının gayretlerinin daha çok ahlaki reforma yönelik olduklarınıgörürüz. Abduh'a göre dinî ya da felsefi problemlerin çoğu ahlâkla ilgilidir. Abduh, bütün gayretini bu yüzden ahlakî reforma yöneltmiştir. Abdııh'ın bazı yaygın dinî inanış, âdet ve davranışlarla savaşması, adaletsizlikleri, sosyal ve politik suistimallcri alenen suçlaması, Ezher'in öğretim metotlarını değiştirmek için çabalaması sadece ve sadece İslâm toplumunun ahlâkında bir ıslahat gerçekleştirebilmek içindir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı b şıkkıdır.

Eserleri arasında tefsir bulunmamaktadır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı c şıkkıdır.

Fransa'da felsefe alanında yaptığı doktora çalışması, İsyan Ahlakı ismiyle Türkçeye çevrilen düşünür Nurettin Topçu olduğundan sorunun doğru cevabı d şıkkıdır.

"İslam'ın Vaat Ettikleri" adlı eseri Roger Garaudy yazdığından b şıkkı doğrudur.

Afgânî’nin “Peygamberlik bir sanattır.” sözü üzerine Afgânî aleyhine kampanyalarını genişlettiler. Ve nihayet Afgânî materyalizmi reddeden eserler yazmasına rağmen bir kolaycılık aracı olan dinsizlikle itham edildi.