İSLAM DÜŞÜNCE TARİHİ - Deneme Sınavı - 50

Osmanlı düşüncesi ‘teşhir’ ya da ‘kendini gösterme’ anlayışından farklı olarak, muhatabın ayrıntılı bir kavram dünyasına sahip olmasını, soyutlama faaliyeti içine girerek tek tek unsurlar arasındaki soyut ilişkileri fark etmesini gerektiren bir yapıya sahiptir. Bu nedenle sorunun doğru cevbı a şıkkıdır.

Taşköprülüzade’nin Mevzûât-ı Ulûm adlı eserinin aslı Arapça olarak Miftahu’s-Saâde ve Misbahu’s- Siyâde adıyla yazılmış ve sonra oğlu tarafından yukarıdaki başlıkla Türkçeye çevrilmiştir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

Osmanlı düşüncesi açısından mantık, usul, dini ilimler, kelam, tasavvuf, felsefe, matematik, astronomi gibi çok farklı alanlar estetik imar konusu oluşturmaktaydı. Ancak bu alanların içersinde sihir ilimleri bulunmamaktadır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

Bölünmüş (yatay) bilinç, Osmanlı’nın yenileşme çabalarında açıkça görüleceği üzere öncelikle mekan algısının değişmeye başlamasıyla ortaya çıkmıştır. Bu değişim, Batı dünyasının ya da mekanının farklı algılanması kadar, klasik düşünceyi temsil eden mekanlarla yeni düşünmeyi temsil eden mekanlar arasındaki farklılaşmayı da içerir. Artık üst mekan-alt mekan şeklinde Batı’yı aşağı görme yerine Batı, ilerleyebilmek, dönüşebilmek için temas kurulması gereken bir mekandır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı c şıkkıdır.

Taşköprülüzade’nin ilimlerin tasnifiyle ilgili eserinin adı (Mevzuatü’l-Ulûm olduğundan sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

Katip Çelebi, akli ilimlerin öğreniminin nakli ilimlerden önce gelmesi gerektiği şeklindeki düşündüğünden sorunun doğru cevabı d şıkkıdır.

Son Osmanlı düşünürlerinin zemin (mekan) kaygısı eşliğinde bir kurtuluş teolojisi yani metafizik olarak felsefeye yönelmeleri, öyle görünüyor ki, son Osmanlı Devletinde ve Türkiye Cumhuriyeti’nde İslâm düşüncesini radikalbiçimde etkilemiştir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

Gazzâlî, öncelikle filozofları eleştirmek işine, felsefeyi öğrenmekle başladı. İki yıl süren bir okuma ve bir yıl süren mütalaa sonunda önce Makâsidü’l-Felâsife adlı eserini kaleme aldı. Bu nedenle sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

İbn Rüşd, Aristoteles’i şerh eden ve onu en iyi bilen filozof olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle sorunun doğru cevabı b şıkkıdır.

Bugün Türkçede “tehâfüt” kelimesi daha çok “ tutarsızlık” terimi ile karşılanmakta; “yıkım”, “çöküntü”, “acelecilik”, “düşüncesiz sonuç”, “ istikrarsızlık”, gibi sözlük anlamlarıyla da kullanılmaktadır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı c şıkkıdır.

Gazzali’nin felsefî ve kelâmî düşünceyle tanışması, bu fikirlere ilgi duyması, hocası olan, kelamın Eş’arî ekolünün büyük üstadı İmamu’l- Harameyn Ebu’l-Meâlî el-Cuveynî (öl: 1084)’nin öğrettikleri dolayısıyladır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı d şıkkıdır.

Kindî (ö.866), Fârâbî (ö.950) ve İbn Sinâ gibi filozofların (ö.1037) felsefeyi dinle uzlaştırma çabaları, felsefenin Müslüman toplumlarda kabul görmesini sağladı. Bu nedenle tehâfüt geleneği içerisinde yer almazlar. Sorunun doğru cevabı b şıkkıdır.

Gazali ve İbn Rüşd sonrası tehâfütlerin kaleme alınmasının başlıca nedenleri arasında Dinin felsefenin amaçlarına hizmet ettirilmesi yer almadığından sorunun doğru cevabı e şıkkıdır.

Tartışılan problemler arasında İslâm dininin insan aklına ve düşünceye önem vermesi bulunmadığından sorunun doğru cevabı c şıkkıdır.

İbn Rüşd, Tehâfüt adlı eserinin sonunda, Gazzâlî hakkındaki kanaatini şöyle belirtmekte: “Bu adam (Gazzâlî), filozofları şu üç meselede küfürle itham etmiştir. Bunlardan birincisi sözünü ettiğimiz cesetlerin haşri meselesidir demektedir. Bu nedenle sorunun doğr cevabı d şıkkıdır.

Gazalinin muhatap aldığı filozofların İslâm dünyasında, hatta felsefe dünyasında en ünlü filozoflardan olmasından dolayı eleştirinin filozofların eleştirilmesinden çok felsefi eylemin eleştirisi gibi bir yanlış kabule de neden olması, felsefe adına önemli bir talihsizlik olmuştur. Bu nedenle sorunun doğru cevabı a şıkkıdır.

İbn Haldun, toplumun değişim doğasının bulunduğu ve bu değişim hallerinin bedevi-medeni, asabiyet, mülk, ümran gibi teorik kavramlar etrafında açıklanabileceği iddiasındadır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı d şıkkıdır.

Biruni, Gazneli Mahmud’un seferi sırasında Hind üzerine Tahkîk mâ li'1-Hind adlı eserini yaazmıştır. Bu nedenle sorunun doğru cevabı b şıkkıdır.

İbn Miskeveyh, tarih konusunda Tecâribü'l-ümem adlı bir eser yazmış bulunduğundan sorunun doğru cevabı b şıkkıdır.

İbn Haldun'a göre İmar dönemi devletin en yetkin noktasıdır. Fakat diğer taraftan bu dönem düşüşün de başladığı dönemdir. Bu dönemde vergiler düzenli toplanır. Asker sınıfına ve ülkenin imarına odaklanılır. Dolayısıyla sorunun doğru cevabı d şıkkıdır.