ISITMA HAVALANDIRMA VE KLİMA SİSTEMLERİNDE ENERJİ EKONOMİSİ

Gri su, lavabo, evye, duş ve diğer kaynaklardan gelen ve insan organik atığı içermeyen kirli sulardır. Gri su; ozonlama, yüzdürme, mekanik filtreleme, havalandırma ile arıtılabilir. Bazı özel durumlarda kimyasallar da kullanılmaktadır.

Küresel vanalar sızdırmazlık özelliği ve kolay açılıp kapanmaları nedeniyle tercih edilmektedir. Küresel vanalar çabuk açılıp kapanması istenen ve çok açılıp kapanması gereken yerlerde kullanılmaktadır. Küresel vanalar su vanası olarak kullanımının yanı sıra gaz vanası olarak da kullanılmaktadır.

Lejyonellanın büyüyebilmesi için en uygun sıcaklık aralığı 12-45°C arasıdır. 20°C’nin altındaki sıcaklıklarda üreme miktarı önemsizdir. Lejyonellanın ürediği en uygun sıcaklık 37°C olarak saptanmıştır. 37°C sıcaklıkta ve uygun ortamda iki saat içinde iki katına kadar çıkmaktadır. Kırk sekiz saat içinde ise lejyonella bakterilerinin sayısı tehdit edici boyuta ulaşmaktadır. 46°C sıcaklıkta lejyonella bakterisinin üremesi durmaktadır. Lejyonella bakterileri 50°C sıcaklıkta ancak birkaç saat yaşayabilmektedir, 60°C sıcaklıkta ömrü dakikalar mertebesindedir. 70°C sıcaklıkta ise yaşama şansı sıfıra yakındır.

Ultraviyole radyasyon yöntemi, sistemde bir nokta boyunca akarak yalnızca bakteriyi öldürmede etkili bir yöntemdir. Yalnızca küçük uygulamalarda ve kısa boru tesisatlarında etkilidir.

Normal musluk= 4x3x4,6=55,2

Sensörlü musluk= 4x3x0,6=7,2

Fark= 55,2-7,2=48 litre su/gün

Kullanma suyunun tüketiminin azaltılmasında en başta, daha verimli armatürlerin kullanılması gelmektedir. Daha verimli armatürden kastedilen; yeterli su debisini sağlayan, duş başlığı suyu iyi pülverize eden (pülverize etmek, bir akışkanı (suyu), çok küçük parçalar (damlalar) haline getirmek anlamına gelir), duş bataryası su sıcaklığını ve debisini kolayca kontrol imkanı veren, lavabo, evye, duş alt musluğu ise ucunda perlatör olan, salmastrası kaliteli (kapatıldığında suyu damlatmayan) olan, iyi bir yıkamaya olanak sağlarken, gereğinden fazla suyu akıtmayan bataryalardır.

Sıhhi tesisatta su basınçlandırma sistemleri ve bu sistemlerde enerji ekonomisi amacı ile alınabilecek önlemlere ilişkin aşağıdaki notlar önerilmektedir: Yüksek yapılarda, sistemi basınç kademelerine ayırarak, her kademeye özel hidrofor kullanmak daha doğrudur. Yaklaşık olarak her 35 m statik yükseklik, bir basınç alanı olmalıdır. Gereksiz yere hidrofor basıncı yükseltildiğinde; pompa verimi düşer, hidrofor pompalarındaki elektrik enerjisi tüketimi artar. Fazla enerji, sürtünmelerle kaybedilir. Ayrıca musluktan akan su debisi artar. Dolayısıyla da basınç artışı aynı zamanda gereksiz su tüketimine neden olur. İhtiyaçtan daha fazla olan basınç nedeniyle sıçrama, ses, şiddetli akış oluşur ve konfor bozulur. Borulardaki su hızı 2 m/s’nin altında olmalıdır. 3 m/s değerini geçerse aşırı akış oluşur ve gürültü- ye neden olur. Boru tesisatı ile bataryaların bakır borularının bağlantı noktaları ve bunun gibi tesisatın zayıf noktalarından kaçaklar oluşabilir. Hidrofor çıkışında basınç regülatörü kullanılmalıdır. Böylece basınç dalgalanmaları önlenir, konfor artar, tesise istenen su sabit basınçta gönderileceği için su tüketimi azalır. Kullanma suyu için yaklaşık 5 m3/h debiden sonra çok pompalı (kademeli) hidrofor kullanılmasını tavsiye edilmektedir. Azalan enerji tüketiminden olan kazanç, fiyat farkını bir veya birkaç yılda amorti eder ve kısmen yedekleme imkanı oluşur. Şehir şebekesindeki basıncı mümkün olduğunca kullanmak gerekir. Ancak çekvalflerden önce pislik ayırıcı kullanılmalıdır. Özellikle by-pass hattındaki çekvalfin arasına pislik girerse şebeke suyunun, geri kaçma riski oluşur. Büyük tesislerde değişken devirli pompalı hidrofor kullanılmalıdır. Genellikle gerekli basınç sabit kaldığından değişken devirli tek pompa kullanımı hidrofor uygulamalarında uygun değildir. Bunun için çok pompa kullanmak ve pompalardan birini değişken devirli yapmak uygundur. Basınca duyarlılığın en önemli nedenlerinden biri, soğuk su boru çaplarının küçük seçilmesidir. Su tesisatında basınç dalgalanmalarının olmaması için boru çapları, doğru ve yeteri kadar büyük seçilmiş olmalıdır

Eşit direnç uygulanamayan yerlerde termal balanslama (tesisatın her kısmında düzgün bir akış dağılımı sağlanması için yapılan uygulama) yapılabilir.

Kazanlarda kurum yapmayı önleyen pnömatik (hava basıncı ile çalışan otomasyon cihazları) yanma kontrolü yapan brülör kullanılacak olursa; dış hava ısındığında kurum yapma riski önlenir ve dış hava soğuduğunda fazla hava girişi nedeniyle gereksiz enerji kaybı önlenir.

Kolon hattı (şebekeden binaya gelen suyu bina içine dağıtan hattır) sonunda sıcaklık düşmüşse, pompalar çalışmaya başlayabilir veya zaman saati kullanarak belirli saatlerde çalışma durdurulabilir.

Temiz soğuk su tesisatlarına baktığımızda kullanılan başlıca elemanlar; borular, armatürler, su sayaçları, fittingler, temiz su depoları, havalıklar, basınç regülatörleridir.

Hidroforlar temiz soğuk su tesisatında suyun basınçlandırılması amacıyla özellikle yüksek katlı binalarda kullanılan cihazlardır. Hidrofor kullanımında basıncın seçimi ve suyun kullanıcıya ulaştırılmasını sağlayan boru çapının seçimi oldukça önemlidir. Hidroforlar sadece kullanım suyu amaçlı değil, yangın söndürme suyu, sulama suyu ve proses suyu amacıyla da kullanılmaktadır.

Lejyonella bakterinin kolonileşmesini önlemek amacıyla çeşitli yollar önerilmektedir. Bunlar; sistemin yüksek sıcaklıkta çalıştırılması, termik dezenfektasyon, bakır gümüş iyonizasyon işlemi, ozonlama, ultraviyole radyasyon yöntemi, aşırı klorlama ile filtrelemedir.

Ölçümler 1 kere el yıkama işleminde tüketilen su miktarı (litre)

Normal Musluk 4,6

Sensör Kumandalı Musluk 0,6

Tasarruf (Fark) 4,0

Genel hacimlerin lavabo musluklarında su kullanımı, 10 litre/dakika’nın altında olmalı veya otomatik musluklarda (her açıldığında belli bir miktar su akıtanlarda) su kullanımı 0,95 litre/kullanımdan daha az olmalıdır. Daha az su akıtan (2 litre/dakika veya 10 saniyede 0,4 litre) genel hacim muslukları da mevcuttur. Musluk uçlarında mutlaka perlatör (su ile havayı karıştıran cihaza verilen isim) olmalıdır.

Suyun basıncı, musluk ağzında yüksek ve değişken olmamalıdır (5 - 10 mSS akma basıncı genellikle yeterlidir.). Uygulamada aynı su sisteminde basınçlı duş başlıkları veya farklı basınçta çalışabilen duş başlıkları kullanılmamalıdır.

Yüksek yapılarda, sistemi basınç kademelerine ayırarak, her kademeye özel hidrofor kullanmak daha doğrudur. Yaklaşık olarak her 35 m statik yükseklik, bir basınç alanı olmalıdır. Gereksiz yere hidrofor basıncı yükseltildiğinde; pompa verimi düşer, hidrofor pompalarındaki elektrik enerjisi tüketimi artar. Fazla enerji, sürtünmelerle kaybedilir. Ayrıca musluktan akan su debisi artar. Dolayısıyla da basınç artışı aynı zamanda gereksiz su tüketimine neden olur. İhtiyaçtan daha fazla olan basınç nedeniyle sıçrama, ses, şiddetli akış oluşur ve konfor bozulur. Borulardaki su hızı 2 m/s’nin altında olmalıdır. 3 m/s değerini geçerse aşırı akış oluşur ve gürültüye neden olur. Boru tesisatı ile bataryaların bakır borularının bağlantı noktaları ve bunun gibi tesisatın zayıf noktalarından kaçaklar oluşabilir. Hidrofor çıkışında basınç regülatörü kullanılmalıdır. Böylece basınç dalgalanmaları önlenir, konfor artar, tesise istenen su sabit basınçta gönderileceği için su tüketimi azalır. Kullanma suyu için yaklaşık 5 m3/h debiden sonra çok pompalı (kademeli) hidrofor kullanılmasını tavsiye edilmektedir. Azalan enerji tüketiminden olan kazanç, fiyat farkını bir veya birkaç yılda amorti eder ve kısmen yedekleme imkanı oluşur. Şehir şebekesindeki basıncı mümkün olduğunca kullanmak gerekir.

Sıcak su tesisatındaki verimsizlikler; kazanlardan, boylerlerden, dağıtım ve sirkülasyon boru tesisatından, boylerdeki su sıcaklığının yüksek seçilmesinden, hidrofor sisteminin basıncının yüksek seçilmesinden, musluk ve batarya tiplerinden kaynaklanabilir.

Kendinden yoğuşmalı kazanlarla kaskad sistemi (apartman kazan dairelerinde kazan kullanımı yerine birden fazla kombi birbirine bağlanarak yüksek kapasitede ısıtma sağlayan sistemlerdir. Bu sistemde en az 2 en çok 16 adet cihaz kaskad sistemiyle bağlanabilir. Kaskad kullanımı ile enerji tüketimi daha da azalacaktır. Boylerdeki kapasite kullanımı gün içinde %0 ile %100 arasında değişir. Kaskad sistemde kazan, oluşan ihtiyaç kadar devrede olacağı için, durma kayıpları da en az olur.

İçten serpantinli boylerler genellikle optimum çözüm olarak görülmektedir. Kuruluş ve işletme maliyetleri çok daha düşüktür. Ayrıca hijyen şartlarını sağlaması ve Legionella bakterisi dezenfeksiyonuna uygun olması da küçük avantajlar olarak eklenebilir.

Sıcak su dağıtım ve sirkülasyon boruları gibi sirkülasyon pompaları da ısıl olarak izole edilmelidir. Özellikle sıva altındaki boruları izole etme alışkanlığı olmadığından, ısı kaybı oluşmakta ve korozyon nedeniyle boru çabuk delinmektedir. Kışın içinden yaklaşık 10°C su geçen borular, duvar içinde terlemeye neden olmakta ve geçtiği duvarlarda az da olsa küf oluşumuna neden olabilmektedir. Öneri; Sıva altındaki galvaniz boruların doğalgaz borularında kullanılan koruyucu bant ile sarılıp üzerine ısı yalıtımı yapılmasıdır. Aynı şekilde soğuk su boruları da terlemeye karşı izole edilmelidirler. Boylerdeki suyun içinde, eriyik halde hava ve dolayısıyla oksijen vardır. Boylerdeki su ısınınca hava ayrışır, eriyik halden gaz haline geçer. Bunun sonucunda; tesisatta tıkaçlar oluşur, musluk açıldığında su sıçrayarak, konforu bozar, su tüketimi artar ve oksijen korozyonu kısa vadede sorun oluşturur. Buna çözüm olarak; sıcak su kolonunun en üst seviyesinde, hava tüpü ve otomatik hava tahliye cihazı kullanılmalıdır. Kullanımın olmadığı anlarda boylerlerde ısınan su da kalorifer sistemindeki gibi genleşir. Tesisatta hava cepleri yoksa genleşme sonucu emniyet ventili açılır ve dışarıya su akıtılır. Bu sorunu gidermek için boylerlere de genleşme deposu monte edilmeli, emniyet ventili son güvence olarak gerekirse açılmalıdır. Kazan sisteminin bakımını ve temizliğini periyodik olarak yapmak gerekir. Sıcak su sirkülasyon pompalarında, ihtiyaç olmadığı saatlerde, pompaların çalışması durdurulmalıdır. Pompanın kontrolü için, kolon sonundan alınan sıcaklık uyarısı kullanılabilir. Kolon hattı sonunda sıcaklık düşmüşse, pompalar çalışmaya başlayabilir veya zaman saati kullanarak belirli saatlerde çalışma durdurulabilir. Boruların ısı yalıtımlarının çok iyi durumda olup olmadığı her sene kontrol edilmelidir.