SIHHİ TESİSATTA ENERJİ EKONOMİSİ

Yapıda sıhhi tesisat kavramına temiz su tesisatı ve bununla ilgili cihaz ve armatürler, temiz sıcak su tesisatı ve bununla ilgili cihazlar, kullanım suyunun hazırlanması ve ısıtılması, pis su boruları, sıhhi gereçler, yangın söndürme tesisatı, mutfak tesisatı, atık su arıtma, yüzme havuzları ve lejyoner hastalığı gibi konular girmektedir.

Ayırma vanaları genellikle tesisatın bir bölümünü diğerinden ayırmak ve su akışını düzenlemek için kullanılmaktadır. Ayırma vanaları boşaltmalı veya boşaltmasız tipte olabilmektedir. Sürgülü valfler, şiber vana olarak da anılmaktadır.

Musluklar suyun kullanma noktasında açılıp kapanmasını sağlayan elemanlardır. Soğuk su ve sıcak suda kullanılabildiği gibi karıştırma bataryası olarak da kullanılmaktadır. Klasik olarak kullanılan musluk ve bataryaların yanı sıra termostatik bataryalar ve otomatik musluklar son yıllarda yaygınlaşmaya başlamıştır.

Çekvalfler, suyun tek yönde akışını sağlayarak geri dönüşün engellenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Geri dönüşsüz valfler diye de adlandırılmaktadır. Sıhhi tesisatta kullanılan çekvalfler, suyun tesisata geri kaçmasını önleme amaçlı kullanılmaktadır.

Konut ve iş yerlerinde temiz sıcak su hazırlanabilmesi amacıyla çeşitli ısıtıcılar kullanılmaktadır. Bu ısıtıcılar merkezi ve depolu olabileceği gibi bireysel ve eşanjörlü (ani su ısıtıcılı) de olabilmektedir. Sıcak su tesisatının ve sıcak su sağlayan cihazın seçimi enerji kullanım ve tasarrufu açısında önem arz etmektedir.

Lejyoner hastalığı, lejyonella bakterisi tarafından oluşan ve ölüme kadar yol açabilen
ciddi bir zatürre hastalığıdır. Lejyonella bakterisi, nemli ve sulu ortamda yaşayıp çoğalmaktadır. En yaygın bulaşma yolu binadaki sıhhi tesisat ve klima tesisatıdır. Özellikle otel, hastane, iş merkezi ve fabrika gibi büyük kompleks yerlerde bu bakteriye rastlanmaktadır. Lejyoner hastalığının bulaşma yolu, bakteri taşıyan ve aerosol haline gelmiş su taneciklerinin solunmasıyla gerçekleşmektedir. Aerosol, katı ya da sıvı maddelerin gaz ortamı içerisinde çok küçük parçacıklar halinde bulunmasıdır. Lejyonella bakterisinin yutulduğunda bir hastalık riski oluşturduğuna ve insandan insana bulaştığına yönelik bir bulgu bulunmamaktadır. Lejyonella bakterisinin kontrolü, kullanım suyu tesisatında, suyun binaya girdiği noktadan itibaren su depoları, su ısıtıcıları, vanalar, musluk ağızları ve dağıtım borularının tüm çıkış noktalarına kadar olan bölgeyi kapsamaktadır. Mikroorganizmaların oluşumunun engellenmesi için belediye tarafından sağlanan su klorlanmaktadır.

Lejyonella bakterinin kolonileşmesini önlemek amacıyla çeşitli yollar önerilmektedir. Bunlar; sistemin yüksek sıcaklıkta çalıştırılması, termik dezenfektasyon, bakır gümüş iyonizasyon işlemi, ozonlama, ultraviyole radyasyon yöntemi, aşırı klorlama ile filtrelemedir.

Termik dezenfeksiyon metodunda; sistem sıcaklıkları 30 dakika boyunca 70°C ya da daha üstüne çıkmakta ve sıcak su, tesisattaki tüm açıklıklardan akıtılmaktadır. Herhangi bir Legionella bakterisi salgınının belirtisi olduğunda, su sıcaklıkları 70-77°C sıcaklıklara kadar yükseltilmelidir. Günümüzde bu metot, birçok kullanma suyu tesisatlarında bakterileri öldürmek amacı ile kullanılmaktadır. Tesisatlardaki büyük miktarlarda bio-film, temas süresini arttırmaktadır. Bu uygulamanın avantajı, fazla bir harcama yapılmaması ve hızlı bir şekilde uygulanmasıdır. Dezavantajı ise, kaynar su boşaltılırken büyük tesisatlarda koordinasyonun zorluğu ve kullanıcıların haşlanma riskinin olmasıdır. Legionella bakterisi riskinin aşırı olmadığı bölgelerde bu sistem, en ekonomik işletme şartlarını sağladığı için tercih edilmektedir.

Ekolojik dengelerin korunması, azalan temiz su kaynaklarına sahip çıkılması, ancak kullanım suyunun dikkatli harcanması ile mümkündür. Kullanım soğuk ve sıcak su tüketimini konforu düşürmeden azaltmak, su maliyetlerinde ciddi tasarruflar sağlayacaktır. Su tüketimini azaltarak pompalama ve ısıtma için harcanan enerjiden de ciddi tasarruflar sağlanacaktır. Suda yapılacak tasarruf, hem su maliyetlerinde hem de ısıtma ve basınçlandırma enerjisi maliyetlerinde tasarruf anlamına gelir ki birim su tasarrufu, maliyetlerde iki misli veya daha fazla azalmaya neden olur.
Burada amaç; kullanmadan tüketmeyi önlemek, konforu artırmak ve hijyen
koşullarını sağlamaktır. Bunun sonucunda ise su ve enerji tasarrufu, daha hijyenik koşullar ve en önemlisi de ekolojik dengenin korunması sağlanmış olur.

Temiz su tesisatında su tüketiminin azaltılması pek çok açıdan büyük önem taşımaktadır. Su, dünyanın en kıymetli kaynaklarından biridir. Ayrıca su, gün geçtikçe daha değerli hale gelen doğal bir kaynaktır. Dünyanın su kaynakları zaman içinde artmayacak, tam tersine tüketim artacaktır. Su kaynaklarının artmayacağı ve daha çok kirleneceği de dikkate alınırsa, su daha da kıymetli bir kaynak olacak ve değeri çok daha fazla artacaktır. Enerji maliyetlerindeki artış da (petrol, elektrik vb.) su maliyetini artıran diğer bir etkendir. Nüfus artışı ve refah düzeyinin yükselmesi, suya olan talebi artıracaktır. Ayrıca su tüketimi, sadece evsel kullanımla da sınırlı değildir. Mekanik tesisatın, endüstriyel amaçlarla, tarımsal amaçlarla büyük ölçekte su tüketimi söz konusudur. Su, tuvaletlerde kullanılan bir numaralı doğal kaynak olmakla birlikte, tek tüketim de değildir. Tuvaletlerdeki toplam tüketim, aydınlatma ve havalandırma için kullanılan elektrik enerjisi ile kağıt kullanımı dolayısıyla orman ürünleri gibi diğer doğal kaynakları da kapsamaktadır.

Öte yandan el yıkama sıklığını ve ovma süresini arttırmak, hijyen gereği yararlı olmakla birlikte, kullanım suyu tüketimini artırmaktadır. Bu durumda suyun verimli kullanılması gündeme gelmektedir. Örneğin genel tuvaletlerde sensör kumandalı musluklar kullanılabilir ve böylece önemli miktarda su tasarrufu sağlanabilir. Normal ve sensörlü muslukların her ikisinde de 8,3 litre/dakika akış olduğu kabul edilirse ve FDA tarafından tanımlanan el yıkama işlemi uygulanırsa, el yıkama başına 4 litre su tasarrufu sağlanabilir. Sensör kumandalı musluklar, kullanıcının elleri aktif bölgede olmadığı zaman çalışmayacak şekilde dizayn edilmiştir. Halbuki normal musluklarda kullanıcı ellerini ovarken önemli miktarda su harcanmaktadır. Aynı zamanda sensör kumandalı musluklara alışan kullanıcılar normal muslukları açık bırakıp gidebilmektedir.

Lavabo muslukları ve duş bataryalarında yapılacak tasarruf ve verimlilik çalışmaları mekanik tasarım önlemlerinin başında gelmektedir. Genel hacimlerin lavabo musluklarında su kullanımı, 10 litre/dakika’nın altında olmalı veya otomatik musluklarda (her açıldığında belli bir miktar su akıtanlarda) su kullanımı 0,95 litre/kullanımdan daha az olmalıdır. Daha az su akıtan (2 litre/dakika veya 10 saniyede 0,4 litre) genel hacim muslukları da mevcuttur. Musluk uçlarında mutlaka perlatör (su ile havayı karıştıran cihaza verilen isim) olmalıdır.

Miks batarya, tesisattan gelen sıcak ve soğuk suyu karıştırarak, suyu istenilen sıcaklığa getirebilen bataryalardır. Üzerinde bulunan musluklar ya da kol sayesinde sıcak su ile soğuk suyun oranı ayarlanabilir. Miks batarya kullanıldığında önlem alınmazsa soğuk su, sıcak suya veya sıcak su, soğuk suya karışabilir. Su sıcaklığında dalgalanmalar olur.

Klozet seçimi de mekanik tasarım önlemleri arasında yer almaktadır. Klozette üç özelliğe dikkat edilmelidir: Yüzey yıkama yeteneği (tam yıkama), temizleme kapasitesi (rezervuar su hacmi), rezervuar iç takımı kalitesinin rezervuara uyumu (rezervuarda su kaçağı riski olmaması).

Boylerlerin soğuk su girişine genleşme deposu monte edilmelidir. Genleşme deposu, içindeki suyu sirküle eden, hijyenik tipte olmalıdır. Türkiye’de bu alışkanlık olmadığı için emniyet ventilleri akıtmakta veya damlatmaktadır. Bu, hem emniyet açısından risk oluşturmakta, hem de su kaybına neden olmaktadır. Radyatörlere dönüş musluğu takılmalıdır. Aksi takdirde binalarda, her daire boyanırken sistemdeki su boşaltılmakta ve tekrar doldurulmaktadır. Bu şekilde çok önemli miktarlarda su tasarrufu mümkün olur.

Kurna Tipi Batarya, yalnızca sıcak su veya yalnızca soğuk su akıtan bataryalardır.
Üzerinde sadece bir vana vardır. Bu vana ile su debisi ayarlanabilir. Suyun doğrudan
duş başlığından akması su tüketimini azaltacaktır. Genel duşlarda duş başlıkları küçük seçilmelidir. Genel duşlarda ve tuvaletlerde verimli su kullanımını teşvik eden kullanım kılavuzları asılmalıdır.

Su dağıtım sistemlerinin işlevi sıcak ve soğuk suyu, binanın her yerindeki kullanım apareylerine, uygun basınç ve sıcaklıkta iletmektir. Bu sistemler aşağıdaki temel amaçları gerçekleştirmelidir:
Su dağıtım ve basınçlandırma sistemi; suyu, uygun bir hacimsel debi, minimum basınç kaybı ve maksimum akış koşulları ile en uzaktaki cihaza ulaştırmalıdır. Maksimum ve minimum basınç koşullarında, en uzaktaki ve en yakındaki cihazda gereksinimleri karşılamaya yeterli basınç aralığında su sağlanmalıdır. Çalışma sırasında sistem aşırı basınçlardan korunmalıdır. Yüksek yapılarda çok önemli olduğu bilinen basınç kayıpları en az olacak şekilde tesisatın projelendirilmesi ve uygulaması konusundaki deneyimler, en küçük yapılar ve villalar için de geçerli olmalıdır.

Sıcak su tesisatındaki verimsizlikler; kazanlardan, boylerlerden, dağıtım ve sirkülasyon boru tesisatından, boylerdeki su sıcaklığının yüksek seçilmesinden, hidrofor sisteminin basıncının yüksek seçilmesinden, musluk ve batarya tiplerinden kaynaklanabilir.

Ekonomik seçim olarak konutlarda boyler suyu sıcaklığı 45°C değerine ayarlanabilir.
Son kullanım yerlerinde ise 42°C kadar olan kullanma suyu sıcaklıklarına izin verilir.

Son yıllarda kullanım sıcak suyu için güneş enerjisi kullanımında istenilen düzeyde olmasa bile bir artış eğilimi görülmektedir. Kullanım sıcak suyunda güneş enerjisinden yararlanarak toplam ihtiyacın %90’a kadar varan kısmının karşılanabildiği durumlar bulunmaktadır. Ancak bu durum uygulama alanına, kullanılan kollektör alanına, kullanılan kollektör ve ekipman kalitesine, sistem verimine ve özellikle de uygulanan bölgeye bağlıdır. Özellikle yoğuşmalı kazan uygulamalarından sonra yoğuşmalı kazanla güneş enerjisinin birlikte kullanımına yönelik uygulamalarda bir artış ortaya çıkmıştır. Güneş enerjisinin kullanılması kullanım suyuna harcanan giderlerde ciddi azalmalar ortaya çıkarabilmektedir. Burada önemli olan güneş enerjisini verimli kullanacak sistemlerin uygulanmasıdır. Boyler kapasitesinin uygun boyutlandırılması yatırım maliyetlerinin düşürülmesinde önemli bir etken olarak ortaya çıkmaktadır.