İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

İş yerinin fiziksel koşulları ile ilgili bir diğer konu da ergonomi ile ilgilidir. Ergonomi, iş makine teçhizatının insan bedenine uyumlu bir şekilde dizayn bilimidir. Bu bilim, endüstri mühendisliğini ve bu araçları kullanan kişilerin limitleri ile fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarını buluşturan bir alandır. Örneğin, yeni keşfedilen koltuk dizaynlarını çalışanların stres altına girmeden çok daha uzun saatler oturarak çalışmalarını sağlamaktadır. Renkli ekran koruyucuları ise, bilgisayar monitörleri karşısında çalışmayı kolaylaştırmaktadır. Bu nedenle de, işletmenin işgörenlerin ergonomik koşullardan kaynaklanan her türlü stres ve gerginliklerini ortadan kaldırmak için işyerlerindeki ergonomik iyileştirmeleri yapmaları gerekmektedir (Aydın, 2004; 49-73).

İş ve çalışma zenginleştirmenin amacı aşağıdaki unsurları kapsamaktadır (Kahmi, 1997; 95). •Çalışanların iş tatminini arttırmak, •Monoton işlerden kurtulma için yeni olanaklar sağlamak, •Performansı iş tatmini ile beraber arttırmak, •İnsan ilişkilerini geliştirmek, •Yüksek standartlarda hizmet sağlamak, •Katılımlı yönetimi destekleyerek yaratıcılığı arttırmadır.

Çalışanlara sorumluluk yüklenmesi bireylerin motivasyonlarını arttırarak stresle başa çıkmalarına yardımcı olacaktır. Özellikle eğitimli, dışa dönük, zeka düzeyi yüksek bireylerde uygulanan iş zenginleştirme programları monotonluğu ortadan kaldırarak stresi yönetmelerini sağlayacaktır.

Bu tür bir stresi önleme örgütte yöneticiler ile çalışanlar arasındaki etkileşime bağlıdır. Duygusal açıdan aralarında bir iletişim kurulması yapılacak değişikliklerin çalışanlara doğru ve açık bir şekilde yansıtılması örgütlerde önemlidir. Çalışanların değişikliklere katılması, fikirlerinin dikkate alınması sağlanmalıdır. Böylece stres önlenebildiği gibi, değişikliği benimseme ve başarıya ulaşma da kolaylaşacaktır.

Sosyal desteğin stresin ortaya çıkmasını ve etkilerini çeşitli şekilde azalttığı aşağıdaki başlıklar altında özetlenebilir (Şencan, 1986; 289).
• Eğer stresli olaylar olursa sosyal destek bireyin olayı algılama biçimini değiştirecek ve algılama şiddetini hafifletecektir.
• Stres düzeyinin şiddeti potansiyel gerilim olayının bireyin rolünü değiştirme derecesine bağlıdır. Sosyal destek rol gerginliği ile gerilim yaratan olay arasındaki
ilişkiyi değiştirebilir.
• Sosyal desteklerin bireyin uyum düzeyi üzerinde doğrudan bir etkisi olabilir.

İyi bir organizasyon, yeterli iş başı eğitimi, kişilerin ne yapacaklarını gösteren görev tarifleri ve çalışanlardan zamansız bilgi istemeyi engellemeye yönelik düzenlemeler rol belirsizliğini ve kişilerarası çatışmayı önemli ölçüde azaltır.

İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok örgütsel tedbirlerde alınabilir. Bunları da aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür (Güney, 2011; 308).
• Yetki ve otorite kullanarak çatışmayı bastırma yöntemi
• Uzlaşma Yöntemi
• Kaçınma ve Bağlanma Yöntemi
• Sorun Çözme Yöntemi
• Taviz Verme Yöntemi
• Yumuşatma Yöntemi
• Önemli Amaç ve Hedefleri Belirleme Yöntemi
• Çatışma Kaynağını Yok Etme
• Çatışmaya Taraf Olanları Değiştirme
• Kaynakları Arttırma Yöntemi
• Ortak Düşman Yaratma Yöntemi
• Hakeme Gitme Yöntemi
• Cezalandırma Yöntemi
• Örgütsel İlişkileri Değiştirme Yöntemi
• Oylama Yöntemi
• Yalnız Bırakma Yöntemi
• Kura Çekme Yöntem

Gürültü, sıcaklık, nem, ışıklandırma gibi fiziksel çalışma koşullarından kaynaklanan unsurlarında stres yaratıcı etkisi bulunmaktadır. İş yerinin fiziksel koşulları ile ilgili bir diğer konu da ergonomi ile ilgilidir.

İş ve çalışma zenginleştirmenin amacı aşağıdaki unsurları kapsamaktadır (Kahmi, 1997; 95).
• Çalışanların iş tatminini arttırmak,
• Monoton işlerden kurtulma için yeni olanaklar sağlamak,
• Performansı iş tatmini ile beraber arttırmak,
• İnsan ilişkilerini geliştirmek,
• Yüksek standartlarda hizmet sağlamak,
• Katılımlı yönetimi destekleyerek yaratıcılığı arttırmadır.

Katılımlı yönetimle çalışanlar bazı stratejik kararlarda kendilerine danışılmanın verdiği özgürlüğü yaşayacaklardır. Katılım değişik şekillerde uygulanabilir. Çalışanların bazıları tecrübesizdir veya bağımlı bir kişiliğe sahiptir. Böyle bir durumda onlara yetki vermek onları daha çok strese sokabilir. Bu nedenle katılımın derecesi bireylerin ihtiyaç ve yeteneklerine göre düzenlenmelidir.

Modern örgütsel yaşamın stresörlerinden biri de değişimdir. Örgütler çalışanların bu değişme uyumlarını kolaylaştırmak için yeterli desteği vermek zorundadırlar. Bu destek örgüt yapısında ne yaptıkları işlerde değişiklikleri benimsemesine ve iş değişikliklerini kabul etmelerine yol açar. Bu durumda beklenilmeyen ve aniden meydana gelen değişikliklerin strese yol açmasını önleyecektir.

Stresle ilgili yapılan açıklamalar göstermiştir ki ortaya üç sonuç çıkmıştır. Birincisi
stres vardır, var olmaya devam edecektir ve iş ortamı özel stres kaynaklarının toplandığı
bir sosyo-teknik sistemdir. İkincisi, stresin her türlüsü zararlı değildir, üçüncüsü ise zararlı
olan stresi yaratan faktörleri kontrol altına almak gerektiğidir. İşte stres yönetimi, stresin
olumlu etkilerini bir bakıma desteklemek, olumsuz olan etkilerini ise kontrol altına almaktır.

Verilenlere göre stresin her türlüsü zararlıdır yanlış bir bilgidir bu nedenle cevap C seçeneğidir.

Örgütte karşılaşılan tüm stres faktörleri olumsuz olarak nitelendirilemez. Çünkü stresin bazı durumlarda motive edici etkisinin de olduğu bir gerçektir.

Bireyleri stresten uzak tutmaya yarayacak tedbirler olduğunu söylemek oldukça güçtür. Ancak alınan tedbirler bireyin stresle baş edebilmesine psikolojik ve fizyolojik sağlıklarının korunmasına yol açacaktır. İş yerinde daha sağlıklı, motivasyonlu ve başarılı üretken çalışmalarına destek olacaktır.

Stresle ilgili yapılan açıklamalar göstermiştir ki ortaya üç sonuç çıkmıştır. Birincisi
stres vardır, var olmaya devam edecektir ve iş ortamı özel stres kaynaklarının toplandığı
bir sosyo-teknik sistemdir. İkincisi, stresin her türlüsü zararlı değildir, üçüncüsü ise zararlı
olan stresi yaratan faktörleri kontrol altına almak gerektiğidir. İşte stres yönetimi, stresin
olumlu etkilerini bir bakıma desteklemek, olumsuz olan etkilerini ise kontrol altına almaktır.

Çalışanlar açısından istenmeyen stresi örgütsel yapının da yarattığını, özellikle örgütlerde iyi yürümeyen insan ilişkileri sisteminin, hatalı kariyer geliştirme çalışmalarının, yetersiz fiziki çevrenin önemli bir stres kaynağı olduğu söylenebilir.

Yöneticiler stres belirtilerini azaltmak için örgütlerinde yönetsel değişiklikler yapmalıdırlar.
Aksi takdirde iş gücü devir hızı işe gelmeme çalışanla arasında artabilecektir. Stres önleme programları örgütün yapısına ve örgütte belirlenebilecek stres konularına göre
uygulanabilir. Programlar üç amaçtan yola çıkılarak belirlenebilir.
1. İş stres faktörlerini teşhis etme ve belirleme
2. Stresin çalışanlar üzerindeki etkilerini belirleme
3. Stresin negatif etkileri ile başa çıkmada çalışanları desteklemektir

Çalışanlara daha fazla sorumluluk, daha anlamlı iş, daha çok özerklik ve daha çok geri bildirim sağlamak için işlerin yeniden tasarlanması stresi azaltabilir, çünkü bu faktörler çalışanlara iş ile ilgili eylemler üzerinde daha çok kontrol verirken, diğerlerine olan bağımlılığı azaltır.

Çalışan kimselerin fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozan çeşitli stres sebeplerinden önemli bir kısmı iş hayatındaki ilişkilerden ve iş yerindeki çevre şartlarından kaynaklanmaktadır.
Stres yönetimi bakımından, örgütler ve işletme yöneticileri tarafından alınacak
bazı tedbirler, işgörenlerin şikayetlerinin nispeten azalmasına ortam hazırlayabilir.

Diğer bir sağlık ile ilgili alınabilecek önlem çalışanların sağlık profillerinin çıkarılmasıdır. Örgütlerde, stresin yol açtığı bazı hastalıkların meydana gelmesini önceden önlemeye çalışmak ve çeşitli stres belirtilerini doğru bir şekilde teşhis etmek için kullanılan yaklaşıma sağlık profili adı verilmektedir.

Bireylerin karar verme yetki ve sorumluluk dağılımında dengesizlik, yöneticilerin liderlik ve yönetim tarzları, yeterli araç ve gereçlerinin olmaması, performans değerlendirme sistemlerinde adaletsizlikler vb. örgütsel yapıya ilişkin stres unsurlarının ortadan kaldırılması örgütsel stresi önleme programları açısından çok önemlidir.
Günümüzün büyük profesyonel örgütleri bürokrasinin baskın olduğu ve biçimsel yapıya aşırı bir zorlayıcı prosedürlerin getirilmesi konusunu önemsemek durumunda kalmaktadırlar.
Aşırı formal ve bürokratik yapı kişilerarası etkileşimi azaltmaktadır. Bireyleri örgüt içerisinde yabancılaşmaya yöneltmektedir. Bu bağlamda yöneticiler örgütsel işleyişi planlarken yapıyı merkeziyetten uzak katılımı destekleyici, ortak karar vermeyi özendirici, ast üst arası iletişim engellerini yok edici bir örgüt yapısı geliştirilirse, yalnızlık, desteksizlik ve aşırı
işbölümünün yarattığı olumsuz stres engellenebilecektir.