İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

Stresle ilgili yapılan açıklamalar göstermiştir ki ortaya üç sonuç çıkmıştır. Birincisi stres vardır, var olmaya devam edecektir ve iş ortamı özel stres kaynaklarının toplandığı bir sosyo-teknik sistemdir. İkincisi, stresin her türlüsü zararlı değildir, üçüncüsü ise zararlı olan stresi yaratan faktörleri kontrol altına almak gerektiğidir. Bireyleri stresten uzak tutmaya yarayacak tedbirler olduğunu söylemek oldukça güçtür. Ancak alınan tedbirler bireyin stresle baş edebilmesine psikolojik ve fizyolojik sağlıklarının korunmasına yol açacaktır. 

Doğru cevap B seçeneğidir.

Hızlı değişen iş çevresinde stresle başa çıkma yöntemlerini uygulamak çok zordur. Bu bağlamda eğitim ve bilgili iş gücü ile stresin nasıl yönetilebileceği konusunda yönetime yardımcı olmak gerekir. Amaçlara göre genel anlamda programlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir. Bunlar;

İşlerin yeniden tasarımı
• Çalışma şartlarının iyileştirilmesi
• Sağlık programları
• Örgütsel yapıya ilişkin düzenlemeler
• Zaman yönetimi
• Sosyal destek
• Amaç belirleme faaliyetleri
• Rol analizleri ve sınıflandırılması
• Stres yönetimi eğitimi
• Çatışmayı azaltma
• Fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi
• İş zenginleştirme programları
• Katılımlı yönetim
• Duygusal iklimi kontrol

Doğru cevap C seçeneğidir.

Örgütsel önerilerden biri sağlık programları ile stresi önlemektir. Bu uygulamalar insanlara sigarayı bırakmada, kontrollü alkol kullanımında kilo vermede, düzenli beslenme ve egzersiz programı geliştirmede yardımcı olacak çalıştaylar sunarlar; bunlar çalışanların toplam fiziksel ve zihni durumlarına odaklanır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sağlık profili birinci aşamada, çalışanın kişisel alışkanlıklarını, ailesinin tıbbi geçmişini, kan basıncı ve kolestrol seviyesi gibi çeşitli bilgileri sorgulayan bir ankete dayanılarak yapılmaya başlanır. İkinci aşamada ise, ilgili kişi iyi bir fiziki muayeneye tabi tutularak elde edilen bilgi ve bulgular, bu profile kayıt edilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yöneticiler örgütsel işleyişi planlarken yapıyı merkeziyetten uzak katılımı destekleyici, ortak karar vermeyi özendirici, ast üst arası iletişim engellerini yok edici bir örgüt yapısı geliştirilirse, yalnızlık, desteksizlik ve aşırı iş bölümünün yarattığı olumsuz stres engellenebilecektir. Doğru cevap B seçeneğidir.

A tipi yöneticiler için zaman baskılarını azaltmaya yönelik önerilerde bulunmuşlardır. Bu öneriler büyük ölçüde bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterirler.
Başlıcaları şu şekilde sıralanabilir:
• Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama,
• İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma,
• Tatil ve boş zamanları saate göre planlama,
• Bir zamanda bir işle ilgilenme,
• Başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek

Doğru cevap A seçeneğidir.

İş yerlerinde bugün ekonomik araçların sağlamış oldukları motivasyonun tek başına yeterli olmadığı söylenebilir. Psiko-sosyal araçlarda artık motivasyon için önemlidir. Sosyal destekte, motivasyon arttırıcı dolayısı ile stresi azaltıcı psiko sosyal araçlar arasında yer almaktadır. İşyerlerinde kurulan yakın arkadaş ilişkileri, aile toplantıları, belirli derneklere olan üyelikler, komşuluk ilişkileri sosyal destek sağlamaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Rol Analizleri ve Sınıflandırılması: Örgütlerde stres yaratan unsurlardan birisi de bireylerin kişilikleri ile uygun mesleklerde çalışmamalarıdır. Örneğin spora yatkın olmayan bireyin sporun herhangi bir alanında çalışması ya da özel becerileri olmayan birinin halkla ilişkilerde çalışması gibi. Bu bağlamda iş yerlerinde kişilerin zihinsel ve fiziksel yeteneklerine göre yerleştirmek stresi azaltmada
etkili olabilecektir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok örgütsel tedbirlerde alınabilir. Bunları da aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür: 

Yetki ve otorite kullanarak çatışmayı bastırma yöntemi
• Uzlaşma Yöntemi
• Kaçınma ve Bağlanma Yöntemi
• Sorun Çözme Yöntemi
• Taviz Verme Yöntemi
• Yumuşatma Yöntemi
• Önemli Amaç ve Hedefleri Belirleme Yöntemi
• Çatışma Kaynağını Yok Etme
• Çatışmaya Taraf Olanları Değiştirme
• Kaynakları Arttırma Yöntemi
• Ortak Düşman Yaratma Yöntemi
• Hakeme Gitme Yöntemi
• Cezalandırma Yöntemi
• Örgütsel İlişkileri Değiştirme Yöntemi
• Oylama Yöntemi
• Yalnız Bırakma Yöntemi
• Kura Çekme Yöntemi
• Çekilme Yöntemi

Doğru cevap B seçeneğidir.

İş yerinin fiziksel koşulları ile ilgili bir diğer konu da ergonomi ile ilgilidir. Ergonomi, iş makine teçhizatının insan bedenine uyumlu bir şekilde dizayn bilimidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hızlı değişen iş çevresinde stresle başa çıkma yöntemlerini uygulamak çok zordur. Bu bağlamda eğitim ve bilgili iş gücü ile stresin nasıl yönetilebileceği konusunda yönetime yardımcı olmak gerekir. Amaçlara göre genel anlamda programlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir. Bunlar;
• İşlerin yeniden tasarımı
• Çalışma şartlarının iyileştirilmesi
• Sağlık programları
• Örgütsel yapıya ilişkin düzenlemeler
• Zaman yönetimi
• Sosyal destek
• Amaç belirleme faaliyetleri
• Rol analizleri ve sınıflandırılması
• Stres yönetimi eğitimi
• Çatışmayı azaltma
• Fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi
• İş zenginleştirme programları
• Katılımlı yönetim
• Duygusal iklimi kontrol

Yönetici ve stres konusunda yapılan çalışmalara göre çeşitli kişilik yapıları içinde zaman baskısını en fazla hisseden yöneticiler A tipi yöneticilerdir. Friedman ve diğer uzmanlar A tipi yöneticiler için zaman baskılarını azaltmaya yönelik önerilerde bulunmuşlardır. Bu öneriler büyük ölçüde bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterirler (Şencan, 1986; 278).
Başlıcaları şu şekilde sıralanabilir:
• Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama,
• İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma,
• Tatil ve boş zamanları saate göre planlama,
• Bir zamanda bir işle ilgilenme,
• Başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek.

Araştırmalar rol belirsizliği ve rol çatışmalarının da kayıtsızlık, öfkelenme, tatminsizlik, sorumluluğu başkalarına yükleme gibi bazı problemlere yol açtığını göstermiştir. Bu gibi olumsuz sonuçların önlenebilmesi için çalışanların rolünü açık bir şekilde tanımlaması gerekmektedir, rol belirsizliğinin kaygı uyandıran diğer bir yönü de yönetimden yeterince destek alınamamasıdır .

İşlerin Yeniden Tasarımı: Çalışanlara daha fazla sorumluluk, daha anlamlı iş, daha çok özerklik ve daha çok geri bildirim sağlamak için amaçlanan bu program stresi azaltabilir, çünkü bu faktörler çalışanlara iş ile ilgili eylemler üzerinde daha çok kontrol verirken, diğerlerine olan bağımlılığı azaltır. Gelişme ihtiyacı düşük olan bireyler için en doğru iş tasarımı, az sorumluluk ve ileri uzmanlaşmadır. Eğer bireyler yapıyı ve rutini tercih ediyorlarsa yetenek çeşitliliğini azaltmak belirsizlikleri ve stres düzeyini azaltacaktır (Robbins ve Judge, 2012; 616).

Çalışma Şartlarının İyileştirilmesi: Çalışan kimselerin fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozan çeşitli stres sebeplerinden önemli bir kısmı iş hayatındaki ilişkilerden ve iş yerindeki çevre şartlarından kaynaklanmaktadır. Stres yönetimi bakımından, örgütler ve işletme yöneticileri tarafından alınacak bazı tedbirler, iş görenlerin şikayetlerinin nispeten azalmasına ortam hazırlayabilir. Bu konuda yöneticilerin temel yaklaşımı, öncelikle çalışanların en fazla şikayetçi oldukları ve tatminsizlik duydukları hususları tespit etmek olmalıdır. Çalışanlar tarafından belirtiler şikâyet ve hoşnutsuzluklar, şiddet ve önem derecesine göre sıralanarak, bunlar içerisinde çözümlenmesi mümkün olanlar belirli bir çözüme kavuşturulmalıdır. Bu bakımdan şikayetlere önem verilmesi, bunların ortaya çıkarılarak belirli bir sonuca ulaştırılması, işyerindeki gerginlikleri azaltma yönünde önemli bir adımdır (Eroğlu, 2009; 513).

Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama, İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma, tatil ve boş zamanları saate göre planlama,bir zamanda bir işle ilgilenme,başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek. Bu tedbirler bireyleri rahatlatacak gerginliği azaltacak ve bireylerin kendileri ile ilgili bir şeyler yapmalarına olanak sağlayacaktır.

İş yerlerinde bugün ekonomik araçların sağlamış oldukları motivasyonun tek başına yeterli olmadığı söylenebilir. Psiko-sosyal araçlarda artık motivasyon için önemlidir. Sosyal destekte, motivasyon arttırıcı dolayısı ile stresi azaltıcı psiko sosyal araçlar arasında yer almaktadır. İşyerlerinde kurulan yakın arkadaş ilişkileri, aile toplantıları, belirli derneklere olan üyelikler, komşuluk ilişkileri sosyal destek sağlamaktadır.

Rol Analizleri ve Sınıflandırılması Örgütlerde stres yaratan unsurlardan birisi de bireylerin kişilikleri ile uygun mesleklerde çalışmamalarıdır. Örneğin spora yatkın olmayan bireyin sporun herhangi bir alanında çalışması ya da özel becerileri olmayan birinin halkla ilişkilerde çalışması gibi. Bu bağlamda iş yerlerinde kişilerin zihinsel ve fiziksel yeteneklerine göre yerleştirmek stresi azaltmada etkili olabilecektir.

Stres yönetimi eğitimi bireylerin stresle başa çıkma yollarını öğretme eğitimidir. Bu eğitimde çalışanlardan bir gruba onların yaptıkları işin içeriğine bağlı olarak yaygın ve kapsamlı bir eğitim programı verilir. Ayrıca bireylere stresin psikolojik ve fizyolojik sonuçlarını nasıl azaltacakları öğretilir. Bunlar daha çok rahatlama egzersizleri biyolojik geri besleme (biofeed-back) yöntemi, nefes alma egzersizleridir.

Mesleksel stresi azaltmada en popüler yaklaşımlardan biri çok yoğun baskı altında olan çalışanlara yapılan psikoterapi veya bireysel rehberlik hizmetleridir (Reynolds ve Sharpo, 1991).

İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok örgütsel tedbirlerde alınabilir. Bunları da şu başlıklar altında toplamak mümkündür (Güney, 2011; 308). •Yetki ve otorite kullanarak çatışmayı bastırma yöntemi •Uzlaşma Yöntemi •Kaçınma ve Bağlanma Yöntemi •Sorun Çözme Yöntemi •Taviz Verme Yöntemi •Yumuşatma Yöntemi •Önemli Amaç ve Hedefleri Belirleme Yöntemi •Çatışma Kaynağını Yok Etme •Çatışmaya Taraf Olanları Değiştirme •Kaynakları Arttırma Yöntemi •Ortak Düşman Yaratma Yöntemi •Hakeme Gitme Yöntemi •Cezalandırma Yöntemi •Örgütsel İlişkileri Değiştirme Yöntemi •Oylama Yöntemi •Yalnız Bırakma Yöntemi •Kura Çekme Yöntemi •Çekilme Yöntemi