İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

Stresin bireyler üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmada kullanılacak yöntemler bireysel ve örgütsel olmak üzere iki grupta incelenmektedir. Stresi önlemede uygulanılan bireysel yöntemlerden bazıları şu şekilde sıralanabilir.

• Dinlenme ve meditasyon

• Biyolojik geri beslenme

• Düzenli tatil ve sağlık kontrolü

• Düzenli spor

• Dengeli besleme

• Hobiler bulma

• Kendini eğitme ve geliştirme

• Kendini tanıma ve anlama

ÖRGÜTSEL SEViYEDE STRESi ÖNLEYiCi YÖNETiM

Görev ve Fiziksel Talepler

• Görevlerin Yeniden Dizaynı

• Katılımlı Yönetim

• Esnek İş Programları

• Kariyer Gelişimi

• Fiziksel ortamın Düzenlenmesi

Rol ve Kişisel Talepler

• Rol Analiz Teknikleri

• Yol-Amaç Programları

• Sosyal Destek

• Grup Çalışması

Örgütsel süreçler başlığı altında örgüt içi stres kaynakları olarak;

Rol belirsizliği ve çatışması ise örgütsel yapı ve dizayn başlığı altında yer almaktadır.

Çatışma, insan yapısında varolan saldırgan içgüdülerle ortaya çıkan bir süreçtir.

Yerleşmiş Stresin Sonuçları

B Tipi Kişilik

• Zamana bağımlı olmayan

• Sabırlı

• Kendini övmeyen

• Kazanmak için değil zevk için oynayan

• Suçluluk duymadan dinlenebilen

• Yumuşak tavırlı

• Zamanlı, limitli çalışmayan

• Aceleci olmayan

Çalışma Koşulları

• Kalabalık Çalışma Alanları

• Gürültülü, Aşırı Sıcak veya Soğuk Ortam

• Hava Kirliliği

• Kötü Koku

• Tehlikeli Çalışma Koşulları

• Kötü Işıklandırma

• Fiziksel ve Zihinsel Baskı

• Zehirli ve Radyosyonlu Ortam

Aşırı stres durumunda mide ve sindirim siteminde problemler ortaya çıkmaktadır. İştahsızlık, mide bulantısı, karın ağrıları, bağırsak bozukluğu gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır.

Engellenme; bir canlının fizyolojik ya da toplumsal bir gereksiniminin doyurulmasını önleyen bir durum ya da eylemle karşı karşıya kalmasıdır. Engellenme bireysel ve çevresel engellenme olarak iki başlık altında incelenebilir. Bireysel engellenme, bireyin bir amaca ulaşmasına engel olan faktörlerin bireyin kendisinden kaynaklanmasıdır. Örneğin dersine çalışmayan bir bireyin başarılı olmaması, yeteneği olmayan bireyin spor müsabakalarında yenilmesi ya da gözü bozuk bireyin sağlık raporu alamadığı için subay olamaması gibi engeller, bireysel engellerdir. Bu örnekler çoğaltılabilir. Bireyin, fiziksel ya da zihinsel yetersizliği eğer bir amacına ulaşmayı engelliyorsa bu durum strese neden olabilir. İkinci tür engellenme ise çevresel engellenmedir. Bu durumda ise bireyin bir amaca ulaşmasına engel olan faktörler bireyin dışında gerçekleşmektedir. Örneğin referansı olmadığı gerekçesi ile bireyin işe alınamaması, parasızlık nedeni ile evlenememesi, işi ile evinin mesafesinin uzak olması nedeni ile işe geç kalması, trafik sıkışıklığı nedeni ile randevusuna yetişmemesi gibi durumlar çevresel engellerdir. Örneklerde de görüldüğü gibi kişinin müdahale edemediği engeller, bireylerde daha çok stres yaratır. Doğru cevap C'dir.

Stres, kişi üzerinde aşırı fizyolojik ve psikolojik talepler yaratan bir uyarıcıya karşı, o kişinin uyum sağlayabilme tepkisi olarak tanımlanmaktadır. Stres, basit bir endişe hâli değildir. Çünkü endişe hâlinin psikolojik ve fizyolojik sonuçları vardır. Stres endişeye neden olabilir, onu tetikleyebilir, ancak ikisi aynı şey değildir. Stres basit bir sinirsel gerginlik olarak algılanmamalıdır. Endişede olduğu gibi stres sonucunda da sinirsel bir gerginlik yaşanabilir. Ancak ikisi aynı şey değildir. Bazı kişiler stresi göz önünde yaşarlar, bazıları ise onu bilinçaltında tutar ve sinirsel bir gerginlik göstermezler. Stres muhakkak kötü, bireye zarar veren ve kaçınılması gereken bir şey de değildir. Belli bir düzeye kadar olan stres, bireyi hedefine odaklar, motivasyonunu yükseltir. Bireylerin yaşamlarındaki stres faktörleri ise çevresel, örgütsel ve kişiseldir. Bireysel farklılıklar da strese sebep verebilir. Doğru cevap A'dır.

Çatışma; birbiriyle uyuşmayan iki veya daha fazla güdünün aynı anda bireyi etkilediği durumlarda ortaya çıkar. Çatışma kavramı, birbirine ait veya çelişkili şekilde gelişen her türlü karşılıklı etkileşim hâllerini ifade etmektedir. Örneğin ders çalışması gerektiği bilincinde olan bir öğrencinin ders çalışmak ile arkadaşları ile gezmek arasında kalması durumunda ortaya çıkan durum ya da amirinden etik dışı istek gelen çalışanın, bu isteği yerine getirmekle getirmemek arasında kalması gibi bir durum çatışma olarak düşünülebilir. Doğru cevap E'dir.

Örgütsel yapı ve dizayndan kaynaklanan stres faktörlerinden biri rol çatışmasıdır. Rol çatışması iş yerlerinde sık sık karşılaşılan ve çok farklı biçimlerde ortaya çıkan sorunlardan biridir. Rol çatışması, genelde kişilerin birbirinden farklı ve tutarsız görevleri nedeniyle baskı altında kalmaları sonucunda meydana gelir. Rol çatışmaları, işletme içinde ortaya çıkabileceği gibi işletme dışında da meydana gelebilir. Rol çatışması, çalışanların kişisel kapasitesi veya değerleri ile istenen iş talepleri arasında eşitsizlik varsa ortaya çıkabilir. Rol çatışması ve rol belirsizliğinin büyük işletmelerde önemli bir stres kaynağı oluşturduğu belirtilmiştir. Araştırmacılar rol çatışmasının iç çatışmalara yol açtığını, kişiler arası gerilimlerin yükselmesine neden olduğunu, iş tatmininin düştüğünü, kişinin kendisine ve örgüte olan güveninin azaldığını saptamışlardır. Doğru cevap D'dir.

Fiziksel çevre stressörleri, daha çok mavi yakalıların çalıştığı mesleklerde problem olarak görüldüğü için mavi yakalıların stressörleri olarak bilinmektedir. İşin fiziksel çevre şartlarını oluşturan hava koşulları, aydınlatma, ışıklandırma, gürültü, aşırı sıcak veya soğuk ortam, kötü koku, hava kirliliği, tehlikeli çalışma koşulları, zehirli ve radyosyonlu ortam gibi unsurların çalışanların sağlığı üzerindeki etkileri pek çok araştırmaya konu olmuştur. Gerçekten de kişilerin içinde yaşadıkları ortam, onların fizyolojik ve psikolojik durumlarını etkileyebilecektir. Bu durumda belirtilenler arasında fiziksel çevre stressörlerinden en fazla etkilenen meslek dalı madencilerdir. Doğru cevap D'dir.

Stres kaynağıyla karşılaşma ve onunla başa çıkma süreçlerini anlamak amacıyla genel uyum sendromu adı verilen bir mekanizma ortaya atılmıştır. Genel Uyum Sendromu’na (GUS) göre alarm aşamasında bireyin stresi yaşamaya başlamasıyla birlikte fizyolojik değişimler bedeni uyarır, adrenalin ile kan basıncı yükselir, kaslar gerilir. Bir sonraki aşama; direnme aşamasıdır. Bu aşama bireyin strese kaşı koyma düzeyi aşamasıdır. Direnme aşamasında farklı fiziksel, psikolojik ve biyolojik tepkiler, bireyin strese kaşı koyma biçimini yansıtır. Son aşama ise tükenme aşamasıdır. Bu aşama gerçekte strese yenik düşme aşamasıdır. Stres unsurları bireylerin fiziksel ve psikolojik enerjilerini tüketebilirler. Bundan sonra bireylerde psikolojik, fizyolojik ve davranışsal hastalıklar ortaya çıkar. Doğru cevap B'dir.

Stresin en temel psikolojik sonuçlarından biri uyku problemleridir. Uykusuzluk, uyku-uyanıklık hâli, aşırı uyuma isteği olmak üzere üç şekilde karşımıza çıkabilir. Bir diğeri ise psikolojik yorgunluktur (dinlenmeye rağmen kesilmeyen yorgunluk durumu). Fizyolojik yorgunluk dinlenince kesilir ancak psikolojik yorgunluk bireyin düşüncesinde var olan olumsuzluklar, endişeler, kuşkulardır. Diğer psikolojik sonuçlar tükenme, yabancılaşma, depresyon, içinde boşluk hissetme, kin tutma, hayatın anlamının kaybolmasıdır. (Tükenme; bir bireyin çok fazla baskı ve az tatmin duyduğunda ortaya çıkan bitkinlik ve bezginlik duygusudur. Yabancılaşma; çalışanından yöneticisine, çalışma koşullarından teknolojik koşullara bağlı olarak önce toplum genelinde daha çok da bireyleri etkileyen sosyal ve psikolojik bir kavramdır.) Migren ise stresin fizyolojik sonuçlarından biridir. Doğru cevap E'dir.

Stresi önlemede uygulanılan bireysel yöntemlerden bazıları şu şekilde sıralanabilir: Dinlenme ve meditasyon, biyolojik geri beslenme, düzenli tatil ve sağlık kontrolü, düzenli spor, dengeli besleme, hobiler bulma, kendini eğitme ve geliştirme, kendini tanıma ve anlama. Örgütsel önlemler ise katılımlı yönetim, amaç belirleme programları, rol analizi ve sınıf­landırması, zaman yönetimi, sosyal destek, duygusal iklimi kontrol ve stres yönetimi eğitimi olarak sınıf­landırılabilir. Doğru cevap B'dir.

Duygusal İklimi Kontrol: Modern örgütsel yaşamın stressörlerinden biri de değişimdir. Örgütler, çalışanların değişime uyumlarını kolaylaştırmak için yeterli desteği vermek zorundadırlar. Bu destek, örgüt yapısında ve yaptıkları işlerde değişiklikleri benimsemelerine ve iş değişikliklerini kabul etmelerine yol açar. Bu durum da beklenilmeyen ve aniden meydana gelen değişikliklerin strese yol açmasını önleyecektir. Bu tür stresi önleme örgütte yöneticiler ile çalışanlar arasındaki etkileşime bağlıdır. Duygusal açıdan aralarında bir iletişim kurulması, yapılacak değişikliklerin çalışanlara doğru ve açık bir şekilde yansıtılması örgütlerde önemlidir. Çalışanların değişikliklere katılmaları, fikirlerinin dikkate alınması sağlanmalıdır. Böylece stres önlenebildiği gibi değişikliği benimseme ve başarıya ulaşma da kolaylaşacaktır. Doğru cevap A'dır.

Kişi üzerinde aşırı fizyolojik ve psikolojik talepler yaratan bir uyarıcıya karşı, o kişinin uyum sağlayabilme tepkisine stres adı verilir.

Rolle ilgili talepler, genel stres modeline göre potansiyel kaynaklar içinde örgütsel faktörler kapsamında yer alır.