İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

Soruda verilen maddeler adrenalin hormonunun genel etkileridir.

a, b, ve c maddeleri biyolojik kuramlara örnektir.

Soruda verilen yaklaşımlar psikolojik kuramlara aittir.

Soruda verilen maddeler adrenalin hormonuna aittir.

Soruda verilen faktörler strese sebep olan dışsal faktörlerdir.

Organizmaya ait genetik olarak ebevynden aktarılan özellikler bütünüdür.

Dışsal faktörler: Bu kavram daha çok değişken çevresel etmenlerin tanımlanmasında kullanılır.
a. İklim koşulları
b. Organizmanın bedensel aktivitesini etkileyen çeşitli faktörler
c. Organizmanın yaşamını sürdürdüğü fiziksel ortam
d. Organizmanın yaşamını sürdürdüğü sosyallik

1. Biyolojik kuramlar:
a.Genel adaptasyon sendromu
b.Genetik yapısal kuramlar
c.Kalıtım – çevre etkileşimi modeli
2. Psikolojik kuramlar:
a.Psikodinamik kuram
b.Öğrenme modeli
c.Bilişsel model
3. Sosyal kuramlar:
a.Çatışma kuramı
4. Sistem yaklaşımları:
a.Bütüncül sağlık modeli
b.Psikosomatik kuram
c.Canlı sistemler yaklaşımı
5. Diğer:
a.Evrim kuramı
b.Yaşam değişimi kuramı
c.Çevresel stres kuramı

Distres: Organizmanın hoşuna gitmeyen, organizmayı zorda bırakan, gerginlik oluşmasına neden olan etmenlerin oluşturduğu strese bu ismi vermiştir. Bu bö- lümde ve bu kitapta sözü edilen stres türü distrestir. Doğru cevap C'dir.

Psişik faktörler: Organizmanın ruhsal yapısı ile ilgilidir. Motivasyon, stres etmenini tanımlama, anlama ve bu etmenle başa çıkmaya karşı olan istek, stres etmenine verilen yanıtın düzey ve niteliğini belirler. Doğru cevap D'dir.

Stres kavramını canlı organizma için ilk olarak Canon kullanmıştır. Canon stresin canlı organizmanın içsel dengesinin dışsal güçlerce bozulması sonucunda oluştuğunu belirtmiş, ‘savaş ya da kaç tepkisi’ çerçevesinde değerlendirmiştir.

Günümüzdeki anlamıyla stres kavramını tıp ve psikoloji literatüründe ilk olarak Selye kullanmıştır. 1950’lere kadar stres, organizmada fizyolojik ve fizyopatolojik değişiklikler yapan uyaran olarak kabul edilmekteydi. 1952’de Kanadalı fizyolog Selye, stresi uyaranlara karşı organizmanın verdiği yanıt olarak tarif etti.

Günlük dilde stres birçok anlamda kullanılabilmektedir. Aşağıda bu kullanımlara örnekler verilmiştir;

1. Strese neden olan etmenlerin tanımlandığı durumlar: Örneğin; tıp fakültesinde öğrenim gören öğrencinin ‘çok stresli bir bölümde okuyorum’ şeklindeki ifadesinde tıp fakültesinde öğrenim görmek gibi bir stres etmenini tanımlamak için stres kavramını kullanması.

Stres kavramının tanımı ile ilgili olarak şimdiye kadar literatürde biriken bilgilere göz atıldığında, stres kavramına günümüze kadar dört farklı tanımlama getirilmiştir;

Öğrenme kuramcıları tarafından geliştirilen ve stres kavramını ‘stres etmeni çerçevesinde değerlendiren ve yalnızca bir uyaran olarak ele alan’ tanım.

Sosyal stresörler: Kişi ile çevre/toplum arasındaki etkileşimde ortaya çıkan stresörlerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur.

a. Ekonomik çalkantılar.

b. Politik çatışmalar.

c. Aile içi çatışmalar.

Selye stresi ikiye ayırmıştır;

1. Eustres (Östres): Organizmanın zarar görmediği hatta hoşuna giden ya da haz duymasına yol açan strese bu ismi vermiştir.

2. Distres: Organizmanın hoşuna gitmeyen, organizmayı zorda bırakan, gerginlik oluşmasına neden olan etmenlerin oluşturduğu strese bu ismi vermiştir.

1. İçsel faktörler: Bu faktörler kişiye özgüdür. Aşağıda bazı örnekler sıralanmıştır.

a. Kalıtımsal: Organizmaya ait genetik olarak ebevynden aktarılan özellikler bütünüdür. Kalıtımsal özellikler özellikle kimilerinin huy, kimilerinin mizaç alarak adlandırdığı ve insan kişiliğinin çekirdeğini oluşturan özellikleri belirlediği bilinmektedir.

Stres yanıtını açıklayan kuramlar; biyolojik kuramlar, psikolojik kuramlar, sosyal kuramlar, sistem yaklaşımları ve diğer kuramlar olarak sıralanabilir.

1. Biyolojik kuramlar:

a.Genel adaptasyon sendromu

b.Genetik yapısal kuramlar

c.Kalıtım – çevre etkileşimi modeli

Selye, genel adaptasyon sendromunu üç döneme ayırmıştır. Genel adaptasoyon sendromunu şematik hali şekil 1’ de verilmiştir. Bu üç dönem, alarm dönemi, direnme dönemi ve tükenme evrelerinden ibarettir.

Alarm evresi : Bu dönem organizmanın stres etmeni ile ilk karşılaştığı dönemdir ve ‘savaş ya da kaç’ tepkisine benzer.

Stres etmeni ile karşılaşan organizma yukarıda da anlatıldığı gibi hipotalamus – hipofiz – böbrek üstü sistemini harekete geçirir. Peki bu sistemin harekete geçmesi bedeni savaşmaya ya da kaçmaya nasıl hazırlar?

1. Solunum hızı ve derinliği artar: Solunum hızı ve derinliğinin artması sonucunda organizma daha fazla oksijen almış olur. Alınan bu oksijen özellikle kasların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyladır