İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

Bilimsel literatürde stres kavramının kullanımı 17. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Stres ile ilgili tanımların ortak özellikleri aşağıda sıralanmıştır;
1. Stres, kişi ve dış çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur.
2. Streste, bir tehlike/tehdit söz konusudur. Bu tehlikenin önemi kişinin değerlendirmesine bağlıdır.
3. Stres, organizmanın sadece bir bölümünü değil tümünü etkiler.
4. Stres, kontrol edilebilir bir tepki değildir. Yani stres nedeniyle meydana gelen fizyolojik değişiklikler kişinin kendi iradesiyle başlatılıp yine kendi iradesiyle durdurulamaz.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Sosyal stresörler: Kişi ile çevre/toplum arasındaki etkileşimde ortaya çıkan stresörlerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur.
a. Ekonomik çalkantılar.
b. Politik çatışmalar.
c. Aile içi çatışmalar.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Psişik faktörler: Organizmanın ruhsal yapısı ile ilgilidir.
a. Motivasyon: Stres etmenini tanımlama, anlama ve bu etmenle başa çıkmaya karşı olan istek, stres etmenine verilen yanıtın düzey ve niteliğini belirler.
b. Deneyim: Geçmiş deneyimlerin yeni ortaya çıkan bir durumla başedebilme, bu durumla ilgili neler yapılabileceğini bilebilme gücü konusunda önemli katkıları vardır. Yeterince deneyimili olan bir kişi ile çeşitli nedenlerle deneyimsiz olan bir kişi arasında stres etmenine verilen yanıt açısından farklılıklar vardır.
c. Kişilik özellikleri: Kişilik, sosyalliğin içindeki insanı tek ve biricik kılan, insanın kendisini ifade ediş biçimini, ilişki kurma tarzını belirleyen, çevresel faktörlere uyum yapabilmesini sağlayan psikolojik ve fizyolojik sistemlerin dinamik ve açık örgütlenmiş halidir. Süreklilik kazanmış algılama, duygu, düşünce, tutum ve davranışların bütünüdür. Kişiliğin daha çok kalıtımsal yönü olan huy veya mizaç olarak adlandırılan kısmı yaşamın ilk 2-3 yılında otururken, sonradan psikososyal gelişim sürecinde çevre ile etkileşim sonucunda şekillenen kısmı olan karakter kısmı ise uzun yıllar sonra şekillenir. Mizaça, içsel faktörler kısmında değinilmişti. Karakter ise değişebilme potansiyeli bakımından psişik faktörler başlığı altına alınmıştır. İnsanın kişiliğinde baskın olan özellikler stres etmenine verilen yanıt üzerinde etkilidir. Utangaç olan bir kişi ile atılgan, girişken olan dışa dönük bir kişinin aynı stres etmenine vereceği yanıtlar farklılıklar barındıracaktır. Yine şüpheci, kılı kırk yaran bir kişi ile daha önemli noktalara odaklanma yanlısı bir kişi arasında farklıklar olacaktır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Direnç evresi: Eğer alarm evresindeki yanıtların ortaya çıkmasına neden olan stres etmeni organizmayı öldürecek kadar güçlü değilse veya organizma stres etmeninin gücünden bağımsız bir şekilde başedebilmeyi başaramamışsa verilen yanıtta direnç evresine geçilmiş olur. Alarm evresinde yukarıda söz edildiği gibi çeşitli yapıların çözülmesi/yıkılması süreci gözlenirken, direnç evresi bu açıdan yapıcıdır (anabolik). Doğru cevap B şıkkıdır.

Direnç evresinin nasıl sonuçlanacağı aşağıdaki etmenlere bağlıdır;
a.Stres etmeninin gücü.
b.Organizmanın uyum yapabilme yeteneği ve kapasitesi.
c.Organizmanın başedebilmek için kullandığı bedensel ve ruhsal enerjinin düzeyi.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Aşağıda başlıklar altında hangi kurmaların bulunduğu sıralanmaktadır. 
1. Biyolojik kuramlar:
a.Genel adaptasyon sendromu
b.Genetik yapısal kuramlar
c.Kalıtım – çevre etkileşimi modeli
2. Psikolojik kuramlar:
a.Psikodinamik kuram
b.Öğrenme modeli
c.Bilişsel model
3. Sosyal kuramlar:
a.Çatışma kuramı
4. Sistem yaklaşımları:
a.Bütüncül sağlık modeli
b.Psikosomatik kuram
c.Canlı sistemler yaklaşımı
5. Diğer:
a.Evrim kuramı
b.Yaşam değişimi kuramı
c.Çevresel stres kuramı

Doğru cevap C şıkkıdır.

İnsan organizması için üç denge mevcuttur;
1. Biyolojik denge
2. Psikolojik denge
3. Sosyal denge

Doğru cevap E şıkkıdır.

Stres etmeni ile karşılaşan organizma  hipotalamus – hipofiz – böbrek üstü sistemini harekete geçirir. Hipotalamus – hipofiz – böbrek üstü sisteminin harekete geçmesi ile böbrek üstü bezlerinden kortizol ve adrenalin hormonları salgılanır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Stres ile ilgili tanımların ortak özellikleri aşağıda sıralanmıştır;
1. Stres, kişi ve dış çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur.
2. Streste, bir tehlike/tehdit söz konusudur. Bu tehlikenin önemi kişinin değerlendirmesine bağlıdır.
3. Stres, organizmanın sadece bir bölümünü değil tümünü etkiler.
4. Stres, kontrol edilebilir bir tepki değildir. Yani stres nedeniyle meydana gelen fizyolojik değişiklikler kişinin kendi iradesiyle başlatılıp yine kendi iradesiyle durdurulamaz.

Sosyal stresörler: Kişi ile çevre/toplum arasındaki etkileşimde ortaya çıkan stresörlerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur.
a. Ekonomik çalkantılar.
b. Politik çatışmalar.
c. Aile içi çatışmalar

Fiziksel stresörler: Aşağıda örnekleri sunulmuştur.
a. Travma (örselenme): Bedene zarar verici harhangi bir darbedir. Örneğin; trafik kazalarında, spor müsabakalarında, fiziksel zorun kullanıldığı şiddet olaylarında görülenler gibi.
b. Şiddetli egzersiz: Örneğin zayıflamak amacıyla egzersiz çalışmalarının başlangıcında bedenin kaldıramayacağı ölçüde çalışma yapmak. Kişinin bedensel kapasitesini aşar nitelikte işlerde çalışmak veya uzun çalışma saatleri boyunca çalışmak.
c. Gürültülü ortam: Özellikle metropollerde araç trafiğinin yoğun olduğu yollara yakın evlerde yaşamak. Ses düzeyi yüksek eğlence mekanlarında uzun süre kalmak.
d. Çevre ısısının yeterinden fazla veya az olması: İklim koşulları bakımından elverişsiz coğrafyalarda yaşamak. Ani çevresel ısı değişikliğine maruz kalmak. Yeterli barınma imkanı olmayan, kimilerince ‘evsiz’ şeklinde nitelendirilen insanların sokaklarda yaşamaları.
e. Nemin yeterinden az veya fazla olması: Tropikal veya subtropikal bölgelere seyahat etmek. Yüksek dağlara tırmanmak.
f. Aç kalınması, besin yetersizliği: Beslenme alışkanlıkları nedeniyle veya doğrudan ekonomik koşullar nedeniyle yeterli besin bulamamak.

Selye’den sonra birçok farklı disiplinde yapılan çalışmalar sonrasında farklı sınıflandırmalar yapılmıştır. Günümüzde stres daha çok aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır;
1. Anlık stres
2. Akut (ani, kısa bir zaman dilimi içinde gerşekleşen) kontrol edilebilen stres
3. Akut kontrol edilemeyen stres
4. Kronik (süreğen, zaman içerisinde gelişen) kontrol edilemeyen stres

İçsel faktörler: Bu faktörler kişiye özgüdür. Aşağıda bazı örnekler sıralanmıştır.
a. Kalıtımsal: Organizmaya ait genetik olarak ebevynden aktarılan özellikler bütünüdür.
b. Yaş: Bu faktör, genetik özelliklerde olduğu gibi, tarafımızca belirlenemeyen bir faktördür. 
c. Cinsiyet: Cinsiyet de tarafımızdan belilenebilen bir faktör değildir.

Psişik faktörler: Organizmanın ruhsal yapısı ile ilgilidir.
a. Motivasyon: Stres etmenini tanımlama, anlama ve bu etmenle başa çıkmaya karşı olan istek, stres etmenine verilen yanıtın düzey ve niteliğini belirler.
b. Deneyim: Geçmiş deneyimlerin yeni ortaya çıkan bir durumla başedebilme, bu durumla ilgili neler yapılabileceğini bilebilme gücü konusunda önemli katkıları vardır. 
c. Kişilik özellikleri: Kişilik, sosyalliğin içindeki insanı tek ve biricik kılan, insanın kendisini ifade ediş biçimini, ilişki kurma tarzını belirleyen, çevresel faktörlere uyum yapabilmesini sağlayan psikolojik ve fizyolojik sistemlerin dinamik ve açık örgütlenmiş halidir.

Alarm evresi: Bu dönem organizmanın stres etmeni ile ilk karşılaştığı dönemdir ve ‘savaş ya da kaç’ tepkisine benzer. Bu dönemde beyindeki stresör etmelere karşı yanıt oluşturmakla görevli yapılar uyarılmış olur.

Direnç evresi, stres etmeni ortadan kalkmadığı takdirde tükenme evresine geçmeye mahkumdur. Ancak direnç evresinin nasıl sonuçlanacağı aşağıdaki etmenlere bağlıdır;
a.Stres etmeninin gücü.
b.Organizmanın uyum yapabilme yeteneği ve kapasitesi.
c.Organizmanın başedebilmek için kullandığı bedensel ve ruhsal enerjinin düzeyi.

Kotizolün genel etkileri;
1. Özellikle karaciğerde depolanmış olarak bulunan şekerin (glikojen) yıkılması. Yıkılan bu şekerin kana karışarak kan şekerinin yükselmesi.
2. Organizmanın karaciğer dışındaki organ ve dokularda temel yapı taşı olan proteinin yıkımını artması.
3. Organizmada depolanmış halde bulunan yağların yıkılımının artması.
4. Organizmanın savunma sisteminde rol alan hücrelerin ve çeşitli maddelerin işlevlerinin ve miktarlarının azalması.
5. Kan damarlarının duyarlılığını arttırarak kan basıncının artması.
6. Sindirim sisteminde salgıların artması ve böylece mide asitliğinin artması.
7. Zihinsel aktivitenin artması.

Hipotalamus – hipofiz – böbrek üstü sisteminin harekete geçmesi ile böbrek üstü bezlerinden adrenalin ve kortizol denilen hormonlar salgılanır. Bu hormonların etkisiyle;

Özellikle karaciğerde depolanmış halde bulunan şekerin yıkılım ve çözülmesi artar: Şeker organizmanın özellikle kısa zaman diliminde ihtiyacı olan enerjinin sağlanmasında görev alır.