İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

Psikoloji bilindiği gibi insan davranışları üzerinde çalışan temel disiplinlerden biridir. Psikoloji, bireylerin temel tutumları, kişilik özellikleri, algı, güdü ve davranışları üzerinde çalışır. Psikolojinin temel odağı insanı bir bütün olarak ele almasıdır.

Sosyoloji ise sosyal davranışlar, sosyal gruplar arasındaki ilişkiler, toplumsal düzen ve insan ilişkileri konularına odaklanır. Sosyolojinin temel ilgi alanı toplumsal yapıların analizi ve yapılar arasındaki posizyonlardır.

Antropoloji ise daha çok insan ve insan davranışlarının bütün olarak incelenmesi üzerinde durur ve temel ilgi alanı insanın yarattığı kültür konusudur.

Profesyonel çalışanlar üzerinde yapılan bir çalışmada insanların iş performanslarıyla ilgili üç önemli faktör saptanmıştır. Bunlar;

• Yönetim ve organizasyon,

• Bilgi teknolojileri

• İşyeri dizaynıdır (Davenport, 2005)

20.yüzyılın başlarında Fransız Henri Fayol yöneticilerin beş temel fonksiyonu olduğunu söylemekteydi. Bunlar; planlama, organizasyon, yürütme, koordinasyonve kontroldü. Bugün bunlar biraz daralarak 4’e inmiştir. Yani,

1. Planlama

2. Organize etme

3. Liderlik

4. Kontroldür.

Karar verici roller grubunda ise yatırımcılık, kaynak ayırma, görüşmeci ve sorun çözücü fonksiyonları yerine getirilir.

Teknik bilgi yöneticinin işini yönetirken sahip olması gereken ihtasaslaşmış bilgidir. Bu bilgi örgütün eğitim kanalları ile kazanılır. Bazıları da bu bilgiyi iş sırasında kazanarak geliştirirler.

Örgütsel davranış bilimi fizik ve doğa bilimlerinin takip ettiği yöntemlerden çok farklı bir yol takip etmez. Yani en basit bir biçimde gözlem yapar, hipotezler kurar ve hipotezleri deney yoluyla ispatlamaya çalışır. Örgütsel davranış bilimi bu şekilde;

• Olguları gözler,

• Olguları sınıflandırır,

• Olgular arasındaki ilişkilere ait hipotezler öne sürer,

• Veri toplamak için deney yapar ve bunun sonucunda olguları ispatlamaya çalışır ve

• Olgular arasındaki neden sonuç ilişkilerine dayanarak genellemeler yapar.

Amaç, birlikte çalıştığınız insanlarla iyi ilişkiler içinde olmak ve onları anlamaktır.
Örgütsel davranış disiplini işte bu konuda bizlere yardımcı olmaktadır. Bu
disiplin bize bu ilişkilerin kural ve prensiplerini tanıtarak, kendimizi ve birlikte
çalıştığımız insanları anlamamızda ve onları yönetmemizde yardımcı olmaktadır.
Böylece örgütsel davranışın örgüt içinde çalışan insanlara yönelik olduğunu söyleyebiliriz.
Bu konuyu biraz daha açıklığa kavuşturmak amacıyla aklımıza gelen
şu soruyu düşünelim! Birlikte çalıştığınız en kötü iş arkadaşınız kimdir? Bu kişi
çalıştığınız bir öğrenci, projede birlikte olduğunuz biri veya bir danışmanınız olabilir.
Bu kişi birlikte çalıştığınız sürede ne yapmış, ne tür davranışlarda bulunmuştur
ki en kötü çalışan damgasını yemiş veya o statüye sahip olmuştur.

Örgütsel davranış biliminde kullanılan veri toplama teknikleri şu şekilde sıralanabilir:

• Sorun sahibiyle yapılan görüşmeler

• Anket

• Katılımlı ve katılımsız gözlem

• Örgüt ve sorunla ilgili içerik analizleri veya kayıtların incelenmesi

Örgütsel davranışın dört temel karakteristiği vardır.
Birincisi örgütsel davranış bilimsel yöntemi kullanarak araştırmalar yapar,
İkincisi birey, grup ve örgütler üzerinde odaklanır, üçüncüsü doğası gereği disiplinler
arası bir yapıdadır ve dördüncüsü ise örgütsel davranışın örgütün etkin bir
biçimde çalışması ve bireyin başarısı üzerinde durmasıdır.

Örgütsel davranış alanında çalışan bilim insanları, bireyi tek başına ele alarak onun üzerinde
odaklanan kişiler değildir. Çünkü örgüt içinde bireyler tek başına yer almaz, her
birey bir grup veya takımın üyesidir. Ancak, birey ve gruplar bir örgüt çevresi
içinde yer alarak hem çalıştıkları örgütsel yapıdan etkilenir hem de örgütü etkilerler
(Greenberg, 2011: 34). Dünyayı saran örgütler insanları belli bir amaç
etrafında bir araya getirmek için çalışmaktadırlar. Her örgüt içindeki birey de
bu amaçları yerine getirmek için çaba göstermektedir. Buna ilaveten çalışanlar,
çeşitli biçimlerde etkileşim kurarak birbirlerini etkilemekte ve diğer çalışanların
da bu amaçlara sağladıkları katkı düzeyini arttırmaya çalışmaktadırlar. Bütün bu
faaliyetler örgütlerin yapıları, amaçları, değerleri ve politikaları tarafından desteklenerek
benimsenmekte veya kısıtlanmaktadır. İşte bütün bu örgüt içindeki
faaliyetler sonuçta örgütsel davranış disiplinini oluşturmaktadır. Örgütsel davranış,
bu nedenle örgüt içindeki ve çevresindeki bireylerin duygu, düşünce, ve
davranışlarının bilimsel ve sistematik olarak incelenmesidir.

Bilindiği gibi davranış bilimleri insan davranışlarını inceleyen disiplinlerin ortak
bir çalışmasıdır. Bu açıdan, disiplinlerarası bir yaklaşım örgüt içindeki insan
davranışlarını anlamak için daha uygun bir yoldur. Özellikle çalışma ortamındaki
örgüt ve yönetime ilişkin sorunların çözümünde bu yaklaşım daha etkin olarak
fonksiyon görür. Davranış, sosyal bilimler içinde üç temel disiplin çerçevesinde
ele alınmaktadır. Bunlar;
• Psikoloji
• Sosyoloji ve
• Antropolojidir.
Ancak, bu üç disiplinin dışında politik bilimler, ekonomi, yönetim ve sosyal
psikolojinin de çok önemli katkıları vardır.

Profesyonel çalışanlar üzerinde yapılan bir çalışmada insanların iş performanslarıyla
ilgili üç önemli faktör saptanmıştır. Bunlar;
• Yönetim ve organizasyon,
• Bilgi teknolojileri
• İşyeri dizaynıdır (Davenport, 2005)
Bilgi teknolojileri ve işyeri dizaynı başka disiplinlerin konusu olmakla birlikte örgütsel davranış disipliniyle de ilişkilidir. Ama birinci faktör olan yönetim ve organizasyon örgütsel davranışın en temel ilgi alanı ve aslında neyle ilgili olduğudur. Bu bağlamda örgütsel davranış çalışan performanslarına ilişkin önemli bakış açıları sağlamakta ve arklı görüşlerle alana katkıda bulunmaktadır.

Örgütsel davranış disipliniyle uğraşan bilim adamları genelde çoğunluğun kabul
ettiği ve benimsediği bazı öngörüleri paylaşarak işe koyulurlar. Bunlar genelde
çalışma yaşamına ilişkin temel düşünce ve gelişmelerdir. J. Greenberg bunları temelde
iki başlık altında toplamaktadır. Bunlar;
• Örgütsel davranış örgütlerin her zaman dinamik bir yapıda olduğunu ve
her zaman değiştiğini öngörür ve
• Örgütsel davranış disiplini örgüt içersinde davranışı açıklayabilecek tek ve
en iyi bir davranış ve davranış modelinin olmadığını, farklı durumlarda
farklı yaklaşımların kullanabileceğini benimser şeklinde sıralanabilir.
Şimdi bunları kısaca açıklayalım;
Örgütsel davranış her zaman örgütlerin dinamik bir yapıda ve değişken olduğunu
vurgular. Örgütsel davranış bilimcileri her ne kadar örgüt içindeki insana
ilişkin olarak çalışsalar da aynı zamanda örgütlerin yapısı ve doğasıyla da
ilgilidirler. Örneğin; örgütlerin değişimi, nasıl yapılandığı, çevresiyle ilişkileri hep
araştırılan konular arasındadır.

Örgütsel davranış disiplini farklı durumların farklı yaklaşımları gerektirdiğini kabul eder. ÖD disiplini her durumda tek ve en iyi bir davranış modelinin olmadığını öne sürer. Örgütsel davranış bilimcileri örgüt içindeki insan davranışlarını açıklayabilecek tek ve en iyi bir yaklaşımın olmadığı konusunda hemfikirdiler. Onun yerine uygulayıcılar durumsallık yaklaşımını benimserler. Durumsallık yaklaşımı özel bir hareketin veya davranışın farklı ortamlarda farklı
sonuçlarının olabileceğini ifade eder.

Günümüz örgütleri artık tek bir ülkenin çalışanlarından değil, küreselleşme ile
birlikte giderek farklılaşan (renk, etnik köken, cinsiyet vb.) bir iş gücü yapısı ile
birlikte çalışmak durumundadırlar. Amerika Washington’daki bir Wal-Mart alışveriş
merkezine gittiğimiz zaman, insanlar kendilerini Birleşmiş Milletler binasına
girmiş gibi hissedebilir. Çünkü bu dükkânda çalışanlar 45 ayrı ülkeden ve
100’den fazla farklı lisanı konuşan insanlardan oluşmaktadır. Benzer yapıları ülkemizde de görebilmekteyiz. Bugün bazı işletmeler yapıları gereği Çin’den bile iş gücü getirtip istihdam edebilmektedirler.

Dünyada otomasyon teknolojisi yavaş yavaş gelişip işletmelerdeki yerini alırken
bilgi teknolojisindeki gelişmeler inanılmaz bir hızla gerçekleşmiş bugün artık
işin doğası ve değişme hızı insanın takip edebileceği bir noktayı aşmıştır. Böylece
dünya yüzünde birçok işletme ve iş ortadan yok olmaya başlamış ve örgütler giderek
küçülmeye başlamışlardır. Birçok mavi yakalı ve el emeğine dayalı iş ortadan
kalkmış beyaz yakalı fikir işçileri de bunu takip etmiştir. Eskiden otomotiv
endüstrilerinde yapılan en ağır el işleri bile artık birkaç düğmeye basılarak bir
aletin komutlarıyla yapılır hâle gelmiştir. İşlerin etkin bir biçimde yapılabilmesi
için örgütler çalışan sayılarını giderek azaltır hâle gelmişler ve bu durum küçülme
(downsizing) olarak tanımlanmıştır

20.yüzyılın başlarında Fransız Henri Fayol yöneticilerin beş temel fonksiyonu olduğunu
söylemekteydi. Bunlar; planlama, organizasyon, yürütme, koordinasyonve
kontroldü. Bugün bunlar biraz daralarak 4’e inmiştir. Yani,
1. Planlama
2. Organize etme
3. Liderlik
4. Kontroldür.
Planlama: Örgütün amaçlarını belirleme ve tanımlama, stratejiler oluşturma,
çeşitli faaliyetleri koordine etmek için plan yapma fonksiyonudur.
Organizasyon (Örgütleme): Yöneticiler aynı zamanda örgütün yapısından
sorumlu olan kişilerdir. Ne tür işler yapılacak, bunları kim yapacak, işler ne şekilde
gruplanacak, kim kime rapor edecek ve kararlar nerede alınacak, bunların
hepsi organize etme fonksiyonudur.
Liderlik Etme: Her örgüt insanlardan oluşur. İşe yönlendirmek, koordine etmek
yöneticinin en önemli fonksiyonudur. Yani çalışanları güdüleyip en uygun
iletişim kararları ile yönetme ve sorunları çözme bu fonksiyonu içerir.
Kontrol: Son fonksiyon kontrol etmedir. Örgüt içinde faaliyetleri gözleyerek
daha önce planladığı biçimde gitmelerini izlemek, aksayan veya başarılı gitmeyen
işleri rayına koymak yöneticinin diğer fonksiyon alanıdır.

Örgütün etkili bir biçimde fonksiyon görmesinde çalışan faktörü yani insanlar son derece kritik bir öneme sahiptir.