İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

Çalışma yaşamı ve özel yaşam ilişkisinde beş temel varsayımdan söz edilebilir :

İkame Varsayımı: Çalışma yaşamı veya özel yaşamda yanıt bulamayan ih­tiyaçlar diğer tarafa yönelir.

Hacker, psikolojik bakış açısıyla çalışan insan üzerinde etkili olan koşulları, “ge­nel nitelikli”, “pozisyona bağlı” ve “işe özgü” çalışma koşulları olarak üçe ayırmak­ta, işgörme süreci boyunca bunlarla etkileşim halinde olan bireysel özellikleri de “performans bileşenleri” başlığı altında iki ana grupta (Temel ve İş Sürecine Bağlı) değerlendirmektedir (Hacker, 2005: 91-92).

Nitel Aşırı Yükleme: Çalışan insanın yeteneklerini ve beklentilerini aşan güçlükte karmaşık özelliklere sahip işlerin neden olduğu zorlanma türüdür.

Ergonomi, genel olarak çalışma yaşamında fiziksel ve psikolojik ortam koşulları ile insan arasındaki uyumu araştıran çok disiplinli bir bilim dalıdır. Ergono­minin gelişmesiyle insan yapısıyla uyumlu işlerde daha fazla verim alınabileceği anlaşılmış, zamanla insana uygun (insancıl) çalışma koşullarının oluşturulması başlı başına bir amaç olarak da benimsenmeye başlanmıştır.

Amaca ve yönteme göre değişiklikler gösterse de bir psikolojik iş analizinde görevin şu unsurları araştırılmakta ve tanımlanmaktadır (Schaper, 2011: 328):

Görüleceği gibi, bu unsurlar görev/rol beklentisini oluşturan, çalışmanın genel, pozisyon ve işe özgü koşullarını kapsamaktadır (Bkz. Şekil 1.1).

İşlev odaklı iş analizinde çalışanların sıkı denetimle verimli olacaklarına, bir işi yapmanın tek bir yolu olduğuna inanılır

İş analizi uygulamaları ve yöntemleri de amaçlara paralel şekilde farklılıklar gös­termektedir. İnsan davranışlarıyla ilgili temel alınan kurama göre bakış açısı değiş­mekte, çalışan insanın, çalışma süreci ve koşullarının farklı yönlerine odaklanıl­makta, kuramsal varsayımlar sonuçların yorumlanmasında da etkili olmaktadır.Güdülenme Kuramları: İnsanın belirli bir davranışa yönelme nedenleri ve sü­recini açıklamaya çalışan bu kuramlardan yola çıkan iş analizi uygulamaları, göre­vin güdüleyici ve performansı teşvik edici, ama aynı zamanda insanın gelişimini teşvik edecek şekilde nasıl tasarlanması gerektiği sorusuna yanıt aramaktadırlar.

İş analizi süreci, ideal koşullarda birbiri ardından gelen sekiz adımdan oluşur (Ka­uffeld ve Martens, 2011: 197-198):

Araştırma amaçlarının belirlenmesi

Araştırma yöntem ve araçlarının seçimi

İş analizinin gerçekleştirilmesi

Verilerin değerlendirilmesi

Sonuçların örgüt yönetimine aktarılması

Çalışma süreçlerini (yeniden) tasarlama önlemlerinin geliştirilmesi

İş tasarımının uygulanması

Uygulanmış iş tasarımının değerlendirilmesi

Her biri en az 5 soru ile çalışanların değerlendirmesine sunulan çalışma koşulları şu başlıklar altında toplanmıştır (Eurofound, 2010): Çalışma ilişkisi ve yapısı: Çalışma zamanları, gelir, teknolojik değişim, işi kaybetme olasılığı (algısı) vb. • Çalışma zamanları: Haftalık-aylık çalışma süreleri, vardiya durumu, fazla mesai, çalışma zamanlarında esneklik olup olmadığı vb. • Çalışma temposu: Yüksek tempoda çalışma sıklığı, çalışma temposunun nelerden kaynaklandığı vb. • Fizyolojik faktörler: Gürültü, titreşim, kimyasallar, iş esnasında vücudun duruşu, yük taşıma zorunluluğu vb. • Bilişsel faktörler: İşin ne ölçüde karmaşık ya da monoton olduğu, bilgisayar kullanma durumu, işbaşında öğrenme olanakları vb. Psikososyal faktörler: İnsanlarla doğrudan muhatap olup olmama, işbaşında duygulara baskı (duygusal emek), iş kazası olasılığı, hataların telafi edilip edilemeyeceği vb. • Sağlık ve iyilik hali: Riskler hakkında bilgilendirilme, işin sağlığa zararına ilişkin algı, hastalık nedeniyle çalışılamayan günler vb. • Kalifikasyon, meslek içi eğitim ve mesleki gelecek: İşin yeteneklere uygun olup olmadığına ilişkin algı, eğitimlere katılma durumu ve eğitimlerin etkinliği, kariyer beklentileri vb. • İş organizasyonu: İş organizasyonunu etkileme durumu, işe ara vermede esneklikler, iş arkadaşlarının belirlenmesinde söz hakkı vb. • Sosyal ilişkiler: Yöneticilerin geribildirim verme ve cesaretlendirmesi, işbaşında yardımlaşma vb. • İşten hoşnutluk: İşin anlamı, iş faktörlerinden hoşnutluk vb. • Çalışma yaşamı-özel yaşam dengesi ve finansal güvence: Çalışma koşullarının özel yaşamın küçük zorunluluklarını yerine getirmeye ne ölçüde izin verdiği, uzun süreli hastalıkta sosyal güvence durumu vb. • Şiddet, mobbing/rahatsız etme ve ayrımcılık: İşbaşında şiddet, tehdit, hakarete uğrama durumu vb.