İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

İşin ne ölçüde karmaşık ya da monoton olduğu, bilgisayar kullanma durumu, işbaşında öğrenme olanakları vb. özellikler çalışma koşullarının bilişsel faktörleri ile ilgilidir. Bu durumda doğru cevap A’dır.

Etkinin bireyin özelliklerine (temel nitelikler ve iş sürecine bağlı olgular) bağımlı olarak rolü yerine getirme (işgörme) esnasında ve sonrasında bireyde oluşturduğu bedensel ve psişik tepkiler ile davranış değişikliğine de zorlanma denilmektedir. Bu durumda doğru cevap E'dir.

Aşırı yükleme ve eksik (yetersiz) yükleme ile sonuçları, ruhsal zorlanmanın iki ana türü olarak, işin nicelik (zamanla ilişkilendirilmiş iş miktarı) ve nitelik (işin içeri­ği, güçlük derecesi vb.) özellikleri de dikkate alınarak dört temel grupta incelenebilir: nicel aşırı yükleme, nitel aşırı yükleme, nicel eksik yükleme, nitel eksik yükleme. Nitel aşırı yükleme, çalışan insanın yeteneklerini ve beklentilerini aşan güçlükte karmaşık özelliklere sahip işlerin neden olduğu zorlanma türüdür. Bu durumda doğru cevap D’dir.

Görev ve görevin insanın ruhsal yapısı üzerine odaklanan psikolojik iş analizi, çevre koşulları ile birlikte görevin psikolojik açıdan yapısı ve yerine getirilme sürecinin sistematik olarak kavranması, değerlendirilmesi işlemidir. Bu durumda doğru cevap E’dir.

Psikolojik iş analizinin kullanım amaçları arasında, çalışma sistemlerinin optimizas­yonu, zayıf noktaların saptanması, sistemlerin kıyaslanması, birey-görev uyumunu sağlamaya yönelik olarak iş organizasyonunun (yeniden) tasarlanması, iş sağlığı ve güvenliğinin iyileştirilmesi, personel geliştirme faaliyetleri için bilgi toplanması, bi­reyden beklenen performans koşullarının belirlenmesi gibi hedefler sayılabilir. Çalışan odaklı bir yaklaşımla amaç, “insancıllaştırma” kavra­mıyla özetleyebileceğimiz, iş ortamında sağlığı, iş güvenliğini sağlamak-korumak ve kişiliğin gelişmesini desteklemek olarak da sınırlanabilir. Bu durumda doğru cevap D’dir.

İşlev odaklı iş analizinin amacı, çalışmanın “tek en iyi yolu”nu saptayarak buna en uygun işgücünün bulunması iken, özerklik odaklı iş analizinin amacı ise insan, teknik ve organizasyonun optimal uyumunu araştırarak işgücünün kapsamlı şekilde eğitilmesini sağlamaktır. Bu durumda doğru cevap A’dır.

Bütüncül faaliyet kuramları, görev başındaki aktiviteleri anla­yabilmek için çalışma sürecine bütünsel bir bakışın gerekli olduğunu çıkış noktası yapmışlardır. Buna göre, faaliyetlerin farklı deneyim düzeyleri (duyusal estetiği, mantıklılığı, anlam ifade etmesi) yanında, yapısal ve süreçsel yönleri de (örneğin, faaliyetin özne ve nesne arasındaki bağlantı kurucu işlevi) iş analizine dahil edil­melidir. Bu durumda doğru cevap B’dır.

Çalışanın öznel değerlendirme ve yorumlarına bağlı kalınmaması ve geleceğe yönelik iş tasarımı olanağı olması, gözlem yönteminin iş analizde kullanılmasındaki yararlardır. Bu durumda doğru cevap B’dir.

“İnsana yakışır” ya da “insancıl” çalışma koşulları oluşturmanın üç farklı ama­cı ya da stratejisinden söz edilebilir. Bunlar; düzeltici, önleyici ve öngörülü iş tasarımıdır. Düzeltici iş tasarımı ise çalışma sisteminde iş analizi sonucunda saptanan eksikliklerin sonradan giderilmesi (örneğin, çalışma koltuğunun daha er­gonomik olanıyla değiştirilmesi) durumudur. Bu durumda doğru cevap A’dır.

İş, çok genel olarak “gösterilen uğraş, çaba” şeklinde tanımlanabilir. Türk Dil Kurumu, farklı boyutlara da yer vermekle birlikte, işi “bir amaç elde etmek, herhangi bir şey ortaya koymak için güç harcayarak yapılan etkinlik, çalışma” olarak tanımlamaktadır (TDK

, 2012). Bu tanımlarda para kazanmak yoktur. Doğru cevap E seçeneğidir.

İşte, psikolojik açıdan önem taşıyan şu özelliklerin olduğunu belirtmektedir (Hacker, 2005: 47-48):
1. İş, bilinçli ve amaca yönelik bir faaliyettir;
2. Amaçlarda ifade edilen sonuçları elde etmeye yöneliktir;
3. Bu nedenle, “işi gerçekleştirme” eyleminden önce düşünsel olarak mevcuttur;
4. Bilinçli olarak amaç doğrultusunda sistemleştirilen, kurallaştırılan bir eylemdir;
5. İstenen sonucun elde edilmesi sürecinden aynı zamanda işi yapanın kişiliği de etkilenir; süreç sadece bilgi ve becerileri değil, tutumları ve uzun vadede değerleri de etkiler;
6. Her iş, toplumsal işbölümünden soyutlanmış dahi olsa, ana unsurlarıyla toplumsal ihtiyaçlarla ilişkilidir ve anlamını büyük ölçüde buradan kazanır;
7. İş içerisinde koşullardan kaynaklanan, amaca yönelik olmayan ögelerin de varlığı söz konusudur (örneğin; yaratıcılık gerektiren işlerde alt amaçların önceden belirlenemeyip süreç içinde konumlandırılması).

Doğru cevap E seçeneğidir.

Çalışmanın bireyler açısından sağladığı faydalar şu şekilde özetlenebilir:
• İşyeri, başka insanlarla tanışılan, yeni arkadaşlıkların ve sosyal iletişimin kurulduğu bir mekandır; bu özelliğiyle işbirliği kurma, dayanışma, paylaşma vb. gibi sosyal yeteneklerin gelişmesine aracılık eder,
• İş sahibi olmak, çalışan insana ve onun ailesine bir sosyal statü sağlar,
• Çalışmak, insanın kendine saygısının, toplum içindeki yerinin, yararlı bir şeyler gerçekleştirme duygusunun önemli bir kaynağıdır,
• İnsanın bir aidiyet ve kimlik duygusu oluşturmasında çalışmanın rolü çok büyüktür; bir işin yapılabilmesi için gerekli bilgi, beceri ve yeteneklere sahip olma deneyimi, bireysel kimliğin gelişmesi için çok önemli bir zemindir,
• Çalışma yaşamı, insanın belirli bir düzen içinde yaşama ihtiyacını yanıtlar ve zamanın periyodik algılanmasını sağlar,
• Çalışma, sağladığı gelir ile özel yaşamın maddi temelini oluşturmakta, onun niteliği ve boş zamanları şekillendirme biçiminin de önemli bir belirleyicisi olmaktadır; bu bağlamda, yapılan işin içeriği ve mesleki sosyalleşme olgusu büyük önem taşımaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

İşe dair değerlerden başlıcaları şöyle sıralanabilir:
• İşin iyi bir gelir getirmesi,
• İş güvencesi,
• Yapılan işin ilgi çekici olması ve anlamlı bir şeyler yapıldığı hissini vermesi,
• İşin kendi başına yapılabilen, sorumluluk bilinci gerektiren nitelikte olması,
• İşin modern aletler ve yardımcı materyal ile donatılmış olması,
• Çalışma arkadaşlarıyla iyi ilişkiler,
• Yükselme olanaklarının varlığı,
• Yapılan işin saygı ve kabul görmesi,
• Çalışma zamanlarının ve boş zamanların bireysel ihtiyaçlara uygun olması,
• İşin çalışan insana kendini (bilgi, beceri ve yeteneklerini) geliştirme olanağı vermesi.

Doğru cevap E seçeneğidir.

İkame Varsayımı: Çalışma yaşamı veya özel yaşamda yanıt bulamayan ihtiyaçlar
diğer tarafa yönelir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Çalışma koşulları ve işgörme sürecinden beklentiler, genelde iki alanda yoğunlaşmaktadır. Bunlardan ilki, çalışan bireyden optimum verimi almak, diğeri
ise bireye zarar vermeyecek, onu geliştirecek insancıl çalışma ortamı ve koşulları
sunabilmektir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Fizyolojik faktörler: Gürültü, titreşim, kimyasallar, iş esnasında vücudun duruşu, yük taşıma zorunluluğu vb. Doğru cevap C seçeneğidir.

Çalışma yaşamı-özel yaşam dengesi ve finansal güvence: Çalışma koşullarının özel yaşamın küçük zorunluluklarını yerine getirmeye ne ölçüde izin verdiği, uzun süreli hastalıkta sosyal güvence durumu vb. 
Doğru cevap C seçeneğidir.

Bu etkiye yüklenme, etkinin bireyin özelliklerine (temel nitelikler ve iş sürecine bağlı olgular) bağımlı olarak rolü yerine getirme (işgörme) esnasında ve sonrasında bireyde oluşturduğu bedensel ve psişik tepkiler ile davranış değişikliğine de zorlanma denilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bu etkiye yüklenme, etkinin bireyin özelliklerine (temel nitelikler ve iş sürecine bağlı olgular) bağımlı olarak rolü yerine getirme (işgörme) esnasında ve sonrasında bireyde oluşturduğu bedensel ve psişik tepkiler ile davranış değişikliğine de zorlanma denilmektedir. 

Doğru cevap B seçeneğidir.

Çalışma yaşamı ve özel yaşam arasındaki ilişkiyi inceleyen eserlerin önemli bir kısmı, çalışma yaşamının diğer alanlar üzerindeki ezici baskınlığından yola çıkmaktadırlar. Buna göre, özellikle çalışma yaşamı ve mesleki faaliyet için ge­çerli “performans ve başarı tutkusu”, özel yaşama da taşınmakta, bu alanda da belirleyiciliğini sürdürmektedir. Sosyolojide “Frankfurt Okulu”nun önemli tem­silcilerinden biri olan Habermas, çalışma dışı zamanların giderek işin etkisi altına girdiğini, iş esnasında edinilen davranış biçimleri ve tutumların iş dışı yaşamdaki davranışları da etkilediğini öne sürmektedir. Habermas’a göre çalışma zamanları­nın kısalması, iş dışı zamanın çalışma yaşamının baskısından kurtulması için bir fırsat niteliğindedir (Habermas, 1958).