İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER

İş, çok genel olarak “gösterilen uğraş, çaba” şeklinde tanımlanabilir. Türk Dil Kurumu, farklı boyutlara da yer vermekle birlikte, işi “bir amaç elde etmek, herhangi bir şey ortaya koymak için güç harcayarak yapılan etkinlik, çalışma” olarak tanımlamaktadır (TDK, 2012). Çalışma kavramı, iş kavramının içeriğiyle önemli ölçüde örtüşmesine ve ülkemizde çoğu kez aynı anlamda kullanılmasına rağmen, yukarıdaki üç boyuttan “görev” ya da “mesleki faaliyet” ile daha yakından ilişkilidir ve daha çok belirli bir “örgütlenme” kapsamındaki “bağımlı” veya “bağımsız” iş ilişkisiyle yüklenilen eylemleri yerine getirme sürecini ifade eder. İş, yerine getirilmeyi bekleyen amaçlı “eylemler bütünü” iken çalışma bu eylemlerin birey tarafından üstlenilip yerine getirilme sürecidir. Doğru cevap D’dir. Sayfa:5

Çalışmanın bireyler açısından sağladığı faydalar şu şekilde özetlenebilir:

İstanbul Kültür Üniversitesi’nin 2011’de açıklanan “Türkiye Gençliği Araştırması” sonuçlarına göre, “mutlu olarak çalışacağı iş için en önemli unsur hangisi?” sorusuna gençlerin % 45,9 oranında “gelecek garantisi” cevabını vermeleri ve “insani çalışma koşulları” seçeneğini % 26’lık oranla ikinci sıraya itmeleri, Avrupa’daki gibi “güvence” kaygılarının öne çıktığını göstermektedir (KONDA, 2011: 16). Doğru cevap B’dir. Sayfa:9

Çalışma yaşamı ve özel yaşam ilişkisinde beş temel varsayımdan söz edilebilir (Ulich, 1991: 307’den değiştirerek):

Çalışma Koşulları ve İşgörme Süreci Modeli’ne göre Güdülenme çalışma ortamında bireyin iş sürecine bağlı olarak performansını etkileyen faktörlerdendir. Doğru cevap B’dir. Sayfa : 12

Psikolojik iş analizinin kullanım amaçları arasında, çalışma sistemlerinin optimizasyonu, zayıf noktaların saptanması, sistemlerin kıyaslanması, birey-görev uyumunu sağlamaya yönelik olarak iş organizasyonunun (yeniden) tasarlanması, iş sağlığı ve güvenliğinin iyileştirilmesi, personel geliştirme faaliyetleri için bilgi toplanması, bireyden beklenen performans koşullarının belirlenmesi gibi hedefler sayılabilir (Schaper, 2011: 330-331). Doğru cevap C’dir. Sayfa: 16

Fiziksel-Kimyasal Ölçümler

Bu ölçümlerle, çalışma ortamında çalışan ve iş sonucu üzerinde etkili olan çevresel etkiler saptanır ve değerlendirilir. Amaç, elde edilen verileri çalışanın zorlanma derecesiyle, göreve ilişkin algı ve yargılarıyla karşılaştırarak iş hakkında detaylı bilgi ve yargılara ulaşmaktır. Bu kapsamda ölçülen başlıca çalışma koşulları, gürültü, ışık ve iklimdir. Ayrıca kimyasal analizler yoluyla ortamdaki zararlı maddeler de saptanmaya çalışılır. V.VI maddeler fizyolojik ölçümleri belirleyen göstergelerdendir. I,II,III,IV. Maddeler fiziksel ve kimyasal ölçümlerde kullanılan çalışma koşullarını göstermektedir. Doğru cevap D’dir. Sayfa: 21

İş            anlamlı olmalı:   Görevin               tasarımı,              üretim  sisteminin           toplam işlevi      içerisinde anlamlı ve çalışan tarafından anlaşılır bir katkı olmasını garanti etmelidir (örneğin, ürün miktarı, kalitesi, teslim zamanı gibi görev tanımını tamamlayıcı nitelikteki bilgilerin çelişmemesi, üretimdeki toplumsal yararın vurgulanması). Doğru cevap E’dir. Sayfa: 24

Tabloya  göre E seçeneği gözlem yönteminin sakıncalarındandır. Doğru cevap E’dir. Sayfa :21

Çalışmanın bireyler açısından sağladığı faydalar şu şekilde özetlenebilir:

yaygın olarak çalışma hayatına ilişkin beklentilerde anlamını bulan değerlerden başlıcaları şöyle sıralanabilir.

• İşin iyi bir gelir getirmesi,
• İş güvencesi,
• Yapılan işin ilgi çekici olması ve anlamlı bir şeyler yapıldığı hissini vermesi,
• İşin kendi başına yapılabilen, sorumluluk bilinci gerektiren nitelikte olması,
• İşin modern aletler ve yardımcı materyal ile donatılmış olması,
• Çalışma arkadaşlarıyla iyi ilişkiler,
• Yükselme olanaklarının varlığı,
• Yapılan işin saygı ve kabul görmesi,
• Çalışma zamanlarının ve boş zamanların bireysel ihtiyaçlara uygun olması,
• İşin çalışan insana kendini (bilgi, beceri ve yeteneklerini) geliştirme olanağı
vermesi.

Etkileşim Varsayımı: Çalışma zamanları ve boş zamanlardaki yaşam ve davranış biçimleri karşılıklı olarak birbirlerini etkilerler.

Genel Koşullar : İş ilişkisi, çalışma biçimi, iş piyasası, toplu sözleşmeler, iş güvenliği, ücret sistemi , mekan (ışık, gürültü ,iklim)vb.

a,b,c ve e şıkları kısa vadeli tepkiler arasında yer almaktadır.

Nicel Aşırı Yükleme: Belirli bir zaman dilimi içinde istenilen iş miktarının fazlalığı ve zaman baskısı ile ortaya çıkar. Zamanı kısıtlı, miktar istemi fazla tek yönlü işler (örneğin; üretim bandında montaj işi) bu kategoride görülebilir. Nicel açıdan fazla yükleme, genellikle vücutta kalp atışlarının artması, stres hormonlarının gereğinden fazla salgılanması gibi bedensel tepkilere, tükenmişlik (burnout) hissine ve psikosomatik rahatsızlıklara neden olabilmektedir.

İşlev odaklı iş analizinde çalışanların sıkı denetimle verimli olacaklarına, bir işi yapmanın tek bir yolu olduğuna inanılır. Özerklik odaklı iş analizi ise çalışanların kendi kendilerini yöneteceklerine inanır.

İş analizi süreci, ideal koşullarda birbiri ardından gelen sekiz adımdan oluşur.

1. Araştırma amaçlarının belirlenmesi: İlk olarak iş analizinin amaçları ve
kapsamı örgüt yetkilileri ile birlikte belirlenir; örgütün tümü hakkında fikir
edinilir, iş analizinin yapılacağı alan/birim sınırlanır,
2. Araştırma yöntem ve araçlarının seçimi: Kullanılabilir ve amaca uygun
yöntemler arasından seçim yapılır; yöntem ve araçlar araştırma yapılacak
alana uyarlanır; uygulayıcılar eğitilir,
3. İş analizinin gerçekleştirilmesi: Psikolojik görev ve faaliyet analizi uygulanır
(malzeme ve enformasyon akışı, çalışma sürecini kesintiye uğratan
nedenler, zayıf noktaların saptanması vb.),
4. Verilerin değerlendirilmesi: Veriler amaçlar doğrultusunda sınıflandırılır,
sunuma hazır hale getirilir,
5. Sonuçların örgüt yönetimine aktarılması: Analizin yapıldığı örgütün ilgililerine
sonuçlar sunulur, tartışılır,
6. Çalışma süreçlerini (yeniden) tasarlama önlemlerinin geliştirilmesi: İş analizine
zemin oluşturan alanlar/birimler için üzerinde çalışılan sonuçlar ve
başlangıç amaçları doğrultusunda çalışma sistemini (yeniden) tasarlama
önlemleri geliştirilir; önlemler yazılı olarak sabitlenir,
7. İş tasarımının uygulanması: Geliştirilen önlemler ilgili birimde hayata geçirilir;
8. Uygulanmış iş tasarımının değerlendirilmesi: İş tasarımı hedefler ışığında
değerlendirilir; yeni bir iş analizine ihtiyaç olup olmadığına karar verilir.

Anketler, uygulamada en çok kullanılan yapılandırılmış bir yöntemdir. Anketler,
yazılı ve sözlü olarak düzenlenebilirler.

İş tasarımında çalışma sistemine “insancıl” ya da “insana yakışır” denilebilmesi için sistemde bulunması gereken temel özellikler üzerinde 70’li yıllar Almanya’sında birçok çalışma yapılmıştır. Bunlardan en dikkate değerlerinin ortak noktaları şu dört ölçüt üzerinde yoğunlaşmaktadır (Rohmert, 1972; Hacker ve Richter, 1980):
1. Yapılabilirlik: Bu ölçütte görevin çalışma ortamı koşulları, araç-gereçleri ve görev tanımı dikkate alınarak çalışan birey tarafından ne ölçüde sorunsuz gerçekleştirilebileceği sorusuna yanıt aranır. Verilecek kararlarda çıkış noktaları olarak genellikle ergonomik norm ve tavsiyeler kullanılmaktadır.
2. Zararsızlık: Burada görevin çalışan bireye herhangi bir fizyolojik sağlık sorunu çıkarmaksızın, zarar vermeden gerçekleştirilebilirliği ön plandadır. Olası iş kazası, hastalık ya da meslek hastalığı riskleri saptanır ve analiz edilir. Çalışma sistemi hakkında yargıya varırken örneğin, bazı zararlı maddelerin havada en fazla hangi oranlarda bulunabileceğine ilişkin kurallar dikkate alınır.
3. Yüklenebilirlik: Yüklenme ve zorlanmanın uzun vadede ruhsal sorunlara yol açmaması, görev başında iyilik halini olumsuz etkilememesi gereğinden yola çıkarak, çalışma sistemine bireye olası etkileri açısından yaklaşılır ve görevin stres yaratma düzeyi vb. özellikleri incelenir.
4. Kişilik/yetenek geliştiricilik/çalışma mutluluğunu sağlayabilirlik: Çalışma sistemi ve koşullarının sahip olunan bilgi, beceri ve yetkinlikleri kullanmaya olanak vererek ne ölçüde koruduğu, geliştirdiği, iş başında öğrenme ve kişisel gelişime ne ölçüde katkıda bulunduğuyla ilgilidir. Çalışma mutluluğuna katkıda bulunacak beklentilerin (ihtiyaçların) karşılanma düzeyi de bu ölçütün kapsamında değerlendirilir.

Çalışma yaşamı ve özel yaşam ilişkisinde beş temel varsayımdan söz edilebilir. Bunlardan biri olan ikame varsayımında, çalışma yaşamı veya özel yaşamda yanıt bulamayan ihtiyaçlar diğer tarafa yönelir. Bu durumda doğru cevap D’dir.