İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER - Deneme Sınavı - 7

Tükenme sendromu (Burnout Sendromu): Tükenmişlik hem birey hem de örgütler açısından çalışma yaşamını tehdit eden önemli bir sorundur. Mesleki tükenmişlik olarak da ifade edilen tükenmişlik, bireysel stres faktörlerine ilaveten örgüt içinde strese neden olan gerek işe ilişkin, gerekse örgütsel yönetim ve işleyişe ilişkin stres faktörlerinin uzun süren etkisi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yapılan çalışmalarda, kadınların erkeklere nazaran daha fazla duygusal tükenmişlik yaşadığı, duyarsızlaşma ve kişisel başarıda düşme hissinin ise erkeklerde daha fazla görüldüğü bildirilmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Çalışma hayatında karşılaşılan stresin birey üzerinde oluşturduğu etkilerden biri de kişinin davranışlarında meydana gelen değişikliklerdir. Bunların başında konuşmada bozulma, konuşmada zorlanma ve kekemelik gelmektedir. Stres altında kalan kişiler sert ve sinirli bir ses tonu ile konuşurlar. Doğru cevap D seçeneğidir.

Çalışılan ortamların rahat, motive edici, güvenlikli ve ergonomik olmaması, ücret düşüklüğü, iletişim problemlerinin yaşanması gibi faktörler çalışanlarda bir taraftan stres yaratırken, diğer taraftan verimliliğin azalmasına neden olur. Verimliliğin düştüğü işletmeler günümüz rekabet ortamında faaliyetlerine devam etmede zorluk yaşarlar. Doğru cevap A seçeneğidir.

Stres ile ilgili tanımların ortak özellikleri (a) Stres, kişi ve dış çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur, (b) streste, bir tehlike/tehdit söz konusudur. Bu tehlikenin önemi kişinin değerlendirmesine bağlıdır. (c) Stres, organizmanın sadece bir bölümünü değil tümünü etkiler. (d) Stres, kontrol edilebilir bir tepki değildir. Yani stres nedeniyle meydana gelen fizyolojik değişiklikler kişinin kendi iradesiyle başlatılıp yine kendi iradesiyle durdurulamaz. Buna göre I-II ve IV stres ile ilgili tanımların ortak özellikleri arasında yer almaktadır. Doğru cevap E'dir.

Yakın kaybı, boşanma, eşle çatışma yaşama ve gidişatı iyi olmayan bir hastalığa sahip olduğunu öğrenme psikolojik stresörler arasında yer almaktadır. Psikolojik stresörler ruhsal örselenmelere neden olan etmenlerdir. Aile içi çatışmalar ise sosyal stresörlerden biridir. Sosyal stresörler, kişi ile çevre/toplum arasındaki etkileşimde ortaya çıkan stresörlerdir. Doğru cevap C'dir.

Selye stresi ikiye ayırmaktadır: Eustres (Östres) ve Distres. Eustres (Östres) organizmanın zarar görmediği hatta hoşuna giden ya da haz duymasına yol açan strestir. Distres ise;organizmanın hoşuna gitmeyen, organizmayı zorda bırakan, gerginlik
oluşmasına neden olan etmenlerin oluşturduğu strestir.  Günümüzde ise stres; Anlık stres, Akut (ani, kısa bir zaman dilimi içinde gerşekleşen) kontrol edilebilen stres, Akut kontrol edilemeyen stres ve Kronik (süreğen, zaman içerisinde gelişen) kontrol edilemeyen stres olarak sınıflandırılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Her stresör etmen genel adaptasyon yanıtına neden olur. Her stresör etmenin genel adaptasyon yanıtı dışında organizmada kendine özgü tepkilere neden olur. Her stresör etmen genel adaptasyon sendromu yanıtına neden olmakla birlikte,
aynı stresör her kişide benzer tepkiler oluşturmaz. Her stresör etmen aynı kişide farklı zamanlarda farklı tepkilere neden olabilir. Buna göre aynı stresörün her kişide benzer tepkiler oluşturması söylenemez. Doğru cevap E'dir.

Stresörlere yanıt konusunda değişikliklere yol açan faktörler içsel, dışsal ve psişik (ruhsal yapı ile ilgili) faktörler olarak tanımlanabilir. Motivasyon, kişilik özellikleri, deneyim ve karakter psişik faktörlerdir. Cinsiyet ise içsel farktörlerden biridir. Doğru cevap A'dır.

Selye, genel adaptasyon sendromunu alarm evresi, direnme evresi ve tükenme evresi olmak üzere üç döneme ayırmıştır. Buna göre genel adaptasyon sendromunda organizmanın stres etmeni ile ilk karşılaştığı dönem alarm evresidir. Doğru cevap B'dir.

Kan basıncında yükselme, kan şekerinde yükselme ve kalp atım hızında artma hem kortizolün hem de adrenalinin salınması ile organizmada meydana gelebilen değişikliklerdir. Kas proteinlerinin yıkımı ise kortizolün genel etkilerinden biridir. Doğru cevap A'dır.

Stres yanıtını açıklayan kuramlar; biyolojik kuramlar, psikolojik kuramlar, sosyal kuramlar, sistem yaklaşımları ve diğer kuramlar olarak sıralanabilir. Biyolojik kuramlar; Genel adaptasyon sendromu, genetik yapısal kuramlar ve kalıtım – çevre etkileşimi modelidir. Psikolojik kuramlar; psikodinamik kuram, öğrenme modeli ve bilişsel modeldir. Sosyal kuram çatışma kuramı; sistem yaklaşımları; bütüncül sağlık modeli, psikosomatik kuram ve canlı sistemler yaklaşımıdır. Diğer kuraölar ise evrim kuramı, yaşam değişimi kuramı ve çevresel stres kuramıdır. Doğru cevap C'dir.

Savaş ya da kaç tepkisine göre tehdit kaynağı ile karşılaşılan organizma tehdit kaynağı ile savaşacak ya da kaçacaktır. Her iki tepki de bedenin hazırlanmasını gerektirmektedir. İşte bu hazırlığı sağlayan stresör etmenlere karşı verilen fizyolojik yanıttır. Organizma ister savaşsın ister kaçsın fizyolojik olarak aynı şeylere ihtiyaç duyar. Stres etmeni ile karşılaşan organizma yukarıda da anlatıldığı gibi hipotalamus – hipofiz – böbrek üstü sistemini harekete geçirir. Buna göre organizmanın savaşma ya da kaça tepkisine göre  fizyolojik olarak farklı şeylere ihtiyaç duyduğu söylenemez. Doğru cevap D'dir.

İnsan organizması için  biyolojik denge, psikolojik denge ve sosyal denge olmak üzere üç denge mevcuttur. Doğru cevap E'dir.

Stres kavramını canlı organizma için ilk olarak Canon kullanmıştır. Canon stresin canlı organizmanın içsel dengesinin dışsal güçlerce bozulması sonucunda oluştuğunu belirtmiş, ‘savaş ya da kaç tepkisi’ çerçevesinde değerlendirmiştir.

Stres ile ilgili tanımların ortak özellikleri aşağıda sıralanmıştır;
1. Stres, kişi ve dış çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur.
2. Streste, bir tehlike/tehdit söz konusudur. Bu tehlikenin önemi kişinin değerlendirmesine bağlıdır.
3. Stres, organizmanın sadece bir bölümünü değil tümünü etkiler.
4. Stres, kontrol edilebilir bir tepki değildir. Yani stres nedeniyle meydana gelen fizyolojik değişiklikler kişinin kendi iradesiyle başlatılıp yine kendi iradesiyle durdurulamaz.

Sosyal stresörler: Kişi ile çevre/toplum arasındaki etkileşimde ortaya çıkan stresörlerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur.
a. Ekonomik çalkantılar.
b. Politik çatışmalar.
c. Aile içi çatışmalar.

Psikolojik stresörler: Psikolojik stresörler ruhsal örselenmelere neden olan etmenlerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur.
a. Yakın kaybı.
b. Boşanma.
c. İşten çıkarılma.
d. Eşle çatışma yaşama.
e. Gidişatı iyi olmayan bir hastalığa sahip olduğunu öğrenme

Sosyal stresörler: Kişi ile çevre/toplum arasındaki etkileşimde ortaya çıkan stresörlerdir.

Distres: Organizmanın hoşuna gitmeyen, organizmayı zorda bırakan, gerginlik oluşmasına neden olan etmenlerin oluşturduğu strese bu ismi vermiştir.