İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER - Deneme Sınavı - 2

Sindirim sistemi hastalıkları: Stresin vücutta en fazla etkilediği sistemlerden biri sindirim sistemidir. Uzun süreli stres ile birlikte sindirim sistemi bozuklukları, kalın bağırsak uyarısı nedeni ile ishal, kabızlık, kramp ağrıları, şişkinlik görülebilir. Sindirimde rol oynayan asit üretimi nedeniyle ağrılı yanma şikâyetleri görülebilir. Stresin ülsere hazırlayan bir neden veya var olan ülserin sürekliliğinde rol oynadığı düşünülmektedir.

Stresörlere karşı verilen psikolojik cevaplara “hostilite” denmektedir. Uğur (2005) hostilite durumlarının özelliklerini aşağıdaki şekilde sıralamaktadır:

Şüphecilik,
Küskünlük,
Sık öfke,
Diğerlerine güvenmeme hali.

Uzamış ve yoğun stres altında çalışan kişiler kendilerini zayıf, güçsüz, her an bir başarısızlıkla karşılaşacakmış, her an bir terslik olacakmış gibi hissedebilirler. Bu kişiler, yu- karıda da bahsedildiği gibi, yoğun endişe taşırlar, uykusuzluk çekerler, kendilerini sürekli yorgun hissederler. Hafıza sorunları yaşayabilirler.

Kaygı, kişinin bir uyaranla karşı karşıya kaldığında yaşadığı, bedensel, duygusal ve zihinsel değişimlerle kendini gösteren bir uyarılmışlık durumu olarak tanımlanmaktadır. Yaşanan kaygı çok yoğun ise, kişinin, enerjisini verimli bir biçimde kullanması, dikkatini ve gücünü yapacağı işe yönlendirmesini engeller. Kişi potansiyelini tümüyle kullanamaz ve istenen performansa erişemez.

Tükenmişlik hem birey hem de örgütler açısından çalışma yaşamını tehdit eden önemli bir sorundur. Mesleki tükenmişlik olarak da ifade edilen tükenmişlik, bireysel stres faktörlerine ilaveten örgüt içinde strese neden olan gerek işe ilişkin, gerekse örgütsel yönetim ve işleyişe ilişkin stres faktörlerinin uzun süren etkisi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Çalışanların iş amaçlarından uzaklaşması, diğer çalışanlarla ilişkilerinin azalması, nihayet kendini işinden geri çekmesi ile sonuç- lanan bir durumdur.

Örgüt içinde iyi yönetilemeyen ve kontrol edilemeyen stres, örgütlerin etkinliklerini ve verimliliklerini azaltarak önemli performans ve maddi kayıplara neden olabilir. Stres örgüt içinde, işe devamsızlık, iş gücü devrinin yükselmesi, mal ve hizmetlerin kalitesinin azalması, iş kazalarının artması, sağlık giderlerinin artması gibi pek çok olguya zemin hazırlayabilir. Stresin örgüt içinde ortaya çıkmasına zemin hazırlayacağı pek çok sonuç Yılmaz ve Ekici’nin (2003) düzenlemesiyle aşağıda verilmiştir.

Yabancılaşma: Şimşek ve arkadaşları (2006) örgütlerde yabancılaşma kavramını, “genel düzeyde bireylerin var olan örgütsel yapılara bağlı beklentiler, değerler, kurallar ve ilişkilerden uzaklaşması hali” olarak tanımlamakta ve yabancılaşmaya yol açan örgütsel etmenleri aşağıdaki şekilde vermektedirler.

1. Yönetim tarzı.
2. Geçmiş olaylar ve deneyimler.
3. Örgüt büyüklüğü (-denetim alanı, -yetki devri, -uzman personel,merkezleşmeveya merkezleşmeme).

4. Bilgi akışı.

5. Grup özellikleri (grupların toplumsal yapıları, gruplarda rol yapıları, grup normu, grup içi dayanışma, gruplarda önderlik).

6. Modüler ilişkiler (örgüt bağı vb. nedenlerle kurulan yapmacık, geçici ve yüzeysel ilişkiler).

7. Üretim biçimi (birim imalat, seri imalat, aralıksız imalat,siparişe dayalı imalat).
8. İşbölümü.
9. Çalışma koşulları (gürültü, yüksek çalışma temposu ve yorgunluk, can sıkıntısı

ve monotonluk, izole edilme, çalışma saatleri, sabit bir yerde çalışmak, katılım ve

insan ilişkileri).
10. İnanç ve tutumlar.
Yabancılaşma ile çalışanlar kendilerini örgütün parçası olarak görmez, dışlandığınıdüşünmeye başlar. Örgütten uzaklaşmak veya örgüte zarar vermek düşünceleri oluşmaya başlayabilir.

İş kazası kavramının pek çok tanımı yapılmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü iş kazasını “önceden planlanmamış, çoğu zaman yaralanmalara, makina ve techizatın zarara uğramasına veya üretimin bir süre durmasına yol açan olay” olarak, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ise iş kazasını “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olay” şeklinde tanımlamaktadır. İş kazaların oluşmasına neden olan etkenler “iş yerlerindeki güvenliksiz durumlar” ile “çalışanların yaptığı güvensiz davranışlar” olarak iki grupta ele alınabilir. Güvensiz davranışlar arasında, işin bilinçsiz olarak yapılması, dalgınlık ve dikkatsizlik, iş disiplinine uyulmaması sayılabilir.

Çalışanların yeteneklerini kullanamadıkları, kendilerini geliştiremedikleri, çalışanların kendi aralarında ve yöneticilerle olan iletişimin bozuk olduğu, ücretlerin düşük olduğu, olumsuz ve güvenliksiz çalışma koşulları, kısaca örgütsel stres faktörlerin yüksek düzeyde olduğu işletmelerde, personel devri, diğer bir ifade ile iş gören devir hızı, yüksek olacaktır. Çalışanın işten ayrılması ve yerine alınacak yeni personelin seçimi, eğitimi, işe alışıncaya kadar geçen zamanının maliyetleri örgüte fazladan yük getirecektir.

İş analizi süreci, ideal koşullarda birbiri ardından gelen sekiz adımdan oluşur (Ka­uffeld ve Martens, 2011: 197-198):

Araştırma amaçlarının belirlenmesi

Araştırma yöntem ve araçlarının seçimi

İş analizinin gerçekleştirilmesi

Verilerin değerlendirilmesi

Sonuçların örgüt yönetimine aktarılması

Çalışma süreçlerini (yeniden) tasarlama önlemlerinin geliştirilmesi

İş tasarımının uygulanması

Uygulanmış iş tasarımının değerlendirilmesi

Stres ile ilgili tanımların ortak özellikleri aşağıda sıralanmıştır;
1. Stres, kişi ve dış çevrenin etkileşimi sonucunda oluşur.
2. Streste, bir tehlike/tehdit söz konusudur. Bu tehlikenin önemi kişinin değerlendirmesine bağlıdır.
3. Stres, organizmanın sadece bir bölümünü değil tümünü etkiler.
4. Stres, kontrol edilebilir bir tepki değildir. Yani stres nedeniyle meydana gelen fizyolojik değişiklikler kişinin kendi iradesiyle başlatılıp yine kendi iradesiyle durdurulamaz.

E seçeneği bunlardan biri değildir. Doğru cevap E seçeneğidir.

18. ve 19. yüzyılda ise kavramın anlamı değişmiş ve organizmaya, nesnelere ve ruhsal yapıya yönelik ‘güç, baskı, zor’ gibi anlamlarda kullanılmaya başlanmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Psikolojik stresörler: Psikolojik stresörler ruhsal örselenmelere neden olan etmenlerdir.
Aşağıda örnekleri sunulmuştur.
a. Yakın kaybı.
b. Boşanma.
c. İşten çıkarılma.
d. Eşle çatışma yaşama.
e. Gidişatı iyi olmayan bir hastalığa sahip olduğunu öğrenme

Doğru cevap C seçeneğidir.

Sosyal stresörler: Kişi ile çevre/toplum arasındaki etkileşimde ortaya çıkan stresörlerdir. Aşağıda örnekleri sunulmuştur:
a. Ekonomik çalkantılar.
b. Politik çatışmalar.
c. Aile içi çatışmalar.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Stresörlere yanıt konusunda değişiklikler aşağıda maddeler halinde verilmiştir;
1. Her stresör etmen genel adaptasyon yanıtına neden olur.
2. Her stresör etmenin genel adaptasyon yanıtı dışında organizmada kendine özgü tepkilere neden olur.
3. Her stresör etmen genel adaptasyon sendromu yanıtına neden olmakla birlikte, aynı stresör her kişide benzer tepkiler oluşturmaz.
4. Her stresör etmen aynı kişide farklı zamanlarda farklı tepkilere neden olabilir.

Her stresör etmenin bir çözüm arayışına neden olması bunlardan biri değildir. 

Doğru cevap E seçeneğidir.

Stres endüstrileşme, kentleşme ve globalleşme süreçleri içersinde insanları tehdit
eden büyük bir tehlike olarak karşımıza çıkan bir kavramdır. Trafik sıkışıklığı, rekabet, sosyal ve politik değişimler, ekonomik belirsizlikler gibi pek çok toplumsal
koşul bireylerde stres yaratmaktadır.

Günümüzde stresle ilgili pek çok tanım yapılmaktadır. Bu tanımların genelde ortak
noktaları stresin zararlı olduğu ve bireyleri olumsuz etkilediği doğrultusundadır.
Stres, kişi üzerinde aşırı fizyolojik ve psikolojik talepler yaratan bir uyarıcıya
karşı, o kişinin uyum sağlayabilme tepkisi olarak tanımlanmaktadır

İşyerinin Yerleşkesi
İşyeri binasının şehir merkezinde ya da kırsalda olması, çalışanların çocukları için kreşin bulunması, otoparkının olması, otoparkın işyeri binasında, yakınında ya da uzağında olması gibi konular işyerinin yerleşkesi başlığı altında yer alan başlıca konulardır. İşyerinin şehir merkezinde bulunması; alışveriş mağazaları, restoranlar, sosyal mekânlara yakınlığı nedeniyle özellikle genç ve bekâr çalışanlar tarafından bir avantaj olarak algılanır. İşyerinin şehir merkezi dışında ya da kırsalda yerleşik olması durumunda ise sosyal mekânlardan uzaklık çoğu çalışan tarafından bir dezavantaj gibi algılanır. Buna karşın, kırsalda yerleşik bir işyeri, evli çalışanlar için çocuk büyütmeye uygun yerler olarak algılanır ve tercih edilir.

Engellenme; bir canlının fizyolojik ya da toplumsal bir gereksiniminin doyurulmasını önleyen bir durum ya da eylemle karşı karşıya kalmasıdır. Doyurulması gereken bir gereksinim ya da eksiklik duygusu canlıda bir dürtü yaratır; dürtünün amacı, bu eksikliği gidermek ve doyuma ulaşarak haz almaktır.

Engellenme; bireyin bir amaca ulaşmasına mani olunma davranışına denir.

İkinci tür engellenme ise çevresel engellenmedir. Bu durumda ise bireyin bir
amaca ulaşmasına engel olan faktörler bireyin dışında gerçekleşmektedir. Örneğin referansı olmadığı gerekçesi ile bireyin işe alınamaması, parasızlık nedeni ile
evlenememesi, işi ile evinin mesafesinin uzak olması nedeni ile işe geç kalması,
trafik sıkışıklığı nedeni ile randevusuna yetişmemesi gibi durumlar çevresel engellerdir.