İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER - Deneme Sınavı - 17

Sağlık profili birinci aşamada, çalışanın kişisel alışkanlıklarını, ailesinin tıbbi geçmişini, kan basıncı ve kolestrol seviyesi gibi çeşitli bilgileri sorgulayan bir ankete dayanılarak yapılmaya başlanır. İkinci aşamada ise, ilgili kişi iyi bir fiziki muayeneye tabi tutularak elde edilen bilgi ve bulgular, bu profile kayıt edilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yöneticiler örgütsel işleyişi planlarken yapıyı merkeziyetten uzak katılımı destekleyici, ortak karar vermeyi özendirici, ast üst arası iletişim engellerini yok edici bir örgüt yapısı geliştirilirse, yalnızlık, desteksizlik ve aşırı iş bölümünün yarattığı olumsuz stres engellenebilecektir. Doğru cevap B seçeneğidir.

A tipi yöneticiler için zaman baskılarını azaltmaya yönelik önerilerde bulunmuşlardır. Bu öneriler büyük ölçüde bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterirler.
Başlıcaları şu şekilde sıralanabilir:
• Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama,
• İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma,
• Tatil ve boş zamanları saate göre planlama,
• Bir zamanda bir işle ilgilenme,
• Başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek

Doğru cevap A seçeneğidir.

İş yerlerinde bugün ekonomik araçların sağlamış oldukları motivasyonun tek başına yeterli olmadığı söylenebilir. Psiko-sosyal araçlarda artık motivasyon için önemlidir. Sosyal destekte, motivasyon arttırıcı dolayısı ile stresi azaltıcı psiko sosyal araçlar arasında yer almaktadır. İşyerlerinde kurulan yakın arkadaş ilişkileri, aile toplantıları, belirli derneklere olan üyelikler, komşuluk ilişkileri sosyal destek sağlamaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Rol Analizleri ve Sınıflandırılması: Örgütlerde stres yaratan unsurlardan birisi de bireylerin kişilikleri ile uygun mesleklerde çalışmamalarıdır. Örneğin spora yatkın olmayan bireyin sporun herhangi bir alanında çalışması ya da özel becerileri olmayan birinin halkla ilişkilerde çalışması gibi. Bu bağlamda iş yerlerinde kişilerin zihinsel ve fiziksel yeteneklerine göre yerleştirmek stresi azaltmada
etkili olabilecektir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok örgütsel tedbirlerde alınabilir. Bunları da aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür: 

Yetki ve otorite kullanarak çatışmayı bastırma yöntemi
• Uzlaşma Yöntemi
• Kaçınma ve Bağlanma Yöntemi
• Sorun Çözme Yöntemi
• Taviz Verme Yöntemi
• Yumuşatma Yöntemi
• Önemli Amaç ve Hedefleri Belirleme Yöntemi
• Çatışma Kaynağını Yok Etme
• Çatışmaya Taraf Olanları Değiştirme
• Kaynakları Arttırma Yöntemi
• Ortak Düşman Yaratma Yöntemi
• Hakeme Gitme Yöntemi
• Cezalandırma Yöntemi
• Örgütsel İlişkileri Değiştirme Yöntemi
• Oylama Yöntemi
• Yalnız Bırakma Yöntemi
• Kura Çekme Yöntemi
• Çekilme Yöntemi

Doğru cevap B seçeneğidir.

İşten çıkarılma, psikolojik stresörlerden bir tanesidir. Doğru cevap D'dir.

Dışsal faktörler: Bu kavram daha çok değişken çevresel etmenlerin tanımlanmasında kullanılır.

a. İklim koşulları: Örneğin hava sıcaklığı stresör etmenlere karşı verilen tepkiye belirleme potansiyeline sahiptir. Birçok ülkede yapılmış araştırmalar insanların gösterdiği şiddet davranışının ne çok soğuk ne de çok sıcak mevsimlere yoğunlaştığını göstermektedir. Doğru cevap C'dir.

İş yerinin fiziksel koşulları ile ilgili bir diğer konu da ergonomi ile ilgilidir. Ergonomi, iş makine teçhizatının insan bedenine uyumlu bir şekilde dizayn bilimidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Hızlı değişen iş çevresinde stresle başa çıkma yöntemlerini uygulamak çok zordur. Bu bağlamda eğitim ve bilgili iş gücü ile stresin nasıl yönetilebileceği konusunda yönetime yardımcı olmak gerekir. Amaçlara göre genel anlamda programlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir. Bunlar;
• İşlerin yeniden tasarımı
• Çalışma şartlarının iyileştirilmesi
• Sağlık programları
• Örgütsel yapıya ilişkin düzenlemeler
• Zaman yönetimi
• Sosyal destek
• Amaç belirleme faaliyetleri
• Rol analizleri ve sınıflandırılması
• Stres yönetimi eğitimi
• Çatışmayı azaltma
• Fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi
• İş zenginleştirme programları
• Katılımlı yönetim
• Duygusal iklimi kontrol

Yönetici ve stres konusunda yapılan çalışmalara göre çeşitli kişilik yapıları içinde zaman baskısını en fazla hisseden yöneticiler A tipi yöneticilerdir. Friedman ve diğer uzmanlar A tipi yöneticiler için zaman baskılarını azaltmaya yönelik önerilerde bulunmuşlardır. Bu öneriler büyük ölçüde bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterirler (Şencan, 1986; 278).
Başlıcaları şu şekilde sıralanabilir:
• Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama,
• İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma,
• Tatil ve boş zamanları saate göre planlama,
• Bir zamanda bir işle ilgilenme,
• Başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek.

Araştırmalar rol belirsizliği ve rol çatışmalarının da kayıtsızlık, öfkelenme, tatminsizlik, sorumluluğu başkalarına yükleme gibi bazı problemlere yol açtığını göstermiştir. Bu gibi olumsuz sonuçların önlenebilmesi için çalışanların rolünü açık bir şekilde tanımlaması gerekmektedir, rol belirsizliğinin kaygı uyandıran diğer bir yönü de yönetimden yeterince destek alınamamasıdır .

Günümüzün çalışanları, rekabetçi, yenilikçi ve teknolojinin her türünün kullanıldığı, ister kamusal ister özel, tüm işletmelerde, bir taraftan küresel piyasaların baskısı, bir taraftan değişime ayak uydurmak zorunda olunması ve uyum güçlükleri, bir taraftan da performans değerlendirmeleri nedeniyle yoğun bir iş stresine girebilmektedirler.

Ancak stres bireyden bireye de farklılıklar gösterebilir. Aynı çalışma ortamında, aynı işi yürüten kişilerin olaylar karşısında verdiği tepkiler de farklı olabilir. Bunun yanı sıra, farklı çalışanlar aynı işi yürütürken, yüksek başarı amacı taşıyan biri için işle ilgili gerilimler onun başarı isteğini kamçılarken, bir başkası bu durumla başa çıkabilme yetersizliğinden stres duyabilir.

Özcan’ın (2008) belirttiği gibi, işi gerçekleştirmede ve mesleki başarı kapsamında yeteneksel düzey, kişilerin daha az ya da daha çok stres duymalarına neden olabilir. Çok yetenekli kişiler az yetenekli kişilere göre işlerini daha kolay yaptıkları için daha az stres yaşarlar. Hatta stres tepkisi, kişinin olaya verdiği tepkiye bağlı olarak ortaya çıkar ki, aynı olay farklı kişilerde, hatta bazen aynı insanda farklı zamanlarda farklı tepkilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Kısaca, stres duymada kişisel farklılıkların önemi büyüktür.

Stres sonucunda ortaya çıkan ilk belirtiler, kısa dönem etkileri, beyinden gelen emirler yoluyla stres hormonlarının salınması sonucunda ortaya çıkar. Benzer mekanizmalar  sonucunda  başlıcaları aşağıda listelenmiş olan belirtiler ortaya çıkabilir.

Çarpıntı Kalp atım sayısının artması
Nefes darlığı Solunum sayısının artması
Göğüste ağrı Tansiyon yükselmesi
Baş dönmesi Baş ağrısı
Boğazda takılma Boğaz ağrısı
Sıcak basması Titreme

Uzun Dönem Etkileri- Psikosomatik Hastalıklar
Kalp – Damar hastalıkları
Solunum sistemi hastalıkları
Sindirim sistemi hastalıkları
Eklem ve kas hastalıkları
Genital ve idrar yolları hastalıkları
Cilt hastalıkları
Sinir sistemi bozuklukları
Kanserler

Nonülser Dispepsi olarak adlandırılan rahatsızlık, şişkinlik, yanma, ağrı, bulantı, geğirme hissi ve benzeri şikâyetleri içermektedir. Stres bu durumun hem tetikleyicisi hem de tablonun
ağırlaşmasına neden olan faktörlerden biridir.

Stresörlere karşı verilen psikolojik cevaplara “hostilite” denmektedir.

Mesleki tükenmişlik sendromu, işine yeni başladığında heyecanlı ve istekli olan çalışanlarda daha fazla görülebilir. Bu tip çalışanlar genellikle kısa zamanda çok büyük başarı kazanacaklarına inanırlar. Amaçlarına ulaşamayan kişilerin hayal kırıklığına uğradıkları için zamanla işe karşı istekleri ve heyecanları söner. Sonuç olarak kişiler gerçeği kabullenmek ve hedeflerini düşürmek yerine hayal kırıklığına sürüklenir.