İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER - Deneme Sınavı - 11

Örgütte karşılaşılan tüm stres faktörleri olumsuz olarak nitelendirilemez. Çünkü stresin bazı durumlarda motive edici etkisinin de olduğu bir gerçektir.

Bireyleri stresten uzak tutmaya yarayacak tedbirler olduğunu söylemek oldukça güçtür. Ancak alınan tedbirler bireyin stresle baş edebilmesine psikolojik ve fizyolojik sağlıklarının korunmasına yol açacaktır. İş yerinde daha sağlıklı, motivasyonlu ve başarılı üretken çalışmalarına destek olacaktır.

Stresle ilgili yapılan açıklamalar göstermiştir ki ortaya üç sonuç çıkmıştır. Birincisi
stres vardır, var olmaya devam edecektir ve iş ortamı özel stres kaynaklarının toplandığı
bir sosyo-teknik sistemdir. İkincisi, stresin her türlüsü zararlı değildir, üçüncüsü ise zararlı
olan stresi yaratan faktörleri kontrol altına almak gerektiğidir. İşte stres yönetimi, stresin
olumlu etkilerini bir bakıma desteklemek, olumsuz olan etkilerini ise kontrol altına almaktır.

Çalışanlar açısından istenmeyen stresi örgütsel yapının da yarattığını, özellikle örgütlerde iyi yürümeyen insan ilişkileri sisteminin, hatalı kariyer geliştirme çalışmalarının, yetersiz fiziki çevrenin önemli bir stres kaynağı olduğu söylenebilir.

Yöneticiler stres belirtilerini azaltmak için örgütlerinde yönetsel değişiklikler yapmalıdırlar.
Aksi takdirde iş gücü devir hızı işe gelmeme çalışanla arasında artabilecektir. Stres önleme programları örgütün yapısına ve örgütte belirlenebilecek stres konularına göre
uygulanabilir. Programlar üç amaçtan yola çıkılarak belirlenebilir.
1. İş stres faktörlerini teşhis etme ve belirleme
2. Stresin çalışanlar üzerindeki etkilerini belirleme
3. Stresin negatif etkileri ile başa çıkmada çalışanları desteklemektir

Çalışanlara daha fazla sorumluluk, daha anlamlı iş, daha çok özerklik ve daha çok geri bildirim sağlamak için işlerin yeniden tasarlanması stresi azaltabilir, çünkü bu faktörler çalışanlara iş ile ilgili eylemler üzerinde daha çok kontrol verirken, diğerlerine olan bağımlılığı azaltır.

Çalışan kimselerin fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozan çeşitli stres sebeplerinden önemli bir kısmı iş hayatındaki ilişkilerden ve iş yerindeki çevre şartlarından kaynaklanmaktadır.
Stres yönetimi bakımından, örgütler ve işletme yöneticileri tarafından alınacak
bazı tedbirler, işgörenlerin şikayetlerinin nispeten azalmasına ortam hazırlayabilir.

Diğer bir sağlık ile ilgili alınabilecek önlem çalışanların sağlık profillerinin çıkarılmasıdır. Örgütlerde, stresin yol açtığı bazı hastalıkların meydana gelmesini önceden önlemeye çalışmak ve çeşitli stres belirtilerini doğru bir şekilde teşhis etmek için kullanılan yaklaşıma sağlık profili adı verilmektedir.

Bireylerin karar verme yetki ve sorumluluk dağılımında dengesizlik, yöneticilerin liderlik ve yönetim tarzları, yeterli araç ve gereçlerinin olmaması, performans değerlendirme sistemlerinde adaletsizlikler vb. örgütsel yapıya ilişkin stres unsurlarının ortadan kaldırılması örgütsel stresi önleme programları açısından çok önemlidir.
Günümüzün büyük profesyonel örgütleri bürokrasinin baskın olduğu ve biçimsel yapıya aşırı bir zorlayıcı prosedürlerin getirilmesi konusunu önemsemek durumunda kalmaktadırlar.
Aşırı formal ve bürokratik yapı kişilerarası etkileşimi azaltmaktadır. Bireyleri örgüt içerisinde yabancılaşmaya yöneltmektedir. Bu bağlamda yöneticiler örgütsel işleyişi planlarken yapıyı merkeziyetten uzak katılımı destekleyici, ortak karar vermeyi özendirici, ast üst arası iletişim engellerini yok edici bir örgüt yapısı geliştirilirse, yalnızlık, desteksizlik ve aşırı
işbölümünün yarattığı olumsuz stres engellenebilecektir.

Alan Lakein (1973) ne yapılacağına ve yapılacak işlerin daha kısa sürede nasıl
yapılacağına ilişkin sistematik bir yöntem geliştirmiştir. Bu sistemde temel öge yapılacak işlerin yazılmasıdır. Listeye göre işler önem sırasına göre dizilecek ve öncelikle işe zor olandan başlanacaktır.

Örgütsel stresin davranışsal yansımalarından birisi de stresi bastırmak adı altında sigara, alkol, ilaç ve uyuşturucu madde kullanımıdır. Doğru cevap B'dir.

Örgüte bağlılığın azalması örgütsel stresin nedenlerinden değil sonuçlarından bir tanesidir (Şekil 7.2). Doğru cevap D'dir.

İşe devamsızlık nedenleri arasında düşük iş tatmini, standart olmayan çalışma şartları, yöneticilerin çalışanlara karşı adil olmayan davranışları,
işin çok fazla ya da çok az olması, çalışanların güvenliksiz iş koşulları sayılmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Modüler ilişkiler (örgüt bağı vb. nedenlerle kurulan yapmacık, geçici ve yüzeysel
ilişkiler), yabancılaşmaya yol açan örgütsel etmenlerden bir tanesidir. Doğru cevap A'dır.

Kalp-damar hastalıkları örgütsel stresin bireyde yol açtığı psikosomatik hastalıklardan bir tanesidir. Doğru cevap A'dır.

Yöneticiler stres belirtilerini azaltmak için örgütlerinde yönetsel değişiklikler yapmalıdırlar. Aksi takdirde iş gücü devir hızı işe gelmeme çalışanla arasında artabilecektir. Stres
önleme programları örgütün yapısına ve örgütte belirlenebilecek stres konularına göre
uygulanabilir. Programlar üç amaçtan yola çıkılarak belirlenebilir.
1. İş stres faktörlerini teşhis etme ve belirleme
2. Stresin çalışanlar üzerindeki etkilerini belirleme
3. Stresin negatif etkileri ile başa çıkmada çalışanları desteklemektir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Friedman ve diğer uzmanlar A tipi yöneticiler için zaman baskılarını
azaltmaya yönelik önerilerde bulunmuşlardır. Bu öneriler büyük ölçüde bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterirler (Şencan, 1986; 278).
Başlıcaları şu şekilde sıralanabilir:
• Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama,
• İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma,
• Tatil ve boş zamanları saate göre planlama,
• Bir zamanda bir işle ilgilenme,
• Başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek.
Bu tedbirler bireyleri rahatlatacak gerginliği azaltacak ve bireylerin kendileri ile ilgili
bir şeyler yapmalarına olanak sağlayacaktır.

Çatışmayı azaltma genel anlamda çatışmayı azaltma programlarından biri olduğu için cevap E seçeneğidir.

Nicel Aşırı Yükleme: Belirli bir zaman dilimi içinde istenilen iş miktarının fazlalığı ve zaman baskısı ile ortaya çıkar. Zamanı kısıtlı, miktar istemi fazla tek yönlü işler (örneğin; üretim bandında montaj işi) bu kategoride görülebilir. Nicel açıdan fazla yükleme, genellikle vücutta kalp atışlarının artması, stres hormonlarının gereğinden fazla salgılanması gibi bedensel tepkilere, tükenmişlik (burnout) hissine ve psikosomatik rahatsızlıklara neden olabilmektedir.

Zaman baskısından kaynaklanan stresi önlemek için çeşitli zaman yönetim teknikleri geliştirilmiştir. Alan Lakein (1973) ne yapılacağına ve yapılacak işlerin daha kısa sürede nasıl
yapılacağına ilişkin sistematik bir yöntem geliştirmiştir. Bu sistemde temel öge yapılacak
işlerin yazılmasıdır. Listeye göre işler önem sırasına göre dizilecek ve öncelikle işe zor
olandan başlanacaktır (Albercht, 1979;248)

İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok örgütsel tedbirlerde alınabilir. Bunları da aşağıdaki başlıklar altında
toplamak mümkündür:

Yetki ve otorite kullanarak çatışmayı bastırma yöntemi
• Uzlaşma Yöntemi
• Kaçınma ve Bağlanma Yöntemi
• Sorun Çözme Yöntemi
• Taviz Verme Yöntemi
• Yumuşatma Yöntemi
• Önemli Amaç ve Hedefleri Belirleme Yöntemi
• Çatışma Kaynağını Yok Etme
• Çatışmaya Taraf Olanları Değiştirme
• Kaynakları Arttırma Yöntemi
• Ortak Düşman Yaratma Yöntemi
• Hakeme Gitme Yöntemi
• Cezalandırma Yöntemi
• Örgütsel İlişkileri Değiştirme Yöntemi
• Oylama Yöntemi
• Yalnız Bırakma Yöntemi
• Kura Çekme Yöntemi
• Çekilme Yöntemi

Ödül yöntemi verilenler arasında yer almadığı için cevap A seçeneğidir.