İŞ YAŞAMINDA RİSK ETMENLERİ VE YÖNETİMSEL FAKTÖRLER - Deneme Sınavı - 1

Çok basit bir ifadeyle nedeni belli olmayan korkular olarak tarif edilebilen endişe,
strese neden olabilecek en önemli kavramlardan biridir.
Endişe, ne olduğu belirsiz, niteliği kestirilemeyen bir fenalık duygusu hâlinde
ortaya çıkan hoş olmayan duygu şeklinde de ifade edilmektedir. Korku gibi kaygı
da (iç daralması, bunaltı gibi kavramlarla da tanımlanır) bedensel bir rahatsızlık
durumuna yol açabilir ama korkudan belirli bir nedeni bulunmamasıyla ayırt edilir.

Ders çalışması gerektiği bilincinde olan bir öğrencinin ders çalışmak ile arkadaşları ile gezmek arasında kalması durumunda ortaya çıkan durum ya da amirinden etik dışı istek gelen çalışanın, bu isteği yerine getirmekle getirmemek arasında kalması gibi bir durum çatışma olarak düşünülebilir.

Genellikle A tipi kişilikli bireyler aşağıdaki özellikleriyle kendilerini ifade
ederler (Brief, Schuster ve Van Sell, 1981: 94).
• Çok uzun zaman, kendine bir zaman limiti koyarak çalışan ve aşırı yük
alanlar,
• Eve genellikle iş getiren, geceleri ve haf­ta sonları çalışan dinlenmeyenler,
• Kendisiyle devamlı rekabet içinde olan başarı için yüksek standartlar belirleyen ve bunu devam ettirenler,
• Çalışma koşullarından dolayı engellenen, başkalarını rahatsız eden, danışmanları tarafından yanlış anlaşılan insanlardır.

Yönetim Politikaları ve Stratejileri
• Küçülme
• Rekabet Baskısı
• Düzenli Ödeme Planları
• Vardiyalı Çalışma
• Bürokratik Kural ve Kaideler
• Yüksek Teknoloji

Rol çatışması iş yerlerinde sık sık karşılaşılan ve çok farklı biçimlerde ortaya çıkan sorunlardan biridir. Rol çatışması, genelde kişilerin birbirinden farklı ve tutarsız görevleri nedeniyle baskı altında kalmaları sonucunda meydana gelir.

Yirminci yüzyılın hastalığı olarak nitelendirilen stres; kısaca her hangi bir içsel ya da dışsal etkene karşı verdiğimiz tepki olarak tanımlanmaktadır.

Günümüz çalışma yaşamında, ekonomik koşulların ağırlaşması, rekabetin artması, çalışanların performansının değerlendirilmesi ve performansla ilgili beklentilerin artmasından dolayı iş ortamı strese her zaman elverişlidir.

Stresin Psikolojik Sonuçları
Depresyon
Kaygı
Uykusuzluk
Tükenme sendromu

Stres sonucunda ortaya çıkan ilk belirtiler, kısa dönem etkileri, beyinden gelen emirler
yoluyla stres hormonlarının salınması sonucunda ortaya çıkar:

Çarpıntı

Kalp atım sayısının artması
Nefes darlığı

Solunum sayısının artması
Göğüste ağrı Tansiyon yükselmesi
Baş dönmesi

Baş ağrısı
Boğazda takılma

Boğaz ağrısı
Sıcak basması

Titreme

İş yerinde şiddeti engellemek için öncelikle, örgütün tüm taraflarını (çalışan, yönetici) tatmin eden, yazılı hale getirilmiş, şiddet karşıtı bir politika hazırlanmalıdır. İş yerinde şiddet karşıtı resmi politikanın uygulamaya konulmasından sorumlu bir üst kurul oluşturularak bu politikanın uygulanması sağlanmalıdır. Ayrıca, iş yerinde şiddete karşı farkındalık ve duyarlılık eğitimlerine kaynak ayrılmalıdır.

Stresin vücutta en fazla etkilediği sistemlerden biri sindirim sistemidir. Uzun süreli stres ile birlikte sindirim sistemi bozuklukları, kalın bağırsak uyarısı nedeni ile ishal, kabızlık, kramp ağrıları, şişkinlik görülebilir. Sindirimde rol oynayan asit üretimi nedeniyle ağrılı yanma şikâyetleri görülebilir.

Stresin cilt üzerindeki etkilerinden bazıları
aşağıdaki şekilde listelenebilir.
Yağ dengesinin bozulması

Akne oluşumu,
Seboreik dermatit

Allerjik reaksiyonlar
Egzema Psöriasis
Aşırı terleme

Zona
Rosacea

Uçuk
Ürtiker Saçlarda kepeklenme
Cilt kanseri

Saçların dökülmesi ( alopezi ) ya da beyazlaşması
Yüz cildinde kırışma

Stresörlere karşı verilen psikolojik cevaplara “hostilite” denmektedir. Uğur (2005) hostilite durumlarının özelliklerini aşağıdaki şekilde sıralamaktadır:
Şüphecilik,
Küskünlük,
Sık öfke,
Diğerlerine güvenmeme hali.

Budak ve Sürgevil (2005) ise tükenmişliği “Ruhsal ve fiziksel açıdan enerjinin tükenişi”
olarak tanımlamaktadır. Tükenmişlik sendromunun ortaya çıkış nedeni tek başına iş yerindeki koşullar değildir

Şimşek ve arkadaşları (2006) örgütlerde yabancılaşma kavramını, “genel düzeyde bireylerin var olan örgütsel yapılara bağlı beklentiler, değerler, kurallar ve
ilişkilerden uzaklaşması hali” olarak tanımlar.

İçsel faktörler: Bu faktörler kişiye özgüdür. Aşağıda bazı örnekler sıralanmıştır.
a. Kalıtımsal: Organizmaya ait genetik olarak ebevynden aktarılan özellikler bütünüdür. Kalıtımsal özellikler özellikle kimilerinin huy, kimilerinin mizaç alarak
adlandırdığı ve insan kişiliğinin çekirdeğini oluşturan özellikleri belirlediği
bilinmektedir.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Dışsal faktörler: Bu kavram daha çok değişken çevresel etmenlerin tanımlanmasında
kullanlır.
a. İklim koşulları: Örneğin hava sıcaklığı stresör etmenlere karşı verilen tepkiye
belirleme potansiyeline sahiptir. Birçok ülkede yapılmış araştırmalar insanların
gösterdiği şiddet davranışının ne çok soğuk ne de çok sıcak mevsimlere yoğunlaştığını
göstermektedir.

Genel Adaptasyon (Biyolojik Stres) Sendromu kuramını ortaya koyarken Selye, sıçanları soğuk, sıcak, hareketsizlik, hareketlilik, yorgunluk gibi çeşitli stresör
etmenlere maruz bırakmış ve sıçanların verdiği fizyolojik tepkileri gözlemlemiştir. Yukarıda da belirtildiği gibi sıçanların birbirinin tersi gibi görünen stresörlere benzer fizyolojik tepkiler verdiği Selye tarafından gözlenmiştir. Kuramın aldığı en önemli eleştiri psikolojik faktörlere yeterince yer vermemiş olması şeklindeki eleştiridir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Genel adaptasyon sendromu dört temel varsayıma dayanır.

1. Organizmalar içsel dengelerini korumak gibi bir içgüdüye sahiptirler.
2. Stres etmenleri iç dengeyi bozcu etkiye sahiptirler. Organizma ise stres etmenlerine fizyolojik bir tepki verir. Bu tepki içsel dengeyi korumaya yönelik bir savunmadır.
3. Savunmaya yönelik olan fizyolojik tepki aşamalı bir şekilde alarm, direnç ve tükenme evrelerini izler. Bu uyum süreci stres etmeninin gücü, yoğunluğu ve süresine bağlı olduğu gibi aynı zamanda stres etmenine karşı gösterilen direncin başarılı olup olmadığına bağlıdır.
4. Organizmanın stres etmenine verdiği yanıtta kullandığı bedensel ve ruhsal enerji
sınırlıdır. Bu enerjinin tükenmesi durumunda ölüme kadar gidebilen sonuçlar doğabilir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Bazı insanlar zaman zaman hissettikleri sıkıntı, gerginlik, huzursuzluk gibi olumsuz
duyguları yaşamları boyunca hissetmek istemediklerini belirtiler. Bu isteğe yakından bakmak gerekir. Herhangi bir olumsuz yaşantının beraberinde getirdiği olumsuz duyguları hissetmemek ne gibi sonuçlara yol açar? Ağrı duymayan bir insanı ele alalım. Bedenine yönelmiş ağrı verici bir durum karşısında ağrı duymaması ağrıya neden olması gereken durumlardan kaçınmasına engel olacaktır. Ölümcül olabilecek ve basit bir tıbbi müdahale ile giderilebilecek bir hastalığı erken dönemde farkedemeyecek ve bu hastalık ağrıyı hissetmeyen kişinin hayatını kaybetmesine neden olabilecektir. Bu durum savaş ya da kaç tepkisiyle ilgilidir. Doğru cevap A seçeneğidir.