İŞ VE YAŞAMDA MOTİVASYON

Motivasyon;"kişilerin belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere kendi arzu ve istekleri ile davranmaları ve çaba göstermeleridir".Kısaca motivasyon, istekleri, arzuları, ihtiyaçları, dürtüleri ve ilgileri kapsayan genel bir kavramdır.

Güdülenmeyle ilgili üç nokta önemlidir. Birincisi, güdülenme kişi farkında olsa da olmasa da gerçekleşmektedir. Örneğin kişi buzdolabına yöneldiğinde açlık gereksinimiyle ilgilenmez ya da hırlayan bir köpekten kaçtığında korkusunu bilinçli olarak farketmesi gerekmemektedir. İkinci olarak aynı güdü veya duygu, farklı kişilerde farklı davranışlara yol açabilir. Üzüntü hisseden bir insan ağlarken diğeri arkadaşlarıyla dertleşebilir. Son olarak aynı davranış farklı güdüler ve duygular tarafından kaynaklanabilmektedir. Örneğin yemek yiyen bir kişi açlıktan yerken diğeri stresten dolayı yiyor olabilir.

Güdülenmenin güçlü olması, bireyin kendi yaşamını zihninde değerlendirdiğinde, yapmak istedikleri ve yaptıkları arasındaki farkın az olması ve yaşam doyumu sağlaması açısından önemlidir.

Bireylerin davranışlarını yönlendiren motivasyonla ilgili değişik kuramlar ve modeller vardır. Kişinin kendini tanıması, yaşamı süresince kendini gerçekleştireceği hedefleri belirlemesi ve bu hedefleri gerçekleştirmek için davranışlarını nasıl güdüleyeceğini bilmesi yaşam doyumuna ulaşması açısından önemlidir.

Temel Fizyolojik İhtiyaçlar: Açlık, susuzluk, seks, uyku gibi fizyolojik ve sonradan öğrenilmeyen ihtiyaçlardır. Bu tür ihtiyaçlar giderildikleri takdirde ortadan kalkarlar ve artık güdülenmezler.
Güvenlik ihtiyaçları: Tehlike, korku gibi etmenler karşısında korunma ihtiyaçlarıdır. Örneğin,ihtiyarlık, işsizlik, ani ölüm, işe karşı güvensizlik, işte emekli olmadan sakatlanmak gibi durumlar kişide güvenlik ihtiyacı yaratırlar. Bu ihtiyaçların fizyolojik ihtiyaçlardan farkı, sürekli olmamaları ve tatmin edilince sona ermeleridir (Kantar, 2008).
Sosyal ihtiyaçlar: İnsan ilişkilerinin sosyal yönünü yansıtan ihtiyaçlardır. Ait olma, birlikte olma, sevgi ve kabul görme ihtiyaçlarıdır.
Kendini gösterme ihtiyacı: Maslow, bireylerin bu gereksinimlerine iki yönden yaklaşmıştır. İlki, bireyin kendisine olan saygısıdır ki, kendine güven, başarılı olma, yeterli olma, bağımsız olma gibi ihtiyaçlardır. İkincisi ise, bireyin başkalarından saygı görmesi ihtiyacıdır. Başkaları tarafından takdir edilmesi, tanınması gibi ihtiyaçlardır.
Kendini tamamlama (Gerçekleştirme) ihtiyacı: Sahip olunan potansiyeli geliştirme, ahlaki üstünlük, yaratıcılık ve problem çözme gibi unsurları kapsayan ihtiyaçlar şeklinde sıralanmaktadır. Bu basamaktabireyin tatmin olabilmesi için tüm potansiyelini ortaya koyması gerekecektir. Tiyatro buna örnek olarak
verilebilir. Sanatçı tiyatro ile uğraşarak ortaya gerçek birşeyler koyduğu zaman kendini gerçekleştirme ihtiyacını gidermiş olacaktır.

Kendini tamamlama (Gerçekleştirme) ihtiyacı: Sahip olunan potansiyeli geliştirme, ahlaki üstünlük, yaratıcılık ve problem çözme gibi unsurları kapsayan ihtiyaçlar şeklinde sıralanmaktadır. Bu basamakta bireyin tatmin olabilmesi için tüm potansiyelini ortaya koyması gerekecektir. Tiyatro buna örnek olarak verilebilir. Sanatçı tiyatro ile uğraşarak ortaya gerçek bir şeyler koyduğu zaman kendini gerçekleştirme ihtiyacını gidermiş olacaktır.

Maslow’a göre kişiler, aşağıda sıralanan kişilik özelliklerini geliştirdikleri için kendini geliştirme hedeflerine ulaşmaktadırlar:
• Gerçekliği doğru bir şekilde algılama
• Bağımsız ve özerk olma
• Çok az sayıda insanla derin ve sevgi dolu ilişki kurmayı tercih etme
• Hedeflerini gerçekleştirmeye odaklanma
• Büyük neşe ve tatmin anları olan büyük deneyimler yaşama

Pavlov’dan esinlenen Skinner, Davranış Şartlandırma kuramını ortaya atmıştır.

Motive edici faktörler: Çalışanların, motivasyon ve tatminin başlıca nedeni olarak belirttikleri unsurlardır. Başarı, tanınma, takdir edilme, statü, ilerleme, sorumluluk sahibi olma gibi motivasyonel faktörleri kapsamaktadır. Bu faktörler varsa kişinin çalışma isteği ve arzusu artar. Bu faktörlerin yokluğu ise bireylerin motive olmaması ile sonuçlanacaktır. Çalışanların bu faktörleri açıkça görmesi ve hissetmesi tatmin ve motive olmalarına neden olmaktadır.

Süreç Kuramları;
• Davranış şartlandırma (sonuçsal şartlandırma- edimsel şartlandırma) kuramı
• Bekleyiş (beklenti) kuramları
• Eşitlik kuramı
• Amaç kuramı olmak üzere dört tanedir.

Fizyolojik kökenli açlık, susuzluk, cinsellik gibi güdülere dürtü adı verilir.

Güdü, istekleri, arzuları, ihtiyaçları ve dürtüleri kapsayan genel bir kavramdır.

Yaşam doyumu; kişisel amaçlar ve ulaşılan hedefler arasındaki uygunluğun yargısal değerlendirmesi olarak tanımlanmaktadır.

Motivasyon kişisel bir olaydır. Çalışanları motive eden faktörler kişiden kişiye değişir. Dolayısıyla motivasyon sürecini tam olarak kavrayabilmek için, kişilerin belirli biçimlerde davranmaya zorlayan nedenleri, kişinin hedeflerini, davranışların sürdürülme olanakları gibi konuların değerlendirilmesi ve bireylerin birbirine benzemediklerinin bilincinde olunması gerekir.

Kapsam kuramları:

• İhtiyaçlar Hiyerarşisi Yaklaşımı
• Çift-Faktör Kuramı (Hijyen-motivasyon teorisi)
• Başarma İhtiyacı Kuramı (Achievement)
• ERG Yaklaşımı

olmak üzere dört tanedir.

Piramidin en alt basamağında temel fizyolojik ihtiyaçlar yer almaktadır. Temel fizyolojik ihtiyaçlar açlık, susuzluk, seks, uyku gibi fizyolojik ve sonradan öğrenilmeyen ihtiyaçlardır.

Kendini gösterme ihtiyacı: Maslow, bireylerin bu gereksinimlerine iki yönden yaklaşmıştır. İlki, bireyin kendisine olan saygısıdır ki, kendine güven, başarılı olma, yeterli olma, bağımsız olma gibi ihtiyaçlardır. İkincisi ise, bireyin başkalarından saygı görmesi ihtiyacıdır. Başkaları tarafından takdir edilmesi, tanınması gibi ihtiyaçlardır.

Maslow’a göre kişiler, aşağıda sıralanan kişilik özelliklerini geliştirdikleri için kendini geliştirme
hedeflerine ulaşmaktadırlar:
• Gerçekliği doğru bir şekilde algılama
• Bağımsız ve özerk olma
• Çok az sayıda insanla derin ve sevgi dolu ilişki kurmayı tercih etme
• Hedeflerini gerçekleştirmeye odaklanma
• Büyük neşe ve tatmin anları olan büyük deneyimler yaşama

Ücret, maaş, işletme politikası ve yönetimi, çalışma koşulları, iş güvenliği, özel yaşamdaki mutluluk düzeyi gibi faktörler “hijyen faktörler” olarak adlandırılır. Eğer bu faktörler yoksa, bireyleri motive etmek çok zordur. Hijyen faktörlerin olması durumunda iş tatmini için uygun bir ortamdan söz edilebilir ve bireyleri motive edebilir.

ERG yaklaşımı üç kategoriye ayrılmıştır:
• Varolma (“E”xistance) ihtiyacı- alt düzey
• Aidiyet-ilişki kurma (“R”elatedness) ihtiyacı
• Gelişme (“G”rowth) ihtiyacı- üst düzey