İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

Amerika Birleşik Devletleri’nde 1935 tarihli Sosyal Güvenlik Kanunu’nda (Social Security Act), “sosyal güvenlik” kavramı ilk kez kullanılmıştır.

Zaman içinde yaşanan ekonomik ve sosyal gelişmelere bağlı olarak sosyal güvenliğin amaç ve kapsamında bireye ekonomik güvence sağlama, risklerin ortaya çıkmadan önce önlenmesi ve kişiliğin geliştirilmesi şeklinde genişleme olmuştur.

Geleneksel sosyal güvenlik teknikleri tasarruf, yardımlar, hukuki sorumluluk, yardımlaşma sandıkları ve özel sigortalardır.

Sosyal güvenliğin tarihsel gelişimi içinde önce sosyal yardımlar, daha sonra sosyal sigortalar ve sonrasında devletçe bakılma yönteminin ortaya çıktığı görülmektedir.
Günümüzde sosyal güvenlik sosyal sigorta, sosyal yardımlar ve sosyal hizmetler ile devletçe bakılma ile sağlanmaktadır.

Sosyal güvenlik sistemini bireysel-özel fonlama esasına dayandırması nedeniyle Şili’nin bu açıdan özel bir yeri vardır. Şili, sosyal güvenlik sistemini 1982 yılından itibaren tamamen özelleştirmiştir. Bireylere sosyal güvenlik primlerini, özel sigorta şirketlerinin veya bankaların kurdukları özel fon yönetimi kuruluşlarına ödeme zorunluluğu getirilmiştir. Bu sistemde, bireysel tasarruf (fon) yönetimi esası benimsenmiştir.

Sosyal güvenliğin finansmanı primler, devlet katkısı ve vergilerle sağlanmaktadır.

5502 sayılı Kanunda, sosyal güvenlik politikaları ve bunların uygulamaları hakkında görüş ve önerilerde bulunmak ile Kurumun performans programlarında yer alan hedefler ile sonuçlarını değerlendirerek bir sonraki dönemin performans hedeflerine ilişkin görüş oluşturmak, Genel Kurul'un görevleri arasında yer almaktadır. Kurumun görev alanına giren konularda politika ve stratejiler geliştirmek ile Performans ölçütleri belirlemek ise Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı'nın görevleri arasında yer alır. Kurumun sigorta kolları itibarıyla hazırlanacak aktüeryal hesaplarına ilişkin raporları değerlendirerek finansman dengesinin üçer aylık ve yıllık gerçekleştirmelerini izlemek ise Yönetim Kurulu'nun görevidir.

5510 sayılı Kanunun 5. maddesinde, kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından
kısmen sigortalı sayılacak olanlar sıralanmıştır. Buna göre, Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile analık sigortası uygulanır ve bunlar 4. maddenin 1. fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar.

Sigortalılar, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç 1 ay içinde sigortalı olarak çalışmaya başladıklarını Kuruma bildirirler. Ancak, sigortalının kendini bildirmemesi, sigortalı aleyhine delil teşkil etmez

5510 sayılı Kanunda, bütün sigorta kolları için tek bir sosyal sigorta primi alınması yerine sigorta kolları için ayrı ayrı sigorta priminin belirlenmesi yolu izlenmiştir. Kanuna göre kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %2’sidir. Bu primin tamamını işveren öder.

ILO’nun 28.06.1952 tarih ve 102 sayılı Sosyal Güvenliğin Asgari Şartlarına İlişkin Sözleşmesi’nde
9 tane sosyal risk tanımlanmakta ve bunların tümüne ya da bir bölümüne karşı üye devletlerin
sosyal koruma sağlaması istenmektedir. Sözleşmeye göre bu riskler iş kazaları ve meslek hastalıkları, hastalık, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm, işsizlik ve ailevi yüklerdir.

Sosyal sigorta modern sosyal güvenlik tekniklerinden biridir. Diğer seçeneklerde geleneksel sosyal güvenlik tekniklerine yer verilmiştir.

Sanayi Devrimi’nin İngiltere’de yaşanmasına rağmen Almanya’da Bismarck tarafından oluşturulan sosyal güvenlikle ilgili ilke ve uygulamaların modern sosyal güvenlik uygulamaları içinde ilk ve önemli bir yeri vardır. Bismarck, sosyal sigorta sisteminin öncüsü olarak kabul edilmektedir.

Yeni Zelanda sosyal güvenlik sistemi, tamamen vergilerle finanse edilen devlet yardımlarına dayanan, katılımsız sistemdir.

1961 Anayasası’nın 48. maddesinde, herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu ifade edilmiştir.

Sosyal güvenlik reformu çerçevesinde 16.05.2006 tarihinde kabul edilen 5502 sayılı Sosyal Güvenlik
Kurumu Kanunu (RG, T.20.05.2006, S.26173) ile sosyal güvenlik hizmetlerini yerine getirmekte olan
Sosyal Sigortalar Kurumu, Bağ-Kur ve T.C. Emekli Sandığı’nın hukuki varlıkları sona ermiş ve Sosyal
Güvenlik Kurumu çatısı altında birleştirilmişlerdir.

Sosyal Güvenlik Kurumu genel kurulu, bir karar organı olmayıp danışma organı niteliği taşımaktadır.

Askerlik hizmetlerini er ve erbaş olarak yapmakta olanlar ile yedek subay okulu öğrencileri, 5510 sayılı Kanunun kapsamı dışında bırakılmıştır.

Sosyal sigortaların finansman kaynağını esas olarak primler oluşturmaktadır ve genel olarak üçlü
katkı sistemi benimsenmiştir.

Kanuna göre kısa vadeli sigorta kolları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının %2’sidir. Bu primin tamamını işveren öder.