İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU

İşçi ve işveren sendikalarının kurulabileceği işkolları sırasıyla: Avcılık, balıkçılık, tarım ve ormancılık; Gıda sanayi; Madencilik ve taş ocakları; Petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç; Dokuma, hazır giyim ve deri; Ağaç ve kâğıt; İletişim; Basın, yayın ve gazetecilik; Banka, finans ve sigorta; Ticaret, büro, eğitim ve güzel sanatlar; Çimento, toprak ve cam; Metal; İnşaat; Enerji; Taşımacılık; Gemi yapımı ve deniz taşımacılığı, ardiye ve antrepoculuk; Sağlık ve sosyal hizmetler; Konaklama ve eğlence işleri; Savunma ve güvenlik; Genel işlerdir.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre “işveren sendikaları, işkolu esasına göre bir işkolunda ve bu işkolundaki en az yedi işveren tarafından kurulur” İşçi sendikaları gibi işveren sendikaları için de geçerli olan işkolu esasına göre sendikalaşma ilkesi uyarınca, işveren sendikalarının da meslek ve işyeri esasına göre veya yerel ve bölgesel düzeyde kurulabilmesi mümkün değildir.

2821 sayılı Sendikalar Kanunu gibi, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre de işçi ve işverenlerin kurabileceği tek sendikal üst kuruluş konfederasyondur. Konfederasyon, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun tanımlar başlığını taşıyan 2. Maddesinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre konfederasyon, “Değişik işkollarında en az beş sendikanın bir araya gelerek oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip” kuruluşlardır.

Konfederasyon kavramının unsurları arasında farklı işkollarında faaliyet gösteren en az beş sendikanın bir araya gelmesi, tüzel kişi olması, kuruluş olması sıralanabilir. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerinden anlaşılabileceği üzere, konfederasyonlar işçi sendikaları tarafından meydana getirilirse işçi konfederasyonları, işveren sendikaları tarafından meydana getirilirse işveren konfederasyonu adını alırlar.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine göre, “sendika kurucularının öncelikle işçi sendikası kurucusu ise işçi niteliğine, işveren sendikası kurucusu ise işveren niteliğine sahip olması gerekir”. Bu genel koşula ilaveten sendika kurucularının Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 6. maddesinde öngörülen sendika kurucularında aranan niteliklere de sahip olması gerekir. Söz konusu madde hükmüne göre sendika kurucularının; “Fiil ehliyetine sahip olmaları, sendikaların kurulacağı işkolunda fiilen çalışır olmaları, Türk Ceza Kanunu’nun 53. Maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, ediminin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama ve kaçakçılık suçlarından birinden mahkûmiyetlerinin bulunmaması” gerekir.

Tüzük değişikliği, yönetim ve denetleme kurulunun ibrası gibi faaliyetler sendikal kuruluşların genel kurulu tarafından yerine getirilen görev ve yetkiler arasında yer almaktadır.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre; sendika, “İşçilerin ve işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için en az yedi işçi veya işverenin bir araya gelerek bir işkolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip” kuruluşlardır (STİSK m.2).

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'na göre İşçi sendikaları işkolu esasına göre kurulur; işyeri, coğrafya, meslek, istihdam türü esasına göre sendika kurulamamaktadır.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre, “İşveren adına işletmenin bütününü yönetenlere” işveren vekili denir (STİSK m.2/1-e). İşveren vekilleri Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun uygulanması bakımından işveren sayılırlar (STİSK m.2/2). Dolayısıyla işveren sendikalarına işverenler ile birlikte işveren vekillerinin de üye olabilme olanağı bulunmaktadır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre, bir iş sözleşmesine göre iş yaptıranların dışında, taşıma, eser, vekâlet, yayın, komisyon ve adi şirket sözleşmesine göre ücret karşılığı iş yaptıranlar da işveren olarak işveren sendikasına üye olma hakkına sahip olacaklardır. Ayrıca 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’ndaki gibi 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre de, işçi çalıştıran gerçek ve tüzel kişilerin yanında bakanlıklar gibi tüzel kişiliği olmayan kamu kuruluşları da işveren sayılmıştır. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre ancak “işletmenin bütününü yöneten kişi” işveren vekili sayılmaktadır. Şantiye şefi işletmenin bütününü yöneten bir kişi olmadığından işveren sendikasına üye olması mümkün değildir.

Dernekler Kanunu’nda öngörülen “amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi veya sürenin sona ermesi; ilk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması; borç ödemede acze düşmüş olması; tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi; olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması” halleri, sendikanın kendiliğinden sona erme sonucunu doğuran nedenler arasında sayılabilir. Bunun yanında, sendikalar, en üst karar organı olan genel kurul kararı ile feshedilebilir veya kanunlarda öngörülen nedenlere dayalı olarak mahkeme kararı ile kapatılabilirler.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre, iş ilişkisi devam ederken işveren bir sendikaya üye olan işçilerle sendika üyesi olmayan işçiler arasında çalışma şartları açısından herhangi bir ayrım yapamaz (m.25/II).

İşçi sendikası üyeliğinin kendiliğinden sona erdiği bir hal, işkolunun değiştirilmesidir (STİSK m.19/7). Bir işçi ancak çalıştığı işyerinin bağlı olduğu işkolunda kurulu bulunan bir sendikaya üye olabilir. Dolayısıyla işkolunu değiştiren işçilerin sendika üyeliği sona erer.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun 5. Maddesine göre bir işyerinin girdiği işkolunun saptanması Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca yapılır ve Bakanlık tespit ile ilgili kararını Resmi Gazete’de yayımlar. İşkolu tespit kararlarına Resmi Gazetede yayımından itibaren onbeş gün içinde ilgililerce dava açılabilir. Mahkeme iki ay içinde kararını verir. Bu karara karşı temyiz yoluna başvurulması halinde Yargıtay uyuşmazlığı iki ay içinde kesin olarak karara bağlar. Sorunun Doğru Cevabı E Şıkkıdır

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hü­kümlerine göre, “sendika kurucularının öncelikle işçi sendikası kurucusu ise işçi niteliğine, işveren sendikası kurucusu ise işveren niteliğine sahip olması gerekir” (STİSK m.2, 3). Bu genel koşula ilaveten sendika kurucularının Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 6. maddesinde öngörülen sendika kurucularında aranan niteliklere de sahip olması gerekir. Söz konusu madde hükmüne göre sendika kurucularının; “Fiil ehliyetine sahip olmaları, sendi­kaların kurulacağı işkolunda fiilen çalışır olmaları, Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; zimmet, irtikâp, rüşvet, hır­sızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kul­lanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, ediminin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan mal­varlığı değerlerini aklama ve kaçakçılık suçlarından birinden mahkûmiyetlerinin bulunmaması” gerekir. 2821 sayılı Sendikalar Kanunu’nda sendika kurucularında aranılan nitelikler arasında “Türk vatandaşı olmak ve Türkçe okur-yazar olmak” ko­şullarına yer verildiği halde, 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 6. madde hük­münden de anlaşılabileceği üzere, sendika kurucu olabilmek için Türk vatandaşı olmaya ve Türk­çe-okur-yazar olmaya gerek kalmamıştır. Sorunun Doğru Cevabı E Şıkkı

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre sendikaların organları; “Zorunlu Organlar” ve “İsteğe Bağlı (İhtiyari) Organlar” olmak üzere iki grupta incelenebilir (STİSK m.9/1, 2). Sendikala­rın, sendika şubelerinin ve konfederasyonların zo­runlu organları; “Genel Kurul”, “Yönetim Kurulu”, “Denetleme Kurulu” ve “Disiplin Kurulu” dur. Sen­dikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda isteğe bağlı organların neler olduğu belirtilmemiş, sadece sendikaların ihtiyaca göre başka organlar da kura­bileceği hüküm altına alınmıştır (STİSK m.9/2). İsteğe bağlı organların kurulması zorunlu olmayıp, sendika ve konfederasyonların isteğine bağlıdır. Uygulamada en sık karşılaşılan isteğe bağlı organ­lar; başkanlar kurulu, onur kurulu, temsilciler ku­rulu, araştırma kurulu ve eğitim kurumudur.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hü­kümlerine göre sendikaların, sendika şubelerinin ve konfederasyonların zorunlu organları, “Genel Ku­rul” ve “Genel Kurul Dışındaki Organlar” (Yönetim Kurulu, Denetleme Kurulu ve Disiplin Kurulu) şeklinde iki başlık altında ele alınarak incelenebilir.  Sorunun Doğru Cevabı C Şıkkıdır

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun “İş kuruluşu yöneticiliğinin güvencesi” başlığını ta­şıyan 23. maddesine göre, işçi kuruluşunda yöneti­ci olduğu için çalıştığı işyerinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi askıda kalır. Yönetici dilerse işten ayrıldı­ğı

ayrıldı­ğı tarihte iş sözleşmesini bildirim süresine uymaksı­zın veya sözleşme süresinin bitimini beklemeksizin fesheder ve kıdem tazminatına hak kazanır. Yöneti­ci, yöneticilik süresi içerisinde iş sözleşmesini feshe­derse kıdem tazminatı fesih tarihindeki emsal ücret üzerinden hesaplanır (STİSK m.23/1).

İş sözleşmesi askıya alınan yönetici; sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi, seçime girmemek, yeniden seçilmemek veya kendi isteği ile çekilmek suretiyle görevinin sona ermesi halinde, sona erme tarihinden itibaren bir ay içinde ayrıldığı işyerinde işe başlatılmak üzere işverene başvurabilir. İşveren, talep tarihinden itibaren bir ay içinde bu kişileri o andaki şartlarla eski işlerine veya eski işlerine uygun bir diğer işe başlatmak zorundadır. Bu kişiler süresi içinde işe başlatılmadığı takdirde, iş sözleşmeleri iş­verence feshedilmiş sayılır (STİSK m.23/2).

7 işçinin bir araya gelmesi işçi sendikasının kurulması için yeterlidir.

Ülkemizde kamu görevlilerine sendikalaşma hakkı ilk kez 1965 tarihinde tanınmıştır.

Konfederasyonun kurulması için, konfederasyonun 
merkezinin bulunduğu ilin valiliğine bir dilekçe ile başvurulması yeterlidir.