SendikalÖrgütlenme, Sendika Üyeliği ve Sendikaların Faaliyetleri

İşçi sendikaları,

• işkolu esasına göre bir işkolunda ve
• bu işkolundaki işyerlerinde çalışan en az yedi işçi tarafından, 
• çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve çıkarlarını korumak ve geliştirmek için

kurulabilir.

Konfederasyon kavramının unsurları;
• Farklı işkollarında faaliyet gösteren en az beş sendikanın bir araya gelmesi,
• Tüzel kişi olması,
• Kuruluş olması,
şeklinde sıralanabilir.

İşçi sendikası kurucularının öncelikle işçi niteliğine sahip olması gerekir. Bunun yanında fiil ehliyetine sahip olmaları, sendikaların kurulacağı işkolunda fiilen çalışır olmaları, Türk Ceza Kanunu’nun 53. maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, ediminin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama ve kaçakçılık suçlarından birinden mahkûmiyetlerinin bulunmaması gerekir.

Sendika ve konfederasyon tüzüklerinde aşağıdaki hususların yer alması gerekir (STİSK m.8):
a. “Adı, merkezi ve adresi
b. Amacı
c. Sendikanın faaliyet göstereceği işkolu
d. Sendika kurucularının ad ve soyadları, kimlik bilgileri, meslek ve sanatları ve yerleşim yerleri; üst kuruluşları kuran sendikaların işkolları ile ad ve adresleri
e. Üye olma, üyelikten çıkma ve çıkarılmanın şartları
f. Genel kurulun oluşumu, toplanma zamanı, görev ve yetkileri, üye ve delegelerinin oy kullanmaları, çalışma usul ve esasları ile
toplantı ve karar yeter sayıları
g. Genel kurul dışında kalan organlar, bu organların oluşumu, görev, yetki ve sorumlulukları, çalışma usul ve esasları ile toplantı ve karar yeter sayıları
h. Şube veya bölge şubelerinin nasıl kurulacağı, birleştirileceği veya kapatılacağı, görev ve yetkileri, genel kurullarının toplantılarına ve kararlarına ilişkin usul ve esaslar ile sendika genel kurulunda şube ve bölge şubelerinin nasıl temsil edileceği
i. Üyelerce ödenecek aidat ve sendika yöneticilerinin ücretleri ile ilgili usul ve esaslar
j. Demirbaşların satış ve terkininde uygulanacak usul ve esaslar
k. Sona erme hâlinde mallarının tasfiye şekli
l. Organlarının oluşumuna kadar kuruluşun işlerini yürütmeye ve kuruluşu temsile yetkili geçici yönetim kurulu üyelerinin ad ve
soyadları ile yerleşim yerleri”.

Sendika ya da konfederasyonun tüzel kişilik kazanabilmesi için sendika kurucuları Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun öngördüğü koşullara uygun şekilde hazırladıkları tüzüğü, sendika merkezinin bulunduğu ilin valiliğine bir dilekçe ile vermek zorundadırlar. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 7. maddesine göre, kurucuların vereceği dilekçeye sendika ya da konfederasyon tüzüğü yanında, sendikalar için kurucuların kurucu olabilme şartlarına sahip olduklarını ifade eden yazılı beyanları, üst kuruluşlar için ilgili kuruluşların genel kurul kararlarının eklenmesi gerekir. Tüzük ve diğer belgelerin ilgili valiliğe verilmesi ile birlikte sendika ya da konfederasyon tüzel kişilik kazanır.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre sendikaların organları; “Zorunlu Organlar” ve “İsteğe Bağlı (İhtiyari) Organlar” olmak üzere iki grupta incelenebilir (STİSK m.9/1, 2). Sendikaların, sendika şubelerinin ve konfederasyonların zorunlu organları; “Genel Kurul”, “Yönetim Kurulu”, “Denetleme Kurulu” ve “Disiplin Kurulu” dur.

Olağan Genel Kurul en geç dört yılda bir toplanır. Söz konusu hükümden de anlaşılabileceği üzere, olağan genel kurulun dört yıldan daha kısa bir süre içinde toplanması da mümkündür. Dolayısıyla tüzüklere olağan genel kurulun daha kısa bir süre içinde toplanmasına ilişkin hükümler konulabilir (STİSK m.12/2). İki genel kurul toplantısı arasındaki döneme ait faaliyet ve hesap raporu, yeminli mali müşavir raporu, denetleme kurulu raporu ve gelecek döneme ait bütçe teklifi toplantı tarihinden on beş gün önce genel kurula katılacaklara gönderilir (STİSK m.12/3).

Olağanüstü genel kurul ise, yönetim kurulu veya denetleme kurulunun gerekli gördüğü hallerde ya da genel kurul üye veya delegelerin beşte birinin yazılı isteği üzerine altmış gün içinde yazılı istekteki konuları öncelikle görüşmek üzere toplanır. Talep tarihi itibarıyla olağan genel kurul toplantı tarihine altı aydan az bir süre kalması halinde olağanüstü genel kurula gidilemez. Ancak isteğe konu olan hususlar olağan genel kurul gündemine alınır (STİSK m.12/4).

Genel Kurulun Görev ve Yetkileri: Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre genel kurulların başlıca görev ve yetkileri şu şekilde sıralanabilir (STİSK m.11):
a. “Organların seçimi
b. Tüzük değişikliği
c. Yapılacak ilk genel kurula sunulması ve geçmişe etkili olmaması kaydıyla ilgili makamlar veya mahkemelerce kanuna aykırı görülerek düzeltilmesi istenen konular hakkında yönetim kuruluna yetki verilmesi
d. Yönetim kurulu ve denetleme kurulu raporları ile yeminli mali müşavir raporlarının görüşülmesi
e. Yönetim kurulu ve denetleme kurulunun ibrası
f. Bütçenin kabulü
g. Yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kurulu üyelerine verilecek ücret, tazminat, ödenek ve yolluklar ile sosyal hakların belirlenmesi
h. Taşınmaz satın alınması veya mevcut taşınmazların satılması hususunda yönetim kuruluna yetki verilmesi
i. Üst kuruluş kurucusu olma, üst kuruluşlara üye olma veya üyelikten çekilme
j. Şube açma, birleştirme veya kapatma, bu konuda tüzükte belirlenen esaslar doğrultusunda yönetim kuruluna yetki verilmesi
k. Birleşme veya katılma
l. Uluslararası kuruluşun kurucusu olma, uluslararası kuruluşlara üye olma veya üyelikten çekilme
m. Kuruluşun feshi
n. Mevzuat veya tüzükte genel kurulca yapılması öngörülen diğer işlemleri yerine getirme ve başka bir organa bırakılmamış konuları karara bağlama”.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda genel kurul dışındaki zorunlu organlara seçilen üyelerin görevlerini sona erdiren kendiliğinden sona erme halleri sayılmıştır. Genel kurul dışındaki zorunlu organların üyelerinin görevlerini sona erdiren bu haller şunlardır (STİSK m.9/6 ve 6):
• Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 6. maddesinde sayılan zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan
mal varlığı değerlerini aklama ve kaçakçılık suçlarından biri ile mahkum olma,
• Milletvekili veya belediye başkanı seçilme.

Sendikalarda tutulması ve düzenlenmesi zorunlu defter ve kayıtlar;
a. Üye kayıt ve üyelik sona erme listeleri
b. Genel kurul, yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kurulu karar defterleri
c. Gelen ve giden evrak kayıt defterleri ile zimmet defteri
d. Aidat kayıtları, yevmiye ve envanter defterleri ile defterikebir
e. Gelirlere ilişkin kayıt ve defterlerdir (STİSK m.30/1).

Üyelik hakları, “sendikal kuruluş ile üyeleri arasındaki hukuki ilişkilerden üye yararına olarak doğan, mevzuat ve sendika tüzükleri hükümlerinden kaynaklanan haklara” denir. Bu haklar, “sendikal kuruluşun bütün faaliyetlerinden ve sağladığı menfaatlerden yararlanmaya” ve “sendikal kuruluşun faaliyet ve yönetimine katılmaya” ilişkindir.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre bu haller şunlardır:
• İşçi kuruluşu ve şubelerinin organlarında görev almak sendika üyeliğini sona erdirmez (STİSK m.19/8). Söz konusu hükme göre işçi sendika ve konfederasyonları ile şubelerinin yönetim, denetleme ve disiplin kurullarında görev almalarından dolayı işyerinden ayrılan işçilerin sendika üyeliği devam eder.
• İşçi sendikası üyesi işçinin bir yılı geçmemek üzere işsiz kalması sendika üyeliğini etkilemez (STİSK m.19/9).

Sendika üyeleri, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu ve sendika tüzüğü hükümleri gereğince üyelikten çıkarılabilir.
Sendika veya konfederasyon üyeliğinden çıkarılma konusunda karar verecek yetkili organ sendika genel kuruludur. Yetkili organ olan genel kurul tarafından verilen üyelikten çıkarılma kararının, e-Devlet kapısı üzerinden Bakanlığa elektronik ortamda bildirilmesi ve üyelikten çıkarılana yazı ile tebliğ edilmesi gerekir (STİSK m.19/4).

Sendika ve konfederasyonlar için Kanun'da öngörülen yasak faaliyetler şu şekilde sıralanabilir;

• Sendika ve konfederasyonlar, tüzükleriyle belirlenen amaçları dışında faaliyette bulunamazlar (STİSK m.26/5).
• Sendika ve konfederasyonlar siyasi partilerin adı, amblem, rumuz ve işaretlerini kullanamazlar (STİSK m.26/7).
• Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre, işçiler ve işçi kuruluşları işveren kuruluşlarına, işveren kuruluşları da işçi kuruluşlarına üye olamaz. Gerek doğrudan doğruya, gerek temsilcileri veya mensupları veya araya koyacakları diğer kimseler aracılığıyla biri diğerinin kurulmasına, yönetim ve faaliyetine müdahalede bulunamaz (STİSK m.26/6).
• Sendika ve konfederasyonlar, asli amaçlarının gerçekleşmesine yardım etmek üzere yapabilecekleri ticari faaliyetler dışında ticari faaliyette bulunamazlar (m.39/2).
• Sendika ve konfederasyonlar elde ettikleri gelirleri üyeleri ve mensupları arasında dağıtamaz (STİSK M.29/9).
• Söz konusu yasaklara ilaveten Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda daha önce değinildiği üzere, sendika ve konfederasyonların faaliyetlerinden yararlanmada üyeleri arasında eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasaklarına uymakla yükümlü olduğuna ve toplumsal cinsiyet eşitliğini gözetmeleri gerektiğine vurgu yapılmıştır (STİSK m.26/3).

Sendika ve konfederasyonlar;

• Kamu kurum ve kuruluşları, siyasi partiler, esnaf ve küçük sanatkâr kuruluşları ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından,
• İşçi sendika ve konfederasyonları, işverenlerden ve işveren kuruluşlarından; işveren sendika veya konfederasyonları da işçilerden ve işçi kuruluşlarından,
• Bakanlığa önceden bildirimde bulunmak şartını yerine getirmeden yurt dışındaki kişi, kurum ve kuruluşlardan,

maddi yardım ve bağış alamazlar

Kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin mali denetimleri, en geç iki yılda bir 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanununa göre denetim yetkisine sahip yeminli mali müşavirlerce yapılır.  Sendika ve konfederasyonların dış denetiminin en geç iki yılda bir yapılması gerekmektedir. Ayrıca sendika ve konfederasyonlar ile şubelerin kurucu ve yöneticileri kendileri, eşleri ve velayetleri altında bulunan çocuklarına ait mal bildirimlerini 19/4/1990 tarihli ve 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre vermek zorundadır.

Amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hâle gelmesi veya sürenin sona ermesi; ilk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması; borç ödemede acze düşmüş olması; tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi; olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması halleri, sendika ve konfederasyonun herhangi bir kişi veya kuruluşun iradesine gerek kalmaksızın kendiliğinden sona erme (dağılma) sonucunu doğuran nedenler arasında sayılabilir.

Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre sendika ve konfederasyonların kapatılma yolu ile sona erdirilmesi, “sendika ve
konfederasyonun Anayasada belirtilen Cumhuriyetin niteliklerine ve demokratik esaslara aykırı faaliyetlerde bulunması” hali ile sınırlıdır (STİSK m.31/1).

Sendika ve konfederasyonun tasfiye işlemi tamamlandıktan sonra, geriye bir mal varlığı kalmışsa bunun hangi kuruluşa tahsis olunacağı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 32. maddesinde gösterilmiştir. Söz konusu hükme göre tüzüğünde hüküm bulunmak kaydıyla tüzel kişiliği sona eren sendikanın mal varlığı bu Kanuna göre kurulmuş aynı kurulmuş aynı nitelikteki bir kuruluşa ya da üyesi bulunduğu konfederasyona; konfederasyon üyesi değilse aynı nitelikteki bir konfederasyona bırakılabilir. Konfederasyonun sona ermesi halinde, mal varlığı üyesi bulunan kuruluşlara bırakılabilir. Tüzükte hüküm bulunmaması halinde feshe karar veren genel kurul, mal varlığını yukarıdaki esaslara göre devredilir (STİSK m.32/1). Tüzükte hüküm olmaması ya da fesih halinde; genel kurul kararının bulunmaması veya devrin ilgili kuruluş tarafından kabul edilmemesi halinde, tasfiye sonucunda kalacak paralar İşsizlik Sigortası Fonuna aktarılır ve mallar Türkiye İş Kurumuna devredilir (STİSK m.32/Son).