İş Sözleşmesi, İş SözleşmesininUnsurları, Türleri, Yapılması ve İş Sözleşmesinden Doğan Borçlar

İşçi ile işveren arasındaki temel ilişkiye iş ilişkisi denir.

Bir kimsenin işçi olarak nitelendirilebilmesinin temel koşulu iş sözleşmesi ile çalışmaktır.

Bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan bir sözleşmedir.

İş sözleşmesinin iş görme, ücret ve bağımlılık olmak üzere üç unsuru bulunmaktadır.

İş sözleşmesi uyarınca işçi, işverene iş görmekle yükümlü gerçek kişidir

Bir kimse, durumun gereklerine göre ancak ücret karşılığında yapılabilecek bir işi belli bir zaman için görür ve bu iş de işveren tarafından kabul edilirse, aralarında hizmet sözleşmesi kurulmuş sayılır.

Hizmet sözleşmesi, işçinin işverene bağımlı olarak belirli veya belirli olmayan süreyle iş görmeyi ve işverenin de ona zamana veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir.

İş sözleşmesi niteliği itibariyle taraflara borç yükleyen, taraflar arasında kişisel ilişkiler kuran ve süreklilik arz eden bir sözleşmedir.

• Özel Hukuk Sözleşmesi Olması
• İş Sözleşmesinin Karşılıklı Borç Yüklemesi
• Devamlı Bir Sözleşme Olması
• İşçinin Şahsına Bağlı Olması

Nitelikleri bakımından en çok 30 işgünü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir. Buna göre, süreksiz iş için yapılan iş sözleşmesine “Süreksiz Iş Sözleşmesi"; sürekli iş için yapılan iş sözleşmesine de “Sürekli Iş Sözleşmesi" denilmektedir.

İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı halde sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir.

İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesi ile çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir.

İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi çalışma; bu çalışmaya ilişkin iş sözleşmesine ise kısmi süreli iş sözleşmesi denir.

Uzaktan çalışma; işçinin işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.

Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen, bu işçilerden birinin takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir.

Mevsimlik iş sözleşmeleri, yılın belirli bir döneminde sürdürülüp diğer dönemlerinde sürdürülmeyen mevsimlik işler üzerine kurulan sözleşmelerdir.

Azami süreli iş sözleşmesinde taraflar azami bir süre belirleyip bu süre içinde her zaman sözleşmeyi süreli fesih yoluyla sona erdirmeyetkisini saklı tutarlar. Dolayısıyla belirlenen azami süre içinde iş sözleşmesi süreli fesih yoluyla sona erdirilebilir. Belirlenen azami sürenin sonunda ise iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Bu durumda işçi, işveren tarafından yapılacak süreli fesih bildirimine bağlanan iş güvencesinden ve başta kıdem tazminatı olmak üzere tazminat haklarından yararlanamayacaktır. 

Asgari süreli iş sözleşmelerinde ise, taraflar sözleşmenin belirlenen asgari bir süre içinde süreli fesih yoluyla sona erdirilemeyeceğini, asgari süre geçtikten sonra ise bu yola gidilebileceğini kararlaştırabilirler. Böylece, tarafların süreli fesih hakkı asgari bir sürenin geçmesinden sonra doğar. Bu sözleşme ile belirlenen asgari süre içinde işçinin belirli bir iş güvencesi sözkonusu olur. Zira asgari süre içinde süreli fesih hakkı kullanılamaz.

İş sözleşmesinin kurulmasında diğer bir ifadeyle hukuken geçerli olmasında, tarafların iş sözleşmesi yapmaya ehil olmaları yani ehliyet sahibi olmaları gerekir. Temyiz gücüne sahip, reşit ve kısıtlı olmayan kişiler Medeni Kanun hükümlerine göre tam ehliyetli sayıldıklarından her türlü hukuki muameleyi yapabilirler. Bunun doğal sonucu olarak iş sözleşmesi de yapabilirler.

Temyiz gücüne, yani aklı başında hareket edebilme gücüne sahip ve reşit olmakla birlikte, kısıtlanmış olan yani hacir altına alınmış bir kişinin iş sözleşmesi yapabilmesi veli veya vasisinin iznine bağlıdır.

Aşağıdaki hallerde iş sözleşmesi yapma zorunluluğu ortaya çıkmaktadır:

• Engelli ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu
• İşçi Kuruluşlarında Yönetim Görevi Biten İşçiyi Çalıştırma Zorunluluğu
• Hastalık Nedeniyle İş Sözleşmesi Feshedilen Gazeteciyi Çalıştırma Zorunluluğu
• Maluliyeti Sona Eren İşçileri Çalıştırma Zorunluluğu
• İş Kanunu’nun 29. Maddesindeki Nedenlerle Topluca İşten Ayrılmak Zorunda Kalanları Tekrar İşe Alma Zorunluluğu
• Askerlik veya Kanuni Ödev Dolayısıyla İşten Ayrılan İşçileri Tekrar İşe Alma Zorunluluğu

Aşağıdaki hallerde iş sözleşmesi yapma yasağı ortaya çıkmaktadır:

• Çocuk ve Genç işçi Çalıştırma Yasağı
• Kadın İşçi Çalıştırma Yasağı
• Yabancı İşçilere İlişkin Yasaklar

Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür. Sözleşmenin içerdiği hükümlerden bir kısmının hükümsüz olması, diğerlerinin geçerliliğini etkilemez. Ancak, bu hükümler olmaksızın sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, sözleşmenin tamamı kesin olarak hükümsüz olur.

• İş görme Borcu
• Sadakat Borcu
• Teslim ve Hesap Verme Borcu
• Fazla Çalışma Borcu
• Düzenlemelere ve Talimatlara Uyma Borcu

• Ücret Ödeme Borcu
• İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu
• Eşit Davranma Borcu
• İşe Uygun İşçi Çalıştırma Borcu
• İşçi Özlük Dosyası Tutma Borcu
• İşverenin Diğer Borçları 
  • Çalışma Belgesi Verme Borcu
  • İşten Ayrılma Bildirgesi Verme Borcu
  • İşçinin Buluşlarının Karşılığını Ödeme Borcu
  • İş Araç ve Malzemelerini Sağlama Borcu
  • İşçinin Yapmış Olduğu Giderleri Ödeme Borcu