Sağlık Kuruluşlarında Riskler ve Risk Analizleri

Risk: Sözlük anlamı olarak zarara uğrama tehlikesidir ve öngörülebilir tehlikeleri ifade etmektedir. Başka bir anlamı ise; “risk”, idrak edilmekte olan spesifik bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve tehlikenin sonuçlarını kapsayan bir kavramdır. Bir tehlikeye maruziyet sonucu bir yaralanma ya da bir hastalığın meydana gelme olasılığıdır. Kaza olasılığıyla şiddetinin çarpımıyla elde edilen değerdir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre; “Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir”.

Risk değerlendirmesi (risk assessment): İş yerinde var olan veya dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerden oluşan risklerin analiz edilerek sınıflandırılması ve kontrol önlemlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gereken işler bütünüdür.

Kabul edilebilir risk seviyesi mevzuatımızda “yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesi” olarak tanımlanmaktadır.

Risk değerlendirme sürecinin basamakları: Bilgi toplama, tehlikelerin belirlenmesi, tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi, kontrol önlemlerinin belirlenmesi, kontrol önlemlerinin uygulanması, izleme ve gözden geçirme ve iletişim ve danışmadır.

Joint Comission, Risk yönetimini şöyle tanımlamıştır; hasta bakımı alan kişilerin, çalışanların, ziyaretçilerin yaralanma riskini ve organizasyonda oluşabilecek zarar ziyan riskini belirleme, değerlendirme ve azaltmak amacıyla yapılan klinik ve yönetsel aktivitelerdir.

Sağlık Hizmetlerinde Risk Kategorileri,

• Hasta bakımıyla ilgili,
• Tıbbi görevlilerle ilgili,
• Diğer çalışanlar ile ilgili,
• Kuruluşun fiziki mekânı ve mülkle ilgili,
• Finansal konular ile ilgili risklerdir.

Çalışan sağlığını etkileyen riskler: Kayma, takılma ve benzeri nedenlerle düşme; Yüksekten düşme; Cisimlerin düşmesi; Gürültü ve titreşim; Uygun olmayan duruş ve çalışma şekilleri; Radyasyon ve ultraviyole ışınlar; Seyyar el aletlerin kullanımı; Sabit makine ve tezgâhların kullanımı; Hareketli erişim ekipmanları (merdivenler, platformlar); Tıbbi ve kimyasal atıklar; Yangın, parlama ve patlama; Elle taşıma işleri; Elektrikli aletler; Basınçlı kaplar; Aydınlatma; Ekranlı araçlarla çalışma; Termal konfor koşulları (sıcaklık, nem ve havalandırma); Kimyasal faktörler (gaz ve buharlar, solventler, tozlar); Biyolojik ajanlar (mikroorganizmalar, bakteriler, virüsler); İş stresi; Kapalı yerlerde çalışma; Yalnız çalışma; Motorlu araçların kullanımı, taşımacılık ve yollar; Şiddet, hakaret veya tacize maruz kalma; İş yeri koşullarına göre diğer tehlike kaynakları; İstenmeyen insan davranışları (dikkatsizlik, yorgunluk, aldırmazlık, anlama güçlüğü, öfke, kavga etmek); Kesici-delici alet kullanımı.

Risk değerlendirme yöntemleri, kantitatif ve kalitatif olmak üzere iki çeşittir. Kantitatif risk değerlendirmelerinde sayısal yöntemlere başvurulurken, kalitatif risk değerlendirmelerinde tehdidin olma ihtimali, tehdidin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilerek, matematiksel matrisler oluşturup risk değerleri bulunur.

Kalitatif risk değerlendirmesinin temel formülü:

RİSK= O (Olasılık=Tehdidin olma ihtimali) x Ş (Tehdidin Şiddeti ya da Etkisi)

En sık kullanılan risk değerlendirme yöntemleri:

• İş Güvenlik Analizi (Job Safety Analysis -JSA)
• Olursa Ne Olur...? (What if..?)
• Kontrol Listeleri Kullanılarak Birincil Risk Analizi (Preliminary Risk Analysis (PRA) Using Check lists)
• Birincil Risk Analizi (Preliminary Risk Analysis–PRA)
• Risk Değerlendirme Karar Matrisi (Risk Assessment Decision Matrix)
• L Tipi Matris

Risk analiz ve değerlendirmesi;

İşe başlamada;

İş yerinin kurulup üretime başlamasından hemen sonra ya da

İş yerinin daha önce kurulmuş ve risk analizi ve değerlendirme çalışmalarının hiç yapılmamış olması hâlinde,

Değişiklik durumunda;

İş yerinde iş yeri, el, teknoloji değişikliği,

Yeni ve ciddi bir tehlikenin ortaya çıkması ya da

Uygulamaların gözden geçirilirken yeni bir durumun tespit edilmiş olması durumlarından birinin gerçekleşmesi hâlinde,

İş kazası, meslek hastalığı, olay vb. durumunda; iş yerinin tamamını ya da büyük kısmını etkileyebilecek bir kaza, iş kazası, meslek hastalığı ya da olay vb. durumun meydana gelmiş olması hâlinde,

Düzenli aralıklarla; iş yerinden ve etkilenme alanından kaynaklanan tehlikelerin ve bu tehlikeler sonucu ortaya çıkan risklerin yapısına ve faaliyetlerdeki ya da işteki değişimin derecesine bağlı olarak yapılacaktır.

Risk yönetiminin yararları:

• İş yerinin yazılı prosedür ve politikalarının oluşması ve olgunlaşmasını sağlar.
• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konularında bilgi sahibi olmalarını ve katılımını sağlar.
• Risk analizi ile işletmedeki olası tehlikeler ve alınacak tedbirler belirlenir.
• Sağlık kurumundaki risklerin büyüklüğünün hesaplanması ve risklerin tolere edilebilir olup olmadığına karar verilmesini sağlar.
• İş yerindeki güvenlik tedbirleri ve güvenlik bilincinin gözden geçirilmesini sağlar.
• İş yerinde indirilmiş risk ile çalışmasını sağlar.
• İş yerindeki düzeltici önleyici faaliyetlerin uygulanması için verilerin kaydedilmesi, sonuçların izlenmesi ve ölçülmesini sağlar.

Risk etmenleri fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal olarak beşe ayrılır.

Başlıca Fiziksel Risk Etmenleri:

1. Gürültü
2. Aydınlatma
3. Vibrasyon(titreşim)
4. Termal konfor şartları
5. Radyasyon

Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda alınması gereken önlemler: “Teknolojik gelişmeler de dikkate alınarak uygun işlem ve mühendislik kontrol sistemleri seçilir ve uygun makine, malzeme ve ekipman kullanılır. Riski kaynağında önlemek üzere uygun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemleri öncelenir. Toplu koruma önlemlerinin yeterli olmadığı hallerde, kişisel koruma yöntemleri uygulanır. Tehlikeli kimyasallarla ilgili bilgiler ve acil durum müdahale ve tahliye prosedürleri kullanıma hazır bulundurulur.”

Psikososyal etmenler:

• Çalışma ortamı,
• Çalışma süresi,
• Ücretler,
• Yönetsel ve çalışanlarla ilgili faktörler,
• Sendikalaşma,
• Mobbing,
• İzinlerin durumu,
• Mesleki becerilerin geliştirilmesine yönelik destek programlarının varlığı,
• Çalışma ortamının fiziksel koşulları,
• İşlerin organize edilme durumu,
• Kurum kültürü,
• Gece mesaisi,
• Sık nöbet ve iş yüküdür.

İşle ilgili psikiyatrik hastalıklar:

• Süreyle sınırlı, tekrarlayıcı işin yol açtığı bozuklukların görüldüğü durumlar; santral memuru, yazıcı ve gişe memuru gibi işlerde uyuma ve uyanma güçlüğü belirgin olan “iş nevrozları” tanımlanmıştır.
• Depresyon
• İşe Bağlı Anksiyete
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• Strese Bağlı Tükenmişlik Sendromu
• Karoshi: Aşırı çalışmaya bağlı ölüm

Genel olarak baktığımızda stres tepkisi yaratan durumlar 3 grupta toplanabilir:

1. Fiziki çevreden kaynaklanan sorunlar: Hava kirliliği, gürültü, trafik, fazla ya da az ışık, kalabalık, radyasyon, sıcaklık, soğukluk, toz vb. örnek verilebilir.
2. İş veya meşguliyet konusundan kaynaklanan sorunlar: Ağır iş, gece işi, aşırı yüklenme, karar verme güçlükleri ile dolu büyük sorumluluk getiren işler, zaman baskısı altında çalışma, rollerdeki belirsizlik, kişiler arası çatışmalar vb.
3. Psikososyal ögelerden kaynaklanan sorunlar: Günlük stresler, Gelişimsel stresler, Hayat krizleri niteliğindeki stresler.

Stresten uzaklaşmak için yapabileceklerimiz:

1. Olumlu alışkanlıklar edininiz.
2. Ayrıntılarla uğraşmayınız.
3. Günlük, haftalık, aylık yapılacak işleri sıraya dizerken önce zor ve sevimsiz işlere öncelik vererek onları bitirmeye çalışınız.
4. Mükemmeliyetçilikten kaçınınız.
5. Yorucu ve zor işleri sabah saatlerine bırakınız.
6. İşinize konsantre olunuz.
7. Dinlenmek için de kendinize zaman ayırınız.
8. Bütün gününüzü işle doldurmayınız.
9. Televizyonun esiri olmayınız. Program seçiniz.
10. Kendinize ve ailenize de zaman ayırınız.
11. Yıllık tatile çıkınız.
12. Her gün yarım saat önce uykudan kalkmayı deneyiniz.
13. Planlamaya önem veriniz.

Bir işin ergonomik olmasının şartları:

Yapılabilirlik: Eğer bir iş insanın sağlığını tehdit edici unsurlar içermiyorsa, biyolojik dengesini bozmuyor ise bu iş yapılabilir bir iştir (biyolojik yetenek sınırları içinde).

Katlanabilirlik: İş tekniğine ve organizasyona uygun sürekli performans sınırları içerisinde olmasıdır.

• Sürekli performans: Sağlıklı bir iş görene dinlenmek için ekstra bir süre vermeksizin gösterebileceği maksimum performansı karakterize eder. Bu da 8 saatlik bir çalışma süresinden oluşur.

Kabul edilebilirlik: Yapılan işin sosyal sınırlar içinde bulunmasıdır.

Hoşnutluk: Psikolojik bir sorundur. İşin psikolojik beklentilere uygun olmasıdır.

Kendini gerçekleştirebilirlik: Bireysel olarak tüm yeteneklerin tatmin edilmesidir.