Sağlık Kuruluşlarında İş Sağlığı ve Güvenliği

Geleneksel (reaktif) yaklaşımda, kazaların ve sistem bozukluklarının incelenmesi esastır. Olay sonrası inceleme ve işin yeniden düzenlenmesini hedef alır. Çağdaş güvenlik yaklaşımı (proaktif yaklaşım) ise, sistem bozukluğundan çok, güvenlik yönetim sisteminin incelenmesine, risk değerlendirme ve güvenlik kültürüne odaklanır. Olay gerçekleşmeden önce, çalışanların güvenliğini, üretim ve işletmenin güvenliğini dikkate almaktadır.

Güvenlik kültürü, hastalıkların, kaza ve bunlara bağlı yaralanmaların engellenmesi amacıyla bireysel ve toplumsal güvenliğin sağlanması, bireylerin riskler, hastalık ve kazalar hakkında bilgi ve inançlarını paylaşmasını sağlamak, güvenlik önlemlerine bağlılığını artırmak amacıyla davranış normları oluşturmak, örgüt sağlık ve güvenlik programının biçim ve yeterliliğine karar vermek olarak ifade edilebilir.

Güvenliği sağlamanın üç ana uygulaması vardır.

1. Güvenliği ve sağlığı tehdit eden durumların ortadan kaldırılması,
2. Güvenliği ve sağlığı tehdit eden gelişmelerin zamanında saptanması,
3. Önlenemeyen durumların kötü sonuçlarının asgariye indirilmesi (riskin asgariye indirilmesi)

Güvenlik kültürü özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Bütün çalışanlar tarafından paylaşılan değerlerdir.
• Yalnızca yönetim ve denetim sistemleriyle sınırlı değil, örgütteki formel güvenlik sorunlarıyla da ilgilidir.
• Güvenlik kültürü, tüm çalışanların katılımını gerektirir.
• Tüm çalışanların işteki davranışını etkiler.
• Bir organizasyonda olaylardan, kazalardan ve hatalardan öğrenme ve gelişmeyle ilgili gönüllülüğü yansıtır.

İş güvenliği kültürünün geliştirilmesinde işverenin görevleri:

• Üretim süreçlerinde “Önce verimlilik” yerine “Önce insan” yaklaşımının benimsenmesi,
• Risk değerlendirmesi ve risk yönetimi yaklaşımının benimsenmesi,
• İş yerinde çalışan işçi sayısına bakılmaksızın, her çalışanın İSİG hizmetlerinden yararlanmasının sağlanması,
• İş yeri sağlık ve güvenlik birimlerinin desteklenmesi,
• İlk ve acil yardım hizmetlerinin organizasyonu,
• Çalışanların eğitimi,
• Veri akışının sağlanması,
• İş kazalarının “Bilimsel” analizidir.

Reaktif aşama iç güdülere dayalı iş güvenliği aşamasıdır.

Çalışanlar sorunun bir parçasıdır, çözümün değil.

Hiçbir çalışan ya da yönetici herhangi bir düzeyde iş güvenliği konusunda sorumluluk kabul etmez ve onunla ilgili taahhütte bulunmaz.

İş kazalarına neden olan ana faktörün kötü şans olduğuna yaygın olarak inanılır.

Aslında, iş kazaları meydana gelir ve daha sonra sorunun kök nedenlerine inilmeden aceleci tedbirlerle düzeltici önlemler alınır.

Gözetmenlere dayanan güvenlik aşamasıdır.

Çalışanlar sorunun bir parçasıdır, çözümün değil.

Atanan kişiler iş güvenliğinden sorumludur. Onlar, diğer çalışanların takip etmesi gereken kurallar, prensipler, talimatlar, prosedürleri oluştururlar.

Bu kurallar uygulandığında iş güvenliği sağlanır.

İş kazalarının oranları düşer ve iş kazalarının olabileceğine inanılır çünkü iş güvenliği kuralları ihmal edilir (umursanmaz).

Kendi – kendini korumaya dayalı iş güvenliği aşamasıdır.

Çalışanlar çözümün bir parçasıdır, sorunun değil.

Her seviyedeki çalışanlar ve yöneticiler iş güvenliği donanımlarını doğru kullanma, prosedürlere uyma, eğitim ve bireysel taahhüt konusunda iş güvenliği sorumluluğu alır.

Herkes kendi kendine baktığında (koruduğunda) iş güvenliği başarılır.

İş kazalarının oranı daha da azalır ve insanların kendi kendini korumadaki eksikliğinden (başarısızlığından) dolayı iş kazalarının olabileceğine inanılır.

Ekip çalışmasına dayalı iş güvenliği aşamasıdır.

Çalışanlardan oluşan ekipler güvenlik konusunu sahiplenir, çözüm üretirler.

Her kademedeki çalışanlar ve yöneticiler, bir takım olarak emniyet için toplu sorumluluk alırlar. İş güvenliği, iş yükünün bir parçası olarak kabul edilir ve herhangi bir ekip üyesinin risk alması kabul edilmez.

Bir takıma ve bir organizasyona ait olmaktan duyulan gururun yanı sıra, iletişim, eğitim ve katılım iş güvenliğinin artırılması için birer anahtardır.

İş yerinde yaralanmalar kabul edilemez. Kuruluşta sıfır iş kazası hedefini yakalamak için ciddi bir taahhüt vardır. Gerçek iyileşmenin sadece grup olarak gerçekleşebileceğine ve sıfır yaralanmanın ulaşılabilir bir hedef olduğuna inanırlar.

Dünya Sağlık Örgütünün sağlık tanımı: Sağlık, sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam iyilik hâlidir.

Çevreye yönelik koruma prensipleri; çevrede sağlığı olumsuz etkileyen biyolojik, fizyolojik ve kimyasal etkenleri yok ederek veya bu etkenlerin kişileri etkilemelerini önleyerek, çevreyi olumlu hâle getirmektedir. Bu hizmetlere çevre sağlığı hizmetleri denir.

Kişiye yönelik korunma prensipleri hekim, hemşire gibi sağlık meslekleri üyelerinin yürüttüğü hizmetlerdir. Bağışıklama, ilaçla koruma, hastalıkların erken tanı ve tedavisi, beslenmeyi düzenleme, ana çocuk sağlığı hizmetleri, aşırı doğurganlığın denetimi, kişisel hijyen ve sağlık eğitimidir.

1978 yılında Alma-Ata’da yapılan Temel Sağlık Hizmetleri sempozyumunda “2000 yılında Herkese Sağlık” teması ile yola çıkılmıştır. Burada Temel Sağlık Hizmetleri “bilimsel ve uygulama olarak sağlam temelli, toplumsal olarak kabul edilebilir yöntem ve teknolojilere sahip, toplumdaki birey ve ailelerin katılımıyla evrensel olarak ulaşılabilir herkese gerekli olan hizmetlerdir; bir ülkenin sağlık sisteminin olduğu kadar sosyal ve ekonomik gelişmesinin de entegre bir parçası” olarak tanımlanmıştır.

Dünya Sağlık Örgütünün 30 Ekim 2002 tarihli açıklamasına göre hastalıklara neden olan en temel risk faktörleri aşağıda verilmiştir:

• Aşırı vücut ağırlığı (tartı fazlası ya da şişmanlık)
• Yüksek kan basıncı
• Sigara / tütün kullanımı
• Alkol
• Kolesterol yüksekliği
• Güvensiz cinsel ilişki
• Güvensiz içme suyu ve yetersiz çevre hijyeni
• Kapalı ortam hava kirliliği
• Beslenme bozukluğu
• Vücut için gerekli bazı madde eksiklikleri (Vitaminler)

Primer (Birincil) Koruma: Kişisel ya da toplumsal düzeyde sağlığı geliştirmek amacıyla, aşılanma, dengeli beslenme, çevrenin güvenli hâle getirilmesi, fiziksel ve duygusal yönden iyi durumda olmak için gereken önlemlerin alınmasıdır. Sağlık risklerine yönelik kaynağında kontrol önlemleri ya da kişisel koruyucu donanım kullanımı, işe giriş muayenesi, çalışan sağlığında riskleri analiz etme, zararlı etmenleri ortadan kaldırma yalıtım gibi uygulamalar birincil korumayı içerir.

Sekonder (İkincil) Koruma: Sağlığın bozulma olasılığı karşısında erken tanı ve tedavi önlemlerinin kişisel ve toplumsal düzeyde alınmasıdır. Aralıklı muayeneler ikincil koruma başlığı altındadır.

Tersiyer (Üçüncül) Koruma: Hastalığa bağlı olarak gelişebilecek sakatlık ve kalıcı bozuklukların en aza indirgenmesi, hastanın yeni duruma uyumunun sağlanarak yaşam kalitesinin artırılması için alınması gereken önlemlerdir. Bir anlamda rehabilite edici hizmetlerin alanına girmektedir.

Sağlık çalışanlarının sağlığını tehdit eden riskler 9 başlıkta toplanabilir:

1. Radyasyon kaynaklı risk unsurları
2. Gürültü
3. Travma
4. Tehlikeli atıklar
5. Kanserojen mutajen maddeler (Sitotoksik ajanlar)
6. Tıbbi atıklar (enfekte ve biyolojik atıklar)
7. Enfeksiyon bulaşma riski
8. Alerjen maddeler
9. Laboratuvar kaynaklı risk unsurları

Kaynakla çalışan arasında (ortamda) alınacak önlemler:

• Zararlı maddenin, zararsız /daha az zararlı maddeyle değiştirilmesi
• Kapalı çalışma yöntemi ile tehlikeli işlemlerin tamamen kapalı olarak yapılması
• Ortam aydınlatması
• Ayırma
• Çalışma sırasında zararlı madde oluşumu görülen ya da gürültü, ışın gibi fiziksel faktörlerin ortaya çıktığı işlerin ayrılması
• Nemli (ıslak) çalışma yöntemi ile alışma ortamı ıslatılarak/nemlendirilerek çalışma sırasında tozun çalışma ortamına dağılmasının önlenmesi.
• Sürekli temizlik ve bakım
• Havalandırma yöntemleri (Genel havalandırma, Lokal havalandırma)
• İş yeri ortamında zaman zaman analizler yapmak

Kimyasal tehlikelerden kaynaklanan hastalıklar: Sağlık çalışanları; dezenfektanlar, sterilizanlar, laboratuvar malzemeleri, ilaçlar ve anestezikler gibi çeşitli kimyasallarla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu kimyasallar irritan (vücudun alerjik reaksiyon göstermesine neden olan) ve sensitize (vücudun reaksiyon vermesi) edici olabilmektedirler. Ayrıca bazı dezenfektanlar ve antiseptikler toksik (zehirli) olmakta ve deri ya da solunum yolu rahatsızlıklarına yol açmaktadırlar. Formaldehit ve etilen dioksit gibi, bazıları mutajen (organizmanın genetik yapısını değiştiren), bazıları teratojen (fonksiyon bozukluklarına neden olan) ve bazıları da karsinojendir (kanser yapan).