İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMELLERİ - Deneme Sınavı - 8

Öncelikle, işverence iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirilecekler, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’e göre geçerli iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmak zorundadır. İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler. Birden fazla iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesinin gerektiği iş yerlerinde, tam süreli olarak görevlendirilen iş güvenliği uzmanlarından sadece birinin, iş yerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip olması yeterlidir. İş güvenliği uzmanlarının görevlendirilmesinde, bu Yönetmeliğe göre hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla iş güvenliği uzmanına verilemez. Ancak vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde işveren tarafından vardiyalara uygun şekilde görevlendirme yapılır.

(A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara, Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlardan; iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında doktora yapmış olanlara, 138 İş Sağlığı ve Güvenliğinin Temelleri Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlara, İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişlerine, Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde uzman yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl fiilen görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanı olan iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarına, Genel Müdürlükçe verilir. (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlara, İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği programında yüksek lisans yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda başarılı olanlara, İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri hariç, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yardımcılığı süresi dahil en az on yıl görev yapan müfettişlerden (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara, Genel Müdürlükçe verilir. (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanlara, İş sağlığı ve güvenliği alanında teftiş yapan mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri hariç Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl görev yapan müfettişlerden (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılanlara, Üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans programını tamamlayanlardan yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara, Genel Müdürlükçe verilir. Ayrıca, ‘‘Genel Müdürlük veya bağlı birimlerinde en az on yıl görev yapmış mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakülte mezunları ile teknik elemanlar’’ ve ‘‘İş sağlığı ve güvenliği alanında müfettiş yardımcılığı süresi dâhil en az on yıl görev yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri’’, (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavına doğrudan katılabilirler. Bakanlık’ta geçen çalışma süreleri fiilen iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi süresinden sayılır ve bu durumda olanlar Bakanlıkta’ki görevlerinden ayrıldıkları takdirde hak ettiği belgenin sınavına doğrudan katılabilir.

(1) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:

(2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.

(3) Tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan 500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.

(4) Çok tehlikeli sınıfta yer alan 250 ve daha fazla çalışanı olan işyerlerinde her 250 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan 250 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.

(5) İş güvenliği uzmanları sözleşmede belirtilen süre kadar iş yerinde hizmet sunar. Birden fazla iş yeri ile kısmi süreli iş sözleşmesi yapıldığı takdirde bu iş yerleri arasında yolda geçen süreler haftalık kanuni çalışma süresinden sayılmaz.

(6) İş güvenliği uzmanları tam gün çalıştığı işyeri dışında fazla çalışma yapamaz.

Bir iş güvenliği uzmanının yükümlü olduğu konular; ‘‘İş güvenliği ile ilgili eğitimleri vermek; İşyerinde gözetim ve denetim sistemi kurmak ve yönetmek; İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu çalışmalarına katılmak; Yıllık Çalışma Planı hazırlamak; Eğitim Planı hazırlamak; İşverene, iş güvenliği konusunda rehberlik ve danışmanlık yapmak; Alt işverenlerin denetimini yaparak yönetime rapor sunmak; Risk Değerlendirmesi yapmak; Acil Durum Planı hazırlamak; Sağlık ve Güvenlik Planı hazırlamak; İç Yönetmelik hazırlamak; İş İzni Prosedürü hazırlamak; Çalışma talimatları hazırlamak; İş kazası sonrasında Kaza Kök Sebep Analiz Formunu düzenlemek; Patlamadan Korunma Dokümanı hazırlamak; Parlayıcı, patlayıcı, yanıcı ve tehlikeli maddelerle çalışma şartlarını belirlemek; Parlayıcı, patlayıcı, yanıcı ve tehlikeli maddelerin depolanma şartlarını belirlemek; Kimyasal madde risk değerlendirmesi yapmak; Kimyasal maddelerle çalışma şartlarını belirlemek; Kimyasal maddelerin depolanma şartlarını belirlemek; Kişisel koruyucu donanım risk değerlendirmesi yapmak; Kişisel koruyucu donanım seçimi konusunda işverene tavsiyede bulunmak; Elektrik güvenliği ile ilgili gerekli çalışmaları yapmak; Topraklama tesisatının periyodik kontrollerini takip etmek; Paratonerin periyodik kontrollerini takip etmek; İş makinelerinin periyodik kontrollerini takip etmek; Kaldırma makinelerinin periyodik kontrollerini takip etmek; Basınçlı kaplar ve kazanların periyodik kontrollerini takip etmek; Yangın güvenliğini sağlamak.” şeklinde özetlenebilir.

Türkiye, 2005 yılında 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi’ni, 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi’ni onaylamıştır. Son dönemde ise, 2014 yılında 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi’ni, 2016’da ise 167 sayılı İnşaat İşlerinde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi ile 176 sayılı Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi’ni onaylamıştır.
Türkiye, 81 sayılı İş Teftiş Kurulu Sözleşmesi’ni ise 1951’de onaylamıştır.

Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir.

İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi,
iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi ile yükümlüdür. Buna binaen; İşverenin genel yükümlülükleri, Kanun’un hususan 4 üncü maddesinde düzenlenmiş olup bütün işverenlere aşağıda özetlenen yükümlülükleri getirmiştir:
• İş yerinde risk değerlendirmesi yapılması,
• Acil durum planlarının hazırlanması, yangınla mücadele ve ilk yardım çalışmalarının yapılması,
• Tahliye planının yapılması,
• İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildiriminin yapılması,
• Sağlık gözetiminin gerçekleştirilmesi,
• Çalışanların bilgilendirilmesi,

• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi,
• Çalışan temsilcisinin / temsilcilerinin görevlendirilmesi,
• Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurulması,
• Diğer işverenler ile iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında koordinasyonun
sağlanması.

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek-4 üncü maddesi gereğince 10’un üzerinde çalışanı bulunan ve çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde, son üç yıl içerisinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan iş kazası meydana gelmemesi hâlinde işsizlik sigortası işveren payı teşvik olarak bir sonraki takvim yılından geçerli olmak üzere ve üç yıl süreyle %2 yerine %1 olarak alınır. Söz konusu teşvik uygulamasına 1/1/2019 tarihi itibarıyla geçilmiştir.

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun ‘Tanımlar’ başlıklı üçüncü maddesi ve Kanun kapsamında iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemek amacıyla çıkarılan İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik’in ‘Tanımlar’ başlıklı 4 üncü maddesinde; Teknik eleman olarak; teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına sahip olanlar ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve güvenliği programı mezunları sayılmıştır. Dolayısıyla sadece aşağıda belirtilen kişiler Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığından sosyal güvenlik uzmanı belgesi alabilecek ve iş güvenliği uzmanı olabilecektir; Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler. Mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları. Üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği lisans veya ön lisans programı mezunları. Teknik öğretmenler. Fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına sahip olanlar.

İş güvenliği uzmanlarından; (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta,
(B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınıflarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike sınıflarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler.

(1) İş güvenliği uzmanları, bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:
a. Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika.
b. Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 20 dakika.
c. Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 40 dakika.
(2) Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde
her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.

İş güvenliği uzmanlarının eğitim programları teorik ve uygulamalı olmak
üzere iki bölümden oluşur ve programın içeriği ile programda görevli eğiticilerin nitelikleri Genel Müdürlükçe belirlenir. Eğitim programının süresi, teorik kısmı 180 saatten, uygulama kısmı 40 saatten ve toplamda 220 saatten az olamaz ve bu kısımlar ancak tek bir program dâhilinde uygulanabilir. Teorik eğitimin en fazla yarısı uzaktan eğitim ile verilebilir. Uygulamalı eğitimler, iş güvenliği uzmanları için en az bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmiş olduğu işyerlerinde yapılır.”

İş güvenliği uzmanının yetkileri aşağıda belirtilmiştir:
a. İşyerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi hâlinde işin durdurulması için işverene
başvurmak.
b. Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
c. Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve
kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun olarak işbirliği yapmak.

Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdakilerden oluşur.
a. İşveren veya işveren vekili
b. İş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile iş
yeri hekimleri
c. İş yerindeki çalışan temsilcileri
ç. İş yerindeki destek elemanları
d. İş yerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve işyerinde
yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler
konusunda bilgi sahibi çalışanlar, şeklindedir.

işverenler; iş yerinde karşılaşılan sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak çalışanların sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlamakla yükümlüdür. İşverene yüklenen bu ‘sağlık gözetimi borcu’ yalnızca meslek hastalıklarının önlenmesi değildir; bu gözetim aynı zamanda iş kazalarının azaltılmasına yönelik hedefleri de kapsamaktadır. (Doğru Yanıt A Şıkkıdır.)

6331 sayılı İş Sağlığı ve Kanunu uyarınca işverenler, işyerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi ile yükümlüdür. Bu nedenle, işverenin genel yükümlülükleri, Kanun’un özellikle 4 üncü maddesinde düzenlenmiş olup bütün işverenlere yükümlülükler getirmiştir. (Doğru Yanıt B Şıkkıdır.)

1. İşveren;
a. Çalışanların iş yerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.
b. Aşağıdaki hâllerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır:
1. İşe girişlerinde.
2. İş değişikliğinde.
3. İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde.
4. İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla. Doğru Yanıt C Şıkkıdır.)

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri başlıklı 6 ncı maddesi uyarınca işverenin; mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işverenin iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirmek zorundadır.

İş yeri hekiminin yetkileri aşağıda verilmiştir:
• İş yerinde belirlediği hayati tehlikenin ciddi ve önlenemez olması ve bu hususun acil müdahale gerektirmesi hâlinde işin durdurulması için işverene başvurmak.
• Görevi gereği iş yerinin bütün bölümlerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunda inceleme ve araştırma yapmak, gerekli bilgi ve belgelere ulaşmak ve çalışanlarla görüşmek.
• Görevinin gerektirdiği konularda işverenin bilgisi dâhilinde ilgili kurum ve kuruluşlarla iş yerinin iç düzenlemelerine uygun olarak iş birliği yapmak.
• Tam süreli iş sözleşmesi ile görevlendirilen iş yeri hekimleri, çalıştıkları iş yeri ile ilgili mesleki gelişmelerini sağlamaya yönelik eğitim, seminer ve panel gibi organizasyonlara katılma hakkına sahiptir. Bu gibi organizasyonlarda geçen sürelerden bir yıl içerisinde toplam beş iş günü kadarı çalışma süresinden sayılır ve bu süreler sebebiyle iş yeri hekiminin ücretinden herhangi bir kesinti yapılamaz. (Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)

Sosyal güvenlik kurumu, SGK, işsizlik sigorta prim teşvikinden yararlanabilmek için gerekli şartlar;
• Bu işyerinin 6331 sayılı Kanunu’nun 9’uncu maddesi kapsamında çok tehlikeli sınıfta yer alan bir işyeri olması,
• İşverenin Türkiye genelinde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde her ay toplamda ondan fazla çalışanı bulunması,
• İş yerinde son üç yıl içinde ölümlü veya sürekli iş göremezlikle sonuçlanan bir iş kazasının meydana gelmemiş olması, gerekmektedir. (Doğru Yanıt E Şıkkıdır.)