İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMELLERİ - Deneme Sınavı - 10

Türkiye’de gerçek anlamda sanayileşme hareketinin Cumhuriyet döneminde başlamış olması nedeniyle iş sağlığı ve güvenliği alanında düzenlemeler asıl bu dönemde yapılmıştır. 10.09.1921 tarihli ve 151 sayılı Ereğli Havzai Fahmiyesi Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun ile madenlerde 18 yaşından küçük olanların çalıştırılması yasaklanmış, günlük çalışma süresi 8 saatle sınırlandırılmış, 8 saatten fazla çalışılması halinde iki kat fazla ücret ödenmesi ve bu çalışmanın tarafların rızasıyla yapılması düzenlenmiştir. Maden işleten işverenler, hastalanan veya kazaya uğrayan işçileri tedavi ettirmek, madenin etrafında hastane, eczane ve hekim bulundurmak zorundadırlar. İş kazası nedeniyle ölümlerde, ölenlerin mirasçıları işverene karşı tazminat davası açabilecek ayrıca kazaya neden olan işverenler hakkında cezai yaptırımlar da söz konusu olacaktır. Sağlık ve güvenlik şartlarına uymayan maden işletmecilerinin ruhsatname ve imtiyazları da feshedilebilecektir.

İş Güvenliği: İşyerlerini, işin yürütümü nedeniyle oluşan tehlikelerden ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan arındırarak, daha iyi bir çalışma ortamı sağlamak için yapılan sistemli çalışmalardır.

Dolaylı maliyetler, kapsam ve miktarı tam tespit edilemeyen ve sınırlandırılamayan maliyetlerdir. Bununla birlikte, bir değerlendirme yapıldığında dolaylı maliyetlerin doğrudan maliyetlerden çok fazla olduğu söylemek mümkündür. İşverenlerin karşılaşabilecekleri dolaylı maliyetler ise şunlar olabilir: • Kazada hasara uğrayan makine ve araç-gerecin onarım ve yenilenmesine yönelik net maliyetler dolaylı bir maliyettir. Bu maliyet öğesinin dolaylı maliyetler içindeki payı, birçok ilk yardım ve doktor müdahalesi durumunda ihmal edebilecek kadar düşük düzeyde kalmaktadır. • Tazminat ödemeleri dışında kazaya uğrayan işçinin kayıp işgünü için ödenen ücretlerin maliyeti dolaylı bir maliyettir. Tıpkı kazaya uğramamış işçilerin durumunda olduğu gibi burada da kaza geçiren işçinin çalışamadığı süredeki iş kaybı, en azından bu süre için ödenen ücret kadar değerli sayılmaktadır. Aksi takdirde, kaza geçiren işçinin eksilmesi üretimde bir azalma veya olumsuzluk meydana getirmemişse bu yönetimin gereksiz yere fazla işçi çalıştırdığı anlamına gelecektir. • Kaza nedeniyle üretimin durduğu sırada işçilerin çalışmadıkları iş saatleri için ödenen ücretler dolaylı bir maliyettir. Bazen kazanın yakınında olan veya kazaya tanık olan ancak kazaya uğramamış işçiler de arkadaşına yardım etmek, olayı seyretmek ya da tartışmak amacıyla işi durdururlar. Ayrıca kazada hasar gören makineye, kazaya uğrayan işçinin yardımına ya da onun ürettiği parçaya ihtiyaç duyduğu için çalışmasına devam edemeyen işçiler vardır. Bu durumlarda çalışılmayan iş saatleri için işçilere ödenmesi gereken ücretler, iş kazalarının dolaylı maliyetleri arasında yer almaktadır. • Kazanın gerektirdiği fazla mesainin maliyeti dolaylı bir maliyettir. Bu durumda da fazla mesai ücretleri ile bunun gerekli denetim, ısıtma, aydınlatma vb sabit giderler toplamı ile aynı işin normal iş saatleri içinde yapılmış olması durumunda ortaya çıkacak giderler arasındaki fark bulunur.

2015
yılı verilerine göre ise en çok kazanın 18-24 yaş grubunda meydana geldiği görülmüştür. Doğru cevap A seçeneğidir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 2012 yılında yürürlüğe girmesinden itibaren ülkemizde iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği organizasyonu konusu da önemli ölçüde gelişmeler ve kazanımlar elde edilmiştir.

Kanun’un hususan 4 üncü maddesinde düzenlenmiş olup bütün işverenlere aşağıda özetlenen yükümlülükleri getirmiştir:

• İş yerinde risk değerlendirmesi yapılması,

• Acil durum planlarının hazırlanması, yangınla mücadele ve ilk yardım çalışmalarının yapılması,

• Tahliye planının yapılması,

• İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildiriminin yapılması,

• Sağlık gözetiminin gerçekleştirilmesi,

• Çalışanların bilgilendirilmesi,

• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin verilmesi,

• Çalışan temsilcisinin / temsilcilerinin görevlendirilmesi,

• Elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği kurulu kurulması,

• Diğer işverenler ile iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında koordinasyonun sağlanması.

Süreç, Türkiye’nin ilgili ILO Sözleşmelerini onaylayabilmesi için bir temel oluşturmuştur. Türkiye, 2005 yılında 155 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Sözleşmesi’ni, 161 sayılı İş Sağlığı Hizmetleri Sözleşmesi’ni onaylamıştır. Son dönemde ise, 2014 yılında 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesi’ni, 2016’da ise 167 sayılı İnşaat İşlerinde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi ile 176 sayılı Madenlerde Güvenlik ve Sağlık Sözleşmesi’ni onaylamıştır. Türkiye, 81 sayılı İş Teftiş Kurulu Sözleşmesi’ni ise 1951’de onaylamıştır.

29.12.2012 tarihli ve 28512 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak, 30.12.2012 tarihinde yürürlüğe giren “İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenen yönetmeliğe göre işverenin yükümlülükleri ise;

1. İşveren, iş yerlerinde alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalışanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu sağlık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla; çalışanları arasından ilgili yönetmeliklerde belirtilen nitelikleri haiz bir veya birden fazla iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanı görevlendirir. On ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri işverenleri ayrıca diğer sağlık personeli görevlendirir. Gerekli nitelikleri haiz olması hâlinde tehlike sınıfı ve çalışan sayısını dikkate alarak bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir. 2. İşveren, iş yerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde birinci maddede sayılan yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilir. 3. Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; a. Çalışanları arasından ilgili yerde tarif edilen niteliklere sahip çalışanı, iş yerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısını dikkate alarak iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu yükümlülüğünü ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden veya yetkilendirilmiş toplum sağlığı merkezlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. b. Belirtilen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, çalışan sayısı ve tehlike sınıfını dikkate alarak kendi işyerinde, iş güvenliği uzmanlığı görevini üstlenebilir. 4. İşveren, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar. 5. İşveren, iş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlar. 6. İşveren, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir. 7. İşveren, yerine getirilmeyen hususlar varsa gerekçesi ile birlikte talepte bulunan kişiye yazılı olarak bildirir ve bu yazışmaların iş yerinde düzenli olarak arşivlenmesini sağlar. 8. İşveren, çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka iş yerlerinden çalışmak üzere kendi iş yerine gelen çalışanları ve bu çalışanların işverenlerini bilgilendirir.9. İşverenin; iş sağlığı ve güvenliği konusunda uzman görevlendirmesi veya hizmet satın alması işverenin sorumluluklarını etkilemez. 10.İşveren, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili maliyeti çalışanlara yansıtamaz. 11.İşveren, belirtilen durumlarda, ilgili yargı sürecini takip eder ve sonucunu İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bildirir. 12.İş yeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.

ş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Süreleri (1) İş güvenliği uzmanları,

bu Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için aşağıda belirtilen sürelerde görev yaparlar:

a. Az tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 10 dakika.

b. Tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 20 dakika.

c. Çok tehlikeli sınıfta yer alanlarda, çalışan başına ayda en az 40 dakika.

Çalışma Ortamı Gözetimi

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre; iş yerinde iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak için “her türlü önlemi alma” yükümlülüğü bulunan işverenin, bunu ve denetleme yükümlülüğünü yerine getirdiğinin tespiti için, çalışma ortamının gözetimi ile ilgili sistem kurması ve yapılanları kayıt altına alması gerekir. Kayıtlar en az 15 yıl süresince iş yerinde muhafaza edilmelidir. Çalışma ortamı gözetimi yükümlülüğünü işveren, kendi personeli arasından yapacağı görevlendirme ile yerine getirebileceği gibi, iş yeri dışında kurulmuş olan firmadan hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu konuda iş sağlığı ve güvenliği kurullarının, iş yeri sağlık ve güvenlik birimlerinin, iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlarının görev ve yükümlülükleri bulunmaktadır. Kanun’un bu hükümlerine binaen iş güvenliği uzmanı çalışma ortamını gözlemleyip iş kazası veya hastalık riski taşıyan alanları veya faaliyetleri işverene bildirmeli, raporlamalıdır.

Prime esas kazanç alt sınırı, her yıl Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından ilan edilir. 2019 yılı için, günlük alt sınır, 85,28 TL; aylık alt sınır, 2.558,40 TL olarak belirlenmiştir. Buna göre, tehlikeli sınıftaki bir iş yeri her ayın tamamında çalışan personeli için 25,82 TL desteğe hak kazanabilir. Destekten yararlanma sınırı olan dokuz kişi üzerinden hesaplanırsa, tehlikeli sınıftaki bir iş yerinin aylık alabileceği en yüksek destek tutarı 322 TL, çok tehlikeli sınıftaki işyerinin ise 368 TL olacaktır.

İş güvenliği uzmanı; iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik eleman şeklinde tanımlanmış,

Başvuru ve Destek Ödeme Şartları

Kapsama giren işverenlerce destekten yararlanılabilmesi için aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içinde sosyal güvenlik kurumuna verilmesi gereklidir. Kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen iş yerleri, tespit edildikten sonra üç yıl boyunca bu destekten faydalanamazlar. Daha önce faydalandıkları destek miktarı yasal faizi ile birlikte geri alınır. İş sağlığı ve güvenliği hizmeti desteği üçer aylık dönemler halinde hesaplanır ve takip eden ikinci ayın sonunda işverene ödenir. Yani ocak, şubat ve mart aylarının desteği mayıs ayının sonunda alınabilir. Bunun yanında yasal süresi içerisinde ödenmemiş prim ve prime ilişkin borcu bulunan iş yerleri destek alması hâlinde, destek tutarları bu borca mahsup edilir.

Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir. Çalışan sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilir.

İşveren, çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, iş yeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirir. Doğru cevap A'dır.

2003 yılında İş Kanunu’ndaki değişikliklerden biri, işletmelerin iş güvenliği uzmanları istihdam etme zorunluluğuydu. Bu kanun başlangıçta yalnızca 50’den fazla çalışan istihdam eden iş yerlerine uygulanmıştır; İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Kanunu’nun kabul edilmesinden sonra 2012’de tüm işletmeler için iş güvenliği uzmanları istihdamı genel bir gereklilik haline gelmiştir.

Sıralanan maddelerin tamamı iş verenlerin yükümlülüklerindendir. Doğru cevap E'dir.

İlgili kanunun 4 üncü maddesinde işverenlere aşağıda özetlenen yükümlülükler yer almaktadır:

Doğru cevap E'dir.

İşveren, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir. Doğru cevap C'dir.

İşveren, iş yerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilir.

İşveren, iş güvenliği bakımından yerine getirilmeyen hususlar varsa gerekçesi ile birlikte talepte bulunan kişiye yazılı olarak bildirir.

İşveren, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili maliyeti çalışanlara yansıtamaz.

İş yeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.

İşveren belirtilen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, kendi işyerinde iş güvenliği uzmanlığı görevini üstlenebilir.

Doğru cevap B'dir.