İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN TEMELLERİ - Deneme Sınavı - 12

İş sağlığı ve güvenliği kültürü terminolojisi, kavram olarak, yaşanan büyük kaza
ve felaketler sonrasında kullanılmaya başlanmıştır. Bu kavram ilk kez 1986 yılında Çernobil’de yaşanan nükleer kaza faciasından sonra 1987 yılında Atom Enerjisi Kurumu veya Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (İngilizce: International Atomic Energy Agency, IAEA) tarafından hazırlanan raporda kullanılmıştır. Raporda yaşananfelaketin sebebi olarak güvenlik kültürü eksikliğinin temel neden olduğu kanaatine varılmıştır. Yine aynı ajans tarafından “kurumun sağlık ve güvenlik programlarının yeterliliğine, tarzına ve uygulamadaki ısrarına karar veren birey ve grupların değer, tutum, yetkinlik ve davranış görüntülerinin bir ürünü” olarak güvenlik kültürü tanımlaması yapılmıştır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü Tanımlamaları
Literatürde birçok iş sağlığı ve güvenliği kültürü tanımlaması yapılmıştır. Örneğin;
İngiltere Sanayi Konfederasyonu; güvenlik kültürünü risk, kaza ve hastalık
hakkında paylaşılan fikir ve inançlar olarak tanımlamakta ve de insan (psikolojik),
iş (davranışsal) ve organizasyon (durumsal) arasında çok amaçlı doğrudan
etkileşimlerin bir ürünü olarak belirttikten sonra güvenlik kültürünü; bütün örgüt
üyelerini yönlendiren, temelde güvenliği arttırmaya yönelik ilgi ve eylemlerle
ilgili görünür çabaların seviyesi olarak ifade etmektedir.

Güvenlik kültürü iş yerindeki iş sağlığı ve güvenliği programlarının yeterliliğini,
biçimini, bağlılığını tayin eden bireysel ve grup düzeyindeki davranış kalıpları,
yetkinlikleri, tutumları ve değerlerinin bir ürünü olup üç aşamada geliştirilebilir:
1. Güvenliği konu alan kurallar hazırlanır ve düzenlemeler yapılır.
2. Güvenlik, organizasyonel bir amaç hâline getirilir.
3. Güvenlik, sürekli olarak geliştirilir.

Güvenlik kültürü, güvenlik hakkında bireysel ve örgütsel tutumlar ile örgütsel
kararları etkileyen, paylaşılan değerler, inançlar, varsayımlar ve normlardır. Güvenlik kültürü ayrıca, güvenliği korumak ve yükseltmeye yönelik eylemler, güvenliğe yönelik kişisel sorumluluk alma ve bu değerlerin tutarlı olarak ödüllendirilmesi ile ilgili beklentileri de ifade etmektedir.

Avustralya Madenler Konseyi’ne göre:
Güvenlik kültürü, firmadaki denetim ve yönetim sistemleri algıları ile ilgili
formel (biçimsel) güvenlik konularını ifade eder.

Bu konuda yürütülmüş olan diğer bir araştırma sonucuna göre; işletmelerin güvenlik kültürü, iş sağlığı ve güvenliği sistemlerinin uygulama kararlılığı ve çalışanların bu sisteme katılımları ve destekleri ile uluslararası örgütlerin desteklediği kararlılıkla güçlenmektedir. ABD Nükleer Düzenleme Kuruluna göre (İngilizce; U.S. Nuclear Regulatory), global ölçekte bir güvenlik kültürü oluşturulabilmesi için;
1. Davranış odaklı güvenlik,
2. Üst yönetimin görünür taahhüdü,
3. Orta kademenin sürekli ilgisi,
4. Gözetmenlerin güvenlik performansına odaklanması,
5. Çalışanların güvenliğe aktif katılımı,
6. Sahadaki uygulamaların standartlaştırılabilmesi
ve esnek bir sistem ile çalışanların güvenliğe ilişkin olumlu algı kriterlerine ihtiyaç
vardır.

Buna bağlı olarak, güvenlik kültürünün temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir
(Cameron, 2000);
• Güvenliğe yönelik üst yönetimin bağlılığı,
• Güvenliğe yüksek öncelik verilmesi,
• Güvenliğe yönelik sistematik yaklaşım,
• Güvenliğin stratejik önemi,
• Üretimin sürekliliği için güvenlikten ödün verme,
• Yeterli ve becerikli personel,

• Açık rol ve sorumluluklar,
• Açıklık ve iletişim,
• Motivasyon ve iş doyumu,
• Tüm işçilerin katılımı,
• Zaman baskısı, iş yükü ve stresten arındırılmış çalışma koşulları,
• Uygun kaynak dağıtımı,
• İş birliği ve takım çalışması,
• Örgütsel öğrenme,
• Yönetici ve işçiler arasındaki ilişkiler.

İş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliği (İSG) geliştirilirken iş yeri üst yönetimi kilit bir rol oynar, çünkü kazaları önlemek ve daha iyi bir güvenlik kültürü oluşturmak, hem de finansal girdiler için kaynak gereklidir. Güvenliğe büyük önem veren işletmeler (yöneticiler) aynı zamanda çalışanlarının refahına da değer verenlerdir.
Yönetimin iş sağlığı ve güvenliğini önemsediğini birtakım araç ve yöntemlerle
göstermeleri çalışanlar için önemlidir.

IAEA’ya (2002) göre nükleer kuruluşlarda iyi / pozitif bir güvenlik kültürü, tesis içindeki güvenliğin önemli olduğuna dair inançlar ile buna dair organizasyonun tüm seviyelerinde paylaşılan değerlerin bir yansımasıdır ve tüm çalışanların sorumluluğundadır. İşletmelerin pozitif bir güvenlik kültürüne sahip olabilmesi için çalışan personelin aşağıda açıklanan niteliklere / özelliklere sahip olması beklenmektedir (Louvar, 2013):
• Tüm çalışanlar işletme güvenliğine katkı sağlar.
• Herkes, işini güvenli ve doğru biçimde yapmak için yeterli zaman ayırır.
• Herkes kazaların çalışma arkadaşlarını, kendi ailesini, iş yerini ve kendisini
ciddi biçimde etkileyebileceğini kabul eder.
• Herkes teknik konular ile güvenlik konularında mükemmeliyeti elde etmek
ve sürdürmek için örgütlenmiştir; ve bu konularda işletme bünyesinde hep
birlikte çalışırlar.

Negatif güvenlik kültürü ise çalışanların mevcut riskleri “risk” olarak görmediği, görse de önemsemediği, boş verdiği ya da riskler / tehlikeler karşısında kendine aşırı güven duyduğu bir kültüre karşılık gelir ve olabildiğince dirençli bir yapı gösterir. Bu nedenle işletmelerde negatif bir güvenlik kültürünün pozitife çevrilmesinde, çalışanların direnciyle karşılaşılması kuvvetle muhtemeldir.

“Güvenlik iklimi ile ilgili ilk tanımlama 1980’de Zohar tarafından yapılmıştır.
Zohar’a (1980) göre güvenlik iklimi “çalışanların iş çevresi hakkında paylaşmış
oldukları bütüncül algılarının bir özeti” şeklindedir (Zohar, 1980). Güvenlik iklimi
“çalışanların iş yerinde iş güvenliğine ilişkin inanç ve algılarının özeti ve
iş yerindeki iş güvenliğine göre çalışanların davranış biçimlerinin tahminidir

Güvenlik kültürü, risk düzeyinin yüksek ol­duğu durumlarda, insan ve davranışlarının güvenliği sağlamada önemli bir rolü üstlendiği anlayışı 1988’de meydana gelen “Piper Alpha” petrol platformunda meydana gelen patlama ve “Clapham Junction” demir yolu felaketinden sonra ağırlık kazanmıştır.  Doğru cevap D’dir.

İş sağlığı ve güvenliği kültürü terminolojisi, kavram olarak, yaşanan büyük kaza ve felaketler sonrasında kullanılmaya başlanmıştır. Bu kavram ilk kez 1986 yılın­da Çernobil’de yaşanan nükleer kaza faciasından sonra 1987 yılında Atom Enerjisi Kurumu veya Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (İngilizce: International Atomic Energy Agency, IAEA) tarafından hazırlanan raporda kullanılmıştır. Doğru cevap C’dir.

Verilen tanım Louvar’a göre yapılmıştır. Doğru cevap A’dir.

ABD Nükleer Düzenleme Kuruluna göre (İngilizce; U.S. Nuclear Regulatory), global ölçekte bir güvenlik kültürü oluşturulabilmesi için;

ve esnek bir sistem ile çalışanların güvenliğe ilişkin olumlu algı kriterlerine ihtiyaç vardır. Doğru cevap B’dir

Çalışanların İSG konularına ilgileri sürekli değildir. Doğru cevap E’dir.

Güvenlik ik­limi “çalışanların iş yerinde iş güvenliğine ilişkin inanç ve algılarının özeti ve iş yerindeki iş güvenliğine göre çalışanların davranış biçimlerinin tahminidir”. Doğru cevap B’dir.

Herhangi bir çalışma sırasında veya süresince çeşitli nedenlerden dolayı meydana gelebilecek sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapı­lan sistemli ve bilimsel çalışmalara “İş Sağlığı ve Güvenliği” denilmektedir. Doğru cevap A’dir.

Güvenlik iklimi ile ilgili ilk tanımlama 1980’de Zohar tarafından yapılmıştır. Doğru cevap C’dir.

Uluslararası Ergonomi Birliğine (International Ergono­mics Association, IEA) 25 ülke üyedir. Doğru cevap B’dir.

ISO 9001 kalite yönetim sistemi, yönetim sistemlerinin temelini oluşturur. Doğru cevap E’dir.